साइबर अपराध : बच्ने कसरी ?

A+ A A-

युथ रिपोर्टर शिलापत्रडटकमले सुरु गरेको युवालक्षित स्तम्भ हो । यो स्तम्भमा दूरदराजमा रहेर सामाजिक जागरण र समाज रुपान्तरणमा भूमिका खेलिरहेका युवावर्गका सूचना संकलन सीप, लेखन कला र सिर्जनात्मक क्षमतालाई प्रोत्साहन गरी उनीहरूका अंकुराउँदै गरेका सिर्जनात्मक चेतलाई प्रोत्साहन गर्ने खालका सामग्री प्रकाशन गर्नेछौँ । यो अभियानमा जोडिएर सहकार्य गर्न शिलापत्रडटकम आह्वान गर्दछ । (सं.)

सामाजिक सञ्जाल एउटा यस्तो शक्तिशाली माध्यम हो, जसले कुनै पनि विषयप्रति मानिसहरूको विचार र धारणालाई परिवर्तन गर्न सक्छ ।

सामाजिक सञ्जालले सूचना मात्र दिँदैन, यसले स्वतन्त्र र सही निर्णयलाई पनि सघाउ पुर्‍याउँछ, यदि सही रूपमा सदुपयोग गर्ने हो भने ।

हिजोआज अधिकांश मानिसको दिनचर्या सामाजिक सञ्जालका फेसबुक, इन्स्टाग्राम, ट्वीटर र युट्युबमा बित्ने गरेको छ । व्यापार व्यवसाय, विद्यालय सबै ठप्प भएर घरभित्रै थुनिएको ४ महिना भइसक्याे, जसले गर्दा फुर्सदको समयमा प्रयोग हुने सामाजिक सञ्जाल अहिले अनिवार्य बन्दै गएको छ ।

समय काट्न मात्र नभएर कोभिडबारे विश्वमा कहाँ कस्तो अवस्था छ ? भ्याक्सिन बन्यो कि बनेन ? विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन (डब्लूएचओ)ले के भन्दै छ ? कसरी बच्नेजस्ता अत्यावश्यक जानकारीका लागि पनि अहिले सामाजिक सञ्जाल प्रयोगकर्ताहरू बढेका छन् ।

यो पनि...

त्यसपछि मैले पढाइ छाडेँ

यसरी चलाउनेमा थोरै र समय कटाउन र मनोरञ्जनकै लागि प्रयोग गर्ने प्रयोगकर्ता उल्लेख्य छन् । मनोरञ्जनका लागि चलाउनु गलत नभए पनि मनोरञ्जनकै नाममा गलत क्रियाकलाप गर्नेहरू पनि उत्तिकै मात्रामा बढ्दै गएका छन् ।

जस्तो कि मनोरञ्जनका नाममा कसैले कसैको व्यक्तिगत जीवनमा आँच आउने गरी पोस्टहरू गर्ने, कसैलाई जिस्क्याउने तथा अपमान गर्ने आदि गलत क्रियाकलाप पनि बढ्दै गएका हुन् ।

यसरी गलत फाइदाका लागि कसैको जीवनमा खलल पुर्‍याउन खोज्नेहरूकाे फन्दामा अक्सर किशोर-किशोरी उमेरका नै पर्ने गर्छन् ।

आलोकाँचो उमेर र सही निर्णयको अभावले धेरै त्यस्ता किशोर-किशोरीले जीवन नै गुमाएका छन् भने कतिको जीवन बर्बाद भएको छ ।

यो पनि पढ्नुहोस्

विद्यार्थी हुनुहुन्छ ? यसरी चलाउनुस् सामाजिक सञ्जाल

यसरी सामाजिक सञ्जालबाट दिनहुँ प्रताडित भइरहँदा अधिकांशलाई न्यायका लागि कहाँ जाने ? कसलाई भन्ने ? नेपालमा योसम्बन्धी केकस्ता कानुनहरू छन् भनेर पनि थाहा छैन ।

वास्तवमा नेपालमा भर्खरै मात्र कडा रूपमा लागू हुन थालेको भएर पनि साइबर अपराधबारे एकदम कमैलाई मात्र जानकारी छ । सामाजिक सञ्जाल सबैलाई प्रयोग गर्न आए पनि त्यसबाट पर्ने अप्ठ्यारो परिस्थितिबाट कसरी निस्कने भन्ने कमैलाई मात्र थाहा छ ।

त्यसैले सामाजिक सञ्जालबाट कोही पनि पीडित नहुन् भनेर सरकारले साइबर अपराध र अपराध गरेबापतको दण्ड-सजायको व्यवस्था गरेकाे छ ।

यो वास्तवमा सामाजिक सञ्जालमा कसैको व्यक्तिगत जीवनमा खलल पुग्ने काम गरेमा, समाजलाई असर पुग्ने काम गरेमा या कसैलाई जिस्क्याउने र अपमान गर्ने काम गरेमा साइबर अपराधअन्तर्गतको कसुर ठहरिने गर्छ ।

त्यसैले अरूलाई अपमान गरी सामाजिक सञ्जालमा स्वतन्त्रताको दुरूपयोग गर्ने कार्य नै साइबर अपराध हो । प्रविधिको प्रयोग गरेर गर्ने सबै खालका गैरकानुनी गतिविधि साइबर अपराध हुन् ।

प्रायः मानिसले अरूको निजी जानकारी मात्र चोर्नु साइबर अपराध भन्ने बुझ्छन् तर साइबर अपराधमा नक्कली वेबसाइट सञ्चालन गर्ने, अश्लील दृश्य वा सामग्री राख्ने, सामाजिक सञ्जालमा कसैलाई जथाभावी अपशब्द प्रयोग गरी गाली गर्नेजस्ता कुरा पनि पर्छन् ।

यो पनि पढ्नुहोस्

के हो क्वारेन्टाइन ? किन पालना गर्ने नियम ?

नेपालमा सन् २००४ मा साइबर अपराधसम्बन्धी पहिलो कानुन लागू भएको थियो । नेपालको साइबर अपराधसम्बन्धी कानुनमा साइबर अपराधमा संलग्न जोकोहीले पनि ५ वर्ष जेलसजाय भुक्तान गर्नुपर्ने व्यवस्था छ ।

यसबाहेक अपराधको प्रकृतिअनुसार जरिमाना गर्ने व्यवस्था छ । आर्थिक वर्ष २०१८/२०१९ मा मात्र नेपालमा १ सय ८० साइबर अपराधका मुद्दा दर्ता भएका थिए ।

त्यसमध्ये १ सय २५ वटा साइबर अपराधसम्बन्धी घटना काठमाडौंमा मात्र भएका थिए भने काठमाडौंबाहिर ५५ वटा मुद्दा दर्ता भएका थिए ।

आजको २१औँ शताब्दीमा धेरै मानिसहरू साइबर अपराधबाट पीडित भएका छन् । अझ विशेष गरी त महिलाहरू साइबर अपराधको धेरै शिकार बनेका छन् । साइबर अपराधीहरूले मुख्यतः सामाजिक सञ्जालबारे धेरै ज्ञान नभएका सोझा र बेसहारा महिलालाई आफ्नाे निशाना बनाउने गरेका छन् ।

ती महिलाहरूलाई उनीहरूकै व्यक्तिगत तस्वीरहरू देखाएर अपराधीहरूले फसाउने, धम्क्याउने गर्ने गर्छन् । यसले ती महिलाहरूको मानसिकतामा नकारात्मक असर पर्छ र उनीहरू निराश बन्न थाल्छन् ।

यो पनि पढ्नुहोस्

गलत सूचनाको शिकार नहुनुस् है !

त्यस्तै, सामाजिक सञ्जालमा पनि उनीहरूलाई अपराधीहरूले होच्याउने र उनीहरूको चरित्रहत्या गर्ने प्रयास गर्छन् । यसरी समाजमा बदनाम भएको महसुस गर्दै कैयौँ महिला तथा पुरुषलाई आत्महत्या गर्न बाध्य पारिएको छ ।

त्यसैले, यस्ता समस्याहरूबाट टाढिन वा बच्नका लागि हामीले आफ्नो व्यक्तिगत जानकारी अनलाइनमा राख्नु हुँदैन । सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गर्दा चाहिने पासवर्ड सजिलै अनुमान गर्न नसकिने किसिमको राख्नुपर्छ ।

इन्टरनेट चलाउँदा सधैँ सतर्क हुनुपर्छ । यदी तपाईंलाई कुनै पनि किसिमको साइबर अपराधबाट समस्या भएको छ भने आफ्नो अभिभावकलाई भन्नुपर्छ वा प्रहरी कार्यालयमा गई त्यसबारे उजुरी गर्नुपर्छ ।