सामाजिक सञ्जालः जाने दामी, बेवास्ताले हानि

A+ A A-

युथ रिपोर्टर शिलापत्रडटकमले सुरु गरेको युवालक्षित स्तम्भ हो । यो स्तम्भमा दूरदराजमा रहेर सामाजिक जागरण र समाज रुपान्तरणमा भूमिका खेलिरहेका युवावर्गका सूचना संकलन सीप, लेखन कला र सिर्जनात्मक क्षमतालाई प्रोत्साहन गरी उनीहरूका अंकुराउँदै गरेका सिर्जनात्मक चेतलाई प्रोत्साहन गर्ने खालका सामग्री प्रकाशन गर्नेछौँ । यो अभियानमा जोडिएर सहकार्य गर्न शिलापत्रडटकम आह्वान गर्दछ । (सं.)

विश्वभर कोरोना भाइरसको महामारी छ । ७० दिनदेखि नेपाली जनता घरभित्र थुनिए पनि कोराेना संक्रमितको संख्या दिनदिनै बढिरहेको छ ।

कहिलेसम्म लकडाउन जारी राख्ने सरोकारवाला निकाय अझै अन्याेलमै रुमल्लिइरहेको पाइन्छ । कोरोनाको कहर नसकिँदासम्म मुलुक पूर्ण लकडाउनमै रहने हो भने धेरैको रोजगारी मात्रै गुम्दैन, देशकै अर्थतन्त्र पनि धराशयी बन्नेवाला छ ।

कोरोनाको अहिलेसम्म कुनै पनि औषधि पत्ता लागेको छैन । त्यसकारण कोरोना लाग्नबाट बच्न सबैभन्दा राम्रो उपाय घरमै बस्नु हो ।

अहिले सबै शिक्षण संस्था बन्द भएकाले विद्यार्थी घरमै बसेका छन् । कतिपय शिक्षण संस्थाहरूले अनलाइनमार्फत कक्षा सञ्चालन गरिरहेका छन् भने कतिपय शिक्षण संस्थाले विद्यार्थीका घरमा इन्टरनेट, मोबाइल, कम्प्युटर नहुन सक्छ भन्ने हिसाबले अनलाइन कक्षा सञ्चालन गरेका छैनन् ।

विद्यार्थीहरू अहिले फुर्सदका साथ घरमा बसिरहेका छन् । यो समय फुर्सदिला बनेका अधिकांश विद्यार्थीको दिन कटाउने गज्जबको मेलो भने सामाजिक सञ्जाल बनेको छ ।

अधिकांश विद्यार्थी सामाजिक सञ्जालमा नै ब्यस्त रहन्छन् । लकडाउन पालना गरेर घरमै बसेर सामाजिक सञ्जालमा सक्रिय हुनु राम्रो हो । तर, बालमस्तिष्कमा सामाजिक सञ्जालबाट पर्ने नकारात्मक प्रभाव पनि धेरै हुने हुनाले केही हदसम्म विद्यार्थीका लागि लाभदायक नहुन पनि सक्छ ।

त्यसैले तपाईं विद्यार्थी हुनुहुन्छ र सामाजिक सञ्जालजस्तै फेसबुक, इन्स्टाग्राम, ट्वीटरजस्ता एप प्रयोग गर्नुहुन्छ भने तपाईंले यसका नकारात्मक पाटोहरूको जानकारी राख्नुपर्ने हुन्छ ।

सामाजिक सञ्जालको प्रयोग

सामाजिक सञ्जालमा जोडिन साह्रै सजिलो छ । तर, यदि तपाईं यसलाई राम्ररी बुझेर चेतनमनले प्रयोग गर्नुहुन्छ भने यो तपाईंका लागि लाभदायक हुन्छ ।

तपाईं मनोरञ्जन, शिक्षा दुवै राम्ररी लिन सक्नुहुन्छ । यदि नराम्रा पक्षहरूलाई मात्र टिपेर सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गर्नुहुन्छ भने यसले तपाईंको जीवन नै बर्बाद गर्न पनि सक्छ ।

सामाजिक सञ्जाल चलाउँदा हामीले विशेष ध्यान दिनुपर्ने बेलाबेलामा टाइमलाइनमा देखा पर्ने विज्ञापनमा हो । यसरी तपाईंको फेसबुक, इन्स्टाग्राम, ट्वीटरलगायतको टाइमलाइनमा देखिने विज्ञापन निकै आकर्षक र कौतुहलपूर्ण हुन सक्छन् ।

यो पनि:

लकडाउनः सिर्जनशील बन्ने अवसर

त्यसैले विचारै नगरी यदि तपाईं त्यस्ता विज्ञापनलाई क्लिक गर्नुहुन्छ भने त्यो तपाईंका लागि घातक पनि बन्न सक्छ । सबै विज्ञापन त्यस्ता नहुन सक्छन् । यद्यपि भ्रमपूर्ण विज्ञापन पनि छ्याप्छ्याप्ती भेटिने गरेको छ ।

यसरी विनासोचविचार तपाईं त्यस्ता भ्रमपूर्ण पेज, सामाचार वा विज्ञापनलाई लाइक गर्नुहुन्छ भने तपाईंले झुटा सामाचार र भ्रमपूर्ण कुराहरूमा रुमल्लिन सक्नु हुनेछ । यस्ता खालका पेजहरूले मानिसको ध्यान खिच्ने भए पनि यो निकै हानिकारक हुने गर्दछ ।

विशेषगरी अहिले कोरोनाको महामारीको बेलामा सबै त्रास र भयमा छौँ । यस्तो समयमा आउने भ्रामक र सनसनी पूर्ण सामाचारलाई छिट्टै विश्वास गर्न सकिन्छ । र, यसरी अनधिकृत रूपमा सञ्चालन गरिएका पेजहरूबाट हामीलाई भ्रमपूर्ण र सनसनी बनाउने खालका झुटा सामाचारहरूको विश्वासिला पाठक या दर्शक बन्न सक्छौँ ।

आफूले पढेको झुटो सूचना अरुमा पनि प्रवाह गर्दछौँ । यसले आफू मात्र नभएर आफ्नो छेउछाउका साथीभाइ र आफन्तलाई पनि झुटो सूचनामा विश्वास गर्ने वातावरण सृजना गर्छाैं ।

केही महिनाअघि त्यस्तै अनधिकृत पेजहरूले नेपालमा धेरै संख्यामा कोरोना संक्रमित मानिसहरू छन् र नेपाल सरकारले यकिन तथ्य लुकाइरहेको छ भन्ने समाचारहरू पढ्यौँ र त्रसित भयौँ । तर, वास्तविकता त अर्कै रहेछ ।

त्यस्ता पेजहरूबाट प्राप्त समाचारहरूको विश्वास गर्दा हामी पनि भ्रामक समाचार फैलाउन अप्रत्यक्ष रूपमा सक्रिय रह्यौँ । त्यस्ता पेजहरू लाइक गर्दा त्यहाँ आउँने विभिन्न प्रचारहरूलाई हामी खोल्छौँ ।जसले गर्दा हामीलाई कहिलेकाहीँ असुरक्षित बनाउँछ ।

कुनैकुनै आकर्षित प्रचारहरूलाई खोल्दा हाम्रो सामाजिक सञ्जालको एकाउन्ट ह्याकसम्म हुन्छ र हाम्रो फ्रेन्ड लिस्टमा भएका सबै साथीहरूलाई हाम्रो एकाउन्टबाट नराम्रा, र उत्तेजित पार्ने किसिमका म्यासेजहरू अटोमेटिक जाने हुन सक्छ ।

त्यस कारण हामीले आधिकारिक पेजहरू मात्रै लाइक गर्नुपर्छ । आधिकारिक पेजहरूले हाम्रो सामाजिक सञ्जालको एकाउण्टलाई असर पर्ने किसिमका खतरनाक प्रचारहरू हालेका हुँदैनन् । जसले गर्दा हामीले त्यस्ता आधिकारिक पेजहरूबाट सही सूचना पाउन सक्छौँ । यस्ता पेजहरू हानिकार पनि हुँदैनन् ।

लाइक गर्नुअघि यी कुरामा ध्यान दिऔँ

हामीले पेज लाइक गर्दा विशेष ध्यान दिनुपर्छ र कस्ता खालका मानिसहरू सो पेजमा आवद्ध छन् भनेर पनि हेर्नुपर्ने हुन्छ ।

हामी पनि कतिपय समयमा भ्रामक समाचार फैलाउन सक्रिय हुन्छौँ । त्यसकारण हामीले समाचारहरू पढेर सेयर गर्नुभन्दा अगाडि पहिला राम्ररी पढ्नुपर्छ ।

आफ्नो अभिभावक वा आफूभन्दा ठूला मानिसहरूलाई सोध्नुपर्छ अनि मात्रै सेयर गर्नुपर्छ, जसबाट हामीले त्यो समाचार भ्रामक हो वा होइन भनेर छुट्याउन सक्छौँ ।

विभिन्न भ्रामक समाचारहरू जस्तै: यो मानिसलाई रोग लागेको छ, यसको फोटो सेयर गर्दिनुभयो भने उसलाई उपचार मिल्नेछ, यो पोस्ट सेयर गर्नुभयो भने तपाईंले पैसा जित्न सक्नुहुनेछ, यो सन्देश भगवानले पठाएका हुन्, सेयर गरेमा तपाईंलाई राम्रो समाचार मिल्नेछ, यो मानिसको मृत्यु भएको छ उसको यो फोटो आफन्तसम्म पुर्‍याउन मद्दत गर्नुहोस् जस्ता विभिन्न समाचारहरू आइरहेका हुन्छन् ।

अधिकांश यस्ता समाचारहरू झुटो हुने गर्दछन् र हामी मानवताका कारण यस्ता झुटा समाचारहरू सेयर गरेर भ्रामक समाचारहरू फैलाइरहेका हुन्छौँ ।

सामाजिक सञ्जालमार्फत विभिन्न गिरोहहरूले ठगी गर्दछन् । जस्तै: तपाईंले १० लाख रुपैयाँ जित्नुभएको छ र तपाईं यो रकम पाउन चाहनुहुन्छ भने यो एकाउन्टमा २० हजार पठाउनुपर्नेछ भनेर हामीलाई सन्देश पठाउने गर्दछन् । कतिपय मानिसहरूले त उक्त जितेकाे भनिएकाे १० लाख रकम पाउने आशामा २० हजार जम्मा गरेर ठगिएका पनि छन् ।

त्यसैले भर्खरै सामाजिक सञ्जालमा जोडिनुभएका विद्यार्थीहरूले यी कुराहरूलाई ध्यानमा राखेर सामाजिक सञ्जालको लाभ उठाउनुपर्नेछ । ध्यान पुर्‍याएर सामाजिक सञ्जाल चलाउनुभयाे भने यसबाट हुने जोखिमबाट सजिलै बच्न सक्नुहुनेछ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, जेठ १९, २०७७ १२:४७