'स्मार्ट पानी'ले चम्किएका शाक्य

A+ A A-

सुमन शाक्य अर्थात् व्यावसायिक यात्रामा एक दरिला उदाहरण, जसले हरेक समस्यालाई सिर्जनाको दृष्टिकोणले हेर्ने गर्छन् । सिर्जनाको पहिलो स्रोत नै समस्या मान्ने शाक्य आखिर आफैँले भोगेको समस्यालाई व्यावसायिकताको बाटो दिन सफल भए ।

एकभन्दा बढी व्यवसायमा संलग्न शाक्यले आफूले पटकपटक भोग्ने पानी अभावको समस्यालाई हल मात्र गरेनन्, उपत्यकाको पानी अभावको समस्यालाई समेत हटाउने अठोट लिए, जसको परिमाण स्वरूप जन्मियो- ‘स्मार्ट पानी ।’

९ वर्ष अगाडि इच्छाले मात्र सुरु भएको स्मार्ट पानीले अहिले व्यावसायिक फड्को मारिसकेको छ । २६ जनाभन्दा बढी कर्मचारी आवद्ध स्मार्ट पानीमा १ सय १६ विद्यालय तथा १ सय ५ वटा संस्थाहरू आवद्ध भइसकेका छन् । त्यति मात्र नभएर स्मार्ट पानीका स्टल मात्र ५ सय २५ पटक इन्स्टल भइसकेका छन् ।

सन् २०११ मा सरसापट गरेर ३ लाख रुपैयाँबाट सुरु गरेको व्यवसायलाई शाक्यले ९ वर्षमा नै ३ करोड रूपैयाँ चुक्ता पुँजी भएको व्यवसाय बनाइसकेका छन् ।

के हो स्मार्ट पानी ?

स्मार्ट भनेपछि पक्कै पनि तपाईंले पश्चिमेली पद्धतिको प्रयोगबाट फिल्टर गरिएको पानी सम्झिनुहुन्छ होला । त्यसो होइन ।

वास्तवमा स्मार्ट पानी भनेको तपाईं हाम्रो घरमा चलिआएको पारम्पारिक पानी सञ्चितीको विधिलाई नवीनतम रिसाइक्लिङ विधिबाट प्रयोग गर्ने एक प्रकारको विधि हो, जसबाट तपाईंले एउटै पानीलाई पटकपटक प्रयोग गर्न सक्नुहुनेछ ।

आकाशबाट परेको पानी तपाईंले बाल्यकालमा खुबै प्रयोग गर्नुभयो होला, नुहाउन, कपडा धुन आदि इत्यादिमा । तर, के अझै पनि आकाशबाट परेको पानी भाँडोमा थापेर राख्ने गर्नुहुन्छ ? पक्कै पनि राख्नुहुन्न होला । हो, यही तपाईं हामी माझबाट हराउन लागेका हाम्रै पुराना पद्धतिलाई प्रविधिको मद्दतबाट पुनर्जागृत गर्ने काम स्मार्ट पानीले गर्ने गर्छ ।

५ वटा भिन्नाभिन्नै पद्धतिबाट तपाईंले प्रयोग गरिसक्नुभएको पानीलाई रिसाइकल पद्धतिबाट पुन: प्रयोगमा ल्याउनयोग्य बनाउने गर्छ । जस्तै : अहिले स्मार्ट पानीले रेन वाटर हार्भेस्टिङ, वायोसङ फिल्टर, वेस्ट वाटर ट्रिटमेन्ट एण्ड रिसाइकल, रेनक्याप र तृप्ति फिल्टरको प्रयोग गर्दै पानीलाई पुनर्जीवन दिँदै आएको छ ।

कसरी प्रयोगमा ल्याउने ?

यी पाँचै प्रकारका फिल्टरबाट तपाईंले एक पटक प्रयोग गरिसक्नुभएको पानीलाई रिसाइकल गरेर ४ पटकसम्म प्रयोग गरिरहन सक्नुहुनेछ । यो पूर्णत: प्राविधिक पाटो हुनाले तपाईं आफैँले भने गर्न सक्नुहुन्न । यसका लागि तपाईंले स्मार्ट पानीका दक्ष प्राविधिकहरूको सहयोग लिनुपर्ने हुन्छ ।

सञ्चालक शाक्य भन्छन्, ‘हामी ग्राहकको घरको स्थिति, घरको बनोट हेरेर कुन प्रकारको फिल्टर राख्ने हो, त्यसको निर्धारण गर्छौं । यसका लागि ३ पटकसम्म अध्ययन टोली पठाएर फाइनल गरेपछि मात्र सिस्टम जडान गरिन्छ ।

यो पनि पढ्नुहोस

बिरामी पर्नुभयो ? औषधि सकियो ? पख्नुस् ! आउँदै छन् सुप्रिया

वातावरणविज्ञ र इन्जिनियरहरूको अध्ययनबाट ग्राहकलाई सहज हुने सिस्टम जडान गरिने हुँदा बिग्रिने र पटकपटक जडान गरिरहनु नपर्ने सञ्चालक शाक्य बताउँछन् ।

एक पटक जडान गरेपछि सधैँका लागि हुने हुँदा उपत्यकामा प्रत्येक घरमा रिसाइक्लिङ विधि प्रयोगमा ल्याउनुपर्ने शाक्यको भनाइ छ । पानीका स्रोतहरू सुक्दै जानु र पानीको प्रयोगभन्दा दुरूपयोग बढ्दै जाँदा यसको एक मात्र विकल्प रिसाइकल विधि हुने उनको दाबी छ ।

यसरी एक पटक सिस्टम जडान गर्नका लागि एउटा परिवारलाई न्यूनतम ३० हजारदेखि अधिकतम ७० हजार रुपैयाँसम्म लाग्छ ।

यसरी भयो स्मार्ट पानीको सुरुवात

एमबीए गरेका सुमन शाक्य ९ वर्ष अगाडि घर बनाउने सुरसारमा जुटे । घर बनाउनुपूर्व नै उपत्यकामा पानीको चरम अभावले वाक्कदिक्क भएका शाक्य आफ्नै घर भएपछि पानीको अभाव नहुनेमा ढुक्क थिए ।

तर, बोरिङको पानी खान पनि नमिल्ने र सुक्दै जाने हुनाले उनको पानीको समस्या जस्ताको त्यस्तै रहने भयो । समस्यालाई सामाधान कसरी गर्ने भनेर सोचिरहँदा उनले रिसाइकल गरेर पनि पानीको प्रयोग गर्न सक्ने एउटा कम्पनी फेला पारे, जसको मद्दतले उनले पानीको आभाव हुन नदिन ‘वेस्ट वाटर ट्रिटमेन्ट एण्ड रिसाइक्लिङ' प्रविधि जडान गरे ।

यसले गर्दा उनको पानीको समस्या समाधान भयो । सामाधान भएको देखेर ‘म मात्र किन ? अब पूरै मुलुकलाई यो प्रविधि सिकाउनुपर्छ र उपत्यकाको पानीको अभाव हटाउनुपर्छ’ भन्ने सोचले उनले आफैँ पानी रिसाइक्लिङ गर्ने अठोट गरे ।

यसरी नेपालीको परम्परागत पानी सञ्चितीको शैली र आधुनिक प्रविधिको फ्युजन गरी व्यवसायको नामकरण गरे- ‘स्मार्ट पानी ।’

यो पनि पढ्नुहोस

सय रुपैयाँले बनेका करोडपति

३ लाखदेखि ३ करोडको यात्रा

स्मार्ट पानी ९ वर्षको अवधिमा ३ लाखबाट ३ कारोड रुपैयाँ बराबरको वार्षिक कारोबार गर्न सफल बनिसकेको छ । सञ्चालक शर्मा भन्छन्, ‘स्मार्ट पानी नेपाली परम्परागत पानी सञ्चितीको शैली र आधुनिक प्रविधिको फ्युजन हो । यसले एक पटकको पानीलाई ४ पटकसम्म प्रयोग गर्न सकिन्छ अनि भएन त पानीको बचत ?’

हो, यही फाइदालाई ग्रहण गर्दै पानीको सञ्चिती गर्नुपर्छ भन्ने कुरा ग्राहकलाई बुझाउँदै यो व्यावसायिक यात्रा तय गरेको शाक्यले बताए ।

यो पनि पढ्नुहोस

धैर्य र लगनले सफल सुनिता

स्मार्ट पानी पहिलो वर्ष अर्थात् सन् २०११ मा उपत्यकामा पहिलो पटक परीक्षणक रूपमा प्रयोगमा ल्याइयो । उपत्यकामा विशेषगरी सरकारी विद्यालय तथा संघसंस्थामा यसको प्रभावकारिता बढ्दै गएपछि यसको शाखाको रूपमा नेपालका मुख्य केही शहरहरूमा विस्तार गरियो ।

९ वर्षको अवधिसम्म आइपुग्दा स्मार्ट पानी देशका २३ जिल्लामा विस्तार भइसकेको छ भने अहिले संस्थागत र विद्यालयमा सीमित नरहेर व्यक्तिगत रूपमा पनि यसको माग बढ्न थालेको छ ।

स्मार्ट पानीले ५ वटा पद्धतिबाट पानीलाई पुनर्जीवन दिँदै प्रयोगमा ल्याइरहेको छ ।

सुरुवाती चरणमा विश्वास र लगानीको अभाव

सुरुवाती चरणमा ग्राहकको विश्वास जित्नु र लगानी जुटाउनु नै मुख्य चुनौती भयो शाक्यलाई । हुनत नेपालमा केही नयाँ गर्नेहरूलाई सरकारले विशेष सुविधा दिए पनि त्यो अपुग नै छ र केही नयाँ गर भनेर विश्वास गर्ने जमातको पनि अभाव नै छ । यसैको शिकार शाक्य पनि भए ।

आफैँले जुटाएको ३ लाख रकम २ देखि ३ वटा मात्र सिस्टम जडान गर्दैमा सकिने हुँदा पहिलो चुनौती लगानी खोज्नु थियो शाक्यलाई । एकातर्फ रिसाइकल गरेर प्रयोग गर्न सकिनेमा शंकालु बनेका ग्राहकलाई विश्वास दिलाउनु थियो भने अर्कातर्फ आर्थिक सङ्कटको जोहो पनि गर्नु थियो ।

लगानी अभावकै बीच हिम्मत नहारेका शाक्यले प्रविधिलाई अपडेट गर्दै अगाडि बढे, जसको फलस्वरूप उनले अहिले लागानीकर्ता पनि पाएका छन् र उनको व्यवसायलाई उद्योगको रूपमा विस्तार गर्न सघाउ पुर्‍याएको छ ।

उनी भन्छन्, ‘नेपालमा भुटीभात खानेभन्दा फ्राई राइस गर्वका साथ खानेहरू धेरै छन् । कुरा उही भए पनि मौलिकतामा गर्व गर्नेहरू खोइ कहाँ छन् ? देश, विदेशबाट केमिकल भएका फिल्टर खर्च गरेरै प्रयोग गर्ने अनि नेपाली मौलिक परम्पराबाट गरिने फिल्टरमा भने विश्वास नगर्ने ? यही धारणाले नेपालको व्यावसायिक वातावरण हराउँदै छ । त्यसका लागि हामीले आफ्नो स्वदेशी उत्पादनमा विश्वास गर्न र प्रयोग गर्न सिक्नुपर्छ ।'

यो पनि पढ्नुहोस

विवशको भक्का, अब पालो पूजा र पुजारीको

खानेपानी अत्यावश्यक वस्तुमा परे पनि पानी शुद्धीकरण भने अत्यावश्यकमा नपर्दा आफू जस्ता हजारौँ पानीमा व्यवसाय देख्ने र भविष्य बनाउन खोज्नेहरू पलायन हुनुपर्ने स्थिति आएको शाक्य बताउँछन् ।

अत्यावश्यकलाई सरकारले अनावश्यक मान्यो

लकडाउन सुरु भएसँगै शाक्यले अहिले पूरै काम ठप्प गर्नुपर्‍यो । खानेपानी अत्यावश्क मानिए पनि पानी शुद्धीकरण गर्ने संस्थालाई चाहिँ सरकारले अत्यावश्यकको कोटीमा राखेन । यसले गर्दा महामारीको समयमा पानीको चरम अभावलाई टार्न सकेन स्मार्ट पानीले । पटकपटक मन्त्रालय धाउँदा पनि बन्दको समयमा काम सञ्चालन गर्ने अनुमति सरकारबाट नपाउँदा उनले संस्था नै बन्द गर्नुपरेको दुखेसो गर्छन् ।

भन्छन्, ‘हामीले सुरक्षित भएर पनि काम गछौँ, खानका लागि मात्र पानीको अभाव होइन, दैनिक प्रयोग हुने पानीको पनि व्यवस्थापनका लागि काम गर्नुपर्छ भन्दा पनि सरकारको तर्फबाट स्वीकृति नपाउँदा भने अझै आमजनतालाई मात्र होइन, सरकारलाई पनि पानी पुनः प्रयोगमा ल्याउनु समाजकै लागि महत्त्वपूण कार्य हो है भन्ने बुझाउनुपर्ने अवस्था देखियो ।’

अवसर र सम्भावना

नेपाल विकासोन्मुख हुनु नै सबैभन्दा ठूलो अवसर भएको शाक्यको बुझाइ छ । उनी भन्ने गर्छन्, ‘विकसित भइसकेको भए पक्कै पनि व्यवसाय गर्न सहज हुने थिएन । तर, विकासोन्मुख देशमा नयाँ सिर्जना र आइडियाले स्थान पाउन सक्छन्, यदि तपाईंमा केही गर्ने अठोट छ भने ।’

शाक्य नेपालमा बसेर व्यवसाय गर्न चाहनेहरूका लागि व्यावसायिक वातावरण आफूबाट सुरुवात गर्नुपर्ने बताउँछन् । 'सकारले अवसर दिएकै छ, त्यसको सदुपयोग हामीले गर्नुपर्‍यो । विदेशमा गएर १७ घण्टासम्म काम गरेर गर्व गर्नेहरूले आफ्नो देशमा ८ घण्टा काम गर्न हीनताबोध गरेर हुन्छ ?', उनी प्रश्न गर्छन् ।

यदि आफ्नै देशमा नयाँ सिर्जना ल्याउने र नयाँ सोचलाई व्यवसायको नाम दिन्छु भनेर अघि बढ्ने हो भने हरेक युवाहरूले उद्यमशीलताको बाटो तय गर्नेमा शाक्य विश्वस्त छन् ।

धैर्य र अध्ययनको फ्युजन नै सफलताको सूत्र

शाक्य व्यवसायको अध्ययन र संयम नै व्यावसायिक सफलताको पहिलो सूत्र मान्छन् । उनी भन्छन्, ‘सोचलाई उद्यममा परिणत गर्ने हो भने पहिलो कुरा अध्ययन गर्ने बानी बसाल्नुस् । विनाअध्ययनको व्यवसायले लामो यात्रा तय गर्न सक्दैन ।'

अध्ययनपछि सोचको लक्षित क्षेत्रबारे अनुसन्धान गर्नुपर्ने उनको भनाइ छ । 'गुणस्तरीयतामा ध्यान दिनुहोस् र त्यसमा धैर्यलाई व्यवस्थापन गर्नुभयो भने मात्र तपाईं सफल व्यवसायी बन्न सक्नुहुनेछ । व्यवसायी बन्न पैसाभन्दा पनि धैर्य र अध्ययन पहिलो कुरो हो', उनी भन्छन्, 'यी दुवैलाई सम्मिश्रण गरेर अगाडि बढ्ने हो भने थोरै लागानीबाट पनि ठूलाठूला उद्योग, व्यवसाय हाँक्न सकिन्छ ।’