लेखक गनेस पौडेललाई प्रश्न- फेसबुक, ट्विटरलाई किन अलबिदा भन्नुभाकाे ? (भिडियो)

लेखक गनेस पौडेललाई प्रश्न- फेसबुक, ट्विटरलाई किन अलबिदा भन्नुभाकाे ? (भिडियो)

A+ A A-

लेखक खडकराज (गनेस) पौडेल आफूलाई लागेको कुरा फ्याट्ट भनिहाल्छन् । मन लागेको काम गरिहाल्छन् । एकताका देशको चिन्ता लिएर नेताहरूलाई फेसबुक, ट्विटरमा खुब गाली गर्थे । आफूभित्रको कुण्ठा पोख्थे । कुण्ठा पोख्दा–पोख्दा आफैँ आत्तिएपछि ११ साउनदेखि फेसबुक र ट्विटरबाट टाढा छन् ।

४२ वर्षीय गनेस अहिले पोखराको भोटेचौतारामा बन्दै गरेको आफ्नो डेढ तले घरको काममा खटिएका छन् । आफैँले कोरेको नक्साअनुसार बिहानदेखि साँझसम्म काम गराइरहेका, गरिरहेका भेटिन्छन् ।

२०७४ सालमा पैताला (उपन्यास) र २०७७ सालमा मुसा मानुष (अनुवाद) ल्याएका गनेस २०८१ मा अर्को उपन्यास ल्याउने तयारीमा पनि छन् ।

रामेश्वरी प्रावि, भवानी कालिका मावि, कालिका बहुमुखी क्याम्पसमा पनि पढेका उनले पोखरा विश्वविद्यालयबाट एमबीए गरेका छन् । कुनै बेला पोखरामा निजी विद्यालय र एग्रो फार्म चलाएका गनेस त्यहाँबाट पनि टाढै छन् । २०७९ साल वैशाखमा पोखरा महानगरपालिकाको मेयरको चुनाव लड्दा विद्यालयको व्यवस्थापकीय जिम्मा छोडे, फार्म अरूलाई जिम्मा लगाएका छन् ।

दसैँले पनि छोएको छैन, छुँदैन । त्यस्तो किन होला ? उनी आफैँले खुलाएका छन् । शिलापत्रकाे स्रष्टालाई सात प्रश्नकाे याे अंकमा लेखक गनेश पाैडेल:

१. साथीभाइबाट सुनेको तपाईंलाई दसैँप्रति रुचि छैन रे, हो ?

दसैँ नै मान्दैन भन्ने कुरा सत्य होइन । खासमा म अहिले धार्मिक रूपमा बुद्धिष्ट हुँ, त्यसैले दसैँको धार्मिक महत्त्व मलाई छैन । त्यो कारणले मेरो साथीभाइले त्यसरी सोच्नुभएको होला ।

मेरो आमा क्यान्सरपीडित हुनुहुन्छ । उहाँ हिन्दु धार्मिक र आध्यात्मिक हुनुहुन्छ । उहाँको जुन आस्था छ, त्यसलाई बिगार्न, भत्काउन, सम्झाउन, बुझाउन नमिल्ने अवस्था छ । त्यो कारण पनि मैले दाइको अगाडि बसेर गत सोह्रश्राद्धमा श्राद्ध गरेँ । मेरो लाइनभन्दा फरक चीज हो । आमा भनेर श्राद्ध गर्दा पनि दाह्री कपाल फालिनँ । म आमालाई पनि सोझै भन्छु– आमा, तपाईंका लागि श्राद्ध गरेको हुँ । तपाईं मरेपछि म गर्दिनँ । (हाँस्दै)

म संस्कृति मन पर्ने मान्छे हुँ । संस्कृतिको धार्मिक पाटो मात्र हुँदैन । त्यसको सामाजिक र आर्थिक पाटो पनि हुन्छ । दसैँमा कत्रा ठूलठूला कारोबार भएका हुन्छन्, लेनदेन मिल्या हुन्छन्, कहिल्यै नभएको व्यापार भए हुन्छ । सामाजिक पाटो हेर्दा परिवार एक ठाउँ भेट हुन्छन् । अर्को कुरा, मौसमको पनि छ । शिशिरयाम आफैँमा सुन्दर हुन्छ । त्यस कारण दसैँका अरू आयामलाई इन्कार गर्नुपर्ने मैले कुनै कारण देख्दिनँ ।

मलाई दसैँ एक दिन, त्यसमा पनि एकछिन हो लाग्ने । आमासँग टीका लगाउँछु । बहिष्कार नै गरेको त होइन । ३/४ वर्षअघि नै टीका लगाउँदिनँ भन्ने मनसाय भएर घुम्न जान्छु भनेर एकफेर गोवा ट्रिपमा गएको थिएँ । अब हरेक दसैँ बंक गर्छु भन्ने नै प्लान थियो । तर, मेरो एक जना काका हुनुहुन्छ, असाध्यै माया गर्नुहुन्छ । ८५ वर्ष कट्नुभएका उहाँले फोन नै गर्नुहुन्छ टीका लगाउन कतिखेर आउने हो भनेर । मैले टीका लगाउन छोडेँ भनेर भन्न मन नै लाग्दैन । अर्काको चित्त नदुखाउने मेरो स्वभाव हो । त्यसैले किन चित्त दुखाउने भनेर आमा, काकासँग टीका लगाउँछु । त्यसैले मेरो दसैँ एक घण्टामा सकिन्छ ।

इन्कार गर्ने, बहिष्कार गर्ने, त्यो भौतिकतावादी र अति भौतिकवादीले गर्नेजस्तो हुँदैन । सांस्कृतिक रूपले स्वीकार गर्नु मेरो रहरभन्दा पनि बाध्यता हो । म त्यसलाई 'इन्जोय' नै गर्छु । अरूलाई खुसी बनाउँदा पनि आनन्द हुन्छ नि !

दसैँ एक घण्टा मात्र लाग्छ भनिरहँदा चाडपर्वको समय कसरी बिताउने सोच्दै हुनुहुन्छ ? घुम्न जाने, पुस्तक पढ्ने के योजना छ ?

छोयो ! मेरो यहाँ ताप्लेजुङ, रामेछापसम्मका कामदार धेरै जना थिए (घर बनाउन खटिएका) । सबैलाई दसैँ लाग्यो । एक दिन मानिने तीज त एक महिनादेखि लाग्छ । दसैँ त १५ दिनको हो । चाडपर्व मनाउनेलाई त्यो लाग्नु म अस्वाभाविक मान्दिनँ । त्यो सबैको आ–आफ्नो परम्परा हो ।

दसैँको धार्मिक पाटो मेरा लागि महत्त्वपूर्ण होइन । पूजापाठ गर्दिनँ, मन्दिर जान्नँ । साइतमै टीका लगाउनैपर्छ भन्नेजस्ता नियमहरूको पालना गर्दिनँ, आशीर्वाद लिने–दिने गर्दिनँ । आमासँग टीका थाप्दा पनि आशीर्वाद नदिई टीका लाउनुस् आमा भन्छु । आमाको आशीर्वाद त सधैँ हुन्छ नि ! दसैँको दिन हुने, अरू दिन नहुने भन्ने हुन्छ र ?

बजार नै शून्य हुन्छ । म मात्र एक्लै बसेर त अर्थ छैन । दसैँमा साथीहरूले तास खेल्न बोलाउँछन् । ल, भनेर गइन्छ । एउटाले रक्सी खान बोलाऊला । रक्सी त मैले प्रायः खान्नँ, एकदमै कम गरिसकेँ । मलाई दसैँको उमंग, दसैँ आयो भन्ने हुन्छ नि, त्यो धार्मिक पाटो छैन भन्ने मात्र हो । सांस्कृतिक र सामाजिक पाटो त छ नि ।

दसैँमा पढ्ने भन्ने मेरो हुँदैन । म दैनिक भात खाएजस्तै गरी किताब पढ्छु । दसैँमा किन पढ्ने ? तिहारमा किन पढ्ने ? भोलि न्यू इयर आउँछ । म दसैँ, तिहारमा किताब पढ्ने भन्ने अवधारणाबाट मुक्त हो । स्वभावअनुसार पढ्ने हो । मेरो किताब पढ्ने नियमित दैनिकी छ, नियमित त्यही दैनिकी दसैँ–तिहारमा पनि हुन्छ ।

आजकल सामीप्य कम भए पनि बाल्यकालमा दसैँ भनेपछि ऊर्जा आउँथ्यो होला । बाल्यकाल र विगतका दसैँलाई फर्केर कसरी हेर्नुहुन्छ ?

हाम्रो परिवार गरिब त होइन तर अभावमा हुर्केको परिवार हो । पोखराको कुँडहरफाँट, मझेरीपाटन भनेको किसानहरूको बाहुल्य भएको क्षेत्र हो । अहिलेजस्तो जग्गाको भाउ महँगो पनि थिएन तर खेती गरेर खान धौधौ नै हुन्थ्यो । त्यही खेतले खान पनि पर्थ्यो, कपडा लाउन त्यसैले पर्थ्यो ।

दसैँमा हामीले नयाँ कपडा पाइन्थ्यो । त्यो नयाँ कपडा स्कुल ड्रेस हुन्थ्यो । हामीले स्कुल ड्रेस लगाएर टीका लगाउन जान्थ्यौँ । घरमा बस्दा लगाउने कपडा पुरानो स्कुल ड्रेस हो । हाम्रो पालोमा मंसिरमा स्कुल सुरु हुन्थ्यो । असोजमा दसैँ, कात्तिकमा तिहार अनि मंसिरमा स्कुलको नयाँ सेसन सुरु हुन्थ्यो । नयाँ सेसन सुरु हुँदा नयाँ कपडा पनि हुन्थ्यो त्यो मिल्यो । म यसरी हुर्केको भएकाले ठूलो हुँदा, हुर्केपछि पनि दसैँमा नयाँ कपडा किन्नुपर्छ भन्ने उत्साह कहिल्यै पनि भएन ।

आमा र परिवार भएको ठाउँमा जाँदा कहिले हाफ पाइन्ट लगाएर जान्छु, कहिले सामान्य अरू पोशाक लगाएर गएको हुन्छु । घरकाहरू फोटो राम्रो आएन भनेर रिसाउँछन् । मेरा दसैँका फोटो भेटिए भने पनि हेर्नुहोला मेरो त्यस्तो विशेष प्रकारको हुँदैन । मेरो ५/६ वर्ष पुरानो, अघिल्लो वर्षकै कपडामा दसैँ मनाइरहेको हुन्छु ।

जुन बेला रंगीचंगी कपडा लगाउने बेला हुन्थ्यो, त्यो बेला स्कुल ड्रेस लगाएर दसैँ मनाउनुपर्‍यो । अहिले किनेर दसैँ मनाउनुको कुनै अर्थ देख्दिनँ । जीवनभर एकरंगी कपडा धेरै लगाइयो । म जहिले स्कुलबाट मुक्त भएँ, त्यसयता कलेज पनि एकथरी रङ भएकोमा पढिनँ । नीलो, रातो, हरियो, पहेँलो, प्याजी होस्, जोगीले एकरङ भएको कपडा लगाउँछ । आफूले थाहा पाएको ३/४ वर्षदेखि ७/८ पढ्दासम्म एकरंगी नै भयो । ९/१० मा बाउसे खेतालो गइन्थ्यो । त्यहाँबाट अलिअलि पैसा आएसी जिन्स पाइन्ट किन्न थालियो । बा–आमाले त किनिदिएको रेकर्ड नै भएन ।

दसैँमा त्यही अलिअलि दक्षिणा हुन्थ्यो । मिठाइ खाने रहर हुन्थ्यो । पाएको पैसा मास्ने ठाउँ पनि नजिक थिएन । मिठाई किन्न अमरसिंह चोक पुग्न पर्थ्यो । अर्को ठाउँ यहाँबाट २०–२५ मिनेट टाढा छिनडाँडामा एक जना गुञ्जे माइला भन्ने गाउँले दाइ हुनुहुन्थ्यो । पीपलगेडी किन्न पनि उहाँकहाँ जानुपर्थ्यो । पैसा भएर पनि के गर्ने हो र त्यतिबेला ? दसैँमा पैसा कति नै हुन्थ्यो र ? सुका/मोहर दिन्थे । दक्षिणामा २०–२५ रुपैयाँ हुन्थ्यो । १ सय रुपैयाँ कहिल्यै कट्थेन ।

गाउँमा पिङ हाल्थे । दसैँभन्दा १०/१५ दिनअघि बाबियो काट्न जानपर्थ्यो । नजानेले आफैँसँग भएको बाबियो दिनुपर्थ्यो । बाँसमा पिङ हुन्थेन, रूखको हाँगामा हाल्थ्यौं । पिङ खेल्न पाइन्थ्यो, त्यही हो बाल्यकालको दसैँ ।

अब फरक प्रसंगमा कुरा गरौँ । पहिला–पहिला सामाजिक सञ्जालबाट उपवास बस्नुहुन्थ्यो । अलबिदा भनेर गत ११ साउनदेखि टाढा हुनुहुन्छ । कतिलाई स्टाटस, ट्विट लेखिरहने गनेस कहाँ गयो भन्ने पनि होला । के गर्दै हुनुहुन्छ ?

सामाजिक सञ्जाल नै अफ गरेको भन्ने अर्थबाट हेर्नु हुँदैन । फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम चलाएको छैन । हवाट्सएप पनि सामाजिक सञ्जाल नै हो । त्यो चलाउँछु । इमेल चलाउँछु । टिकटक वान्–वे चलाइरहन्छु । फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम चलाउन छोडेको भनेर बुझ्नुहोला ।

म संयमित मान्छे होइन, एकदमै अराजक मान्छे हो । यो मलाई चिन्ने सबैलाई थाहा छ । जस्तो रक्सी कसले छोड्छ ? त्यसले छोड्छ जसले अत्यधिक पिउँछ । महिनामा एक–दुईपटक खाने, हप्ताको एक पेग खानेले रक्सी छोडेँ त भन्दैन नि । छोड्ने त्यसले हो जसले अत्यधिक प्रयोग गरेर आजित हुन्छ । रक्सी खाँदा–खाँदा अंग बिग्रने, सम्बन्ध बिग्रने, बिहान ह्याङ हुनेले रक्सी छोड्छ । मेरो लागि सामाजिक सञ्जाल त्यस्तै भा'थ्यो ।

राजनीतिक अकर्मण्यता देख्यो, नेताका बुद्धि देखेपछि झोँक चल्ने, तनाव लिने अनि लामा–लामा स्टाटस लेख्ने ! मान्छेलाई त मज्जा आउँछ अनि प्रतिक्रिया दिन्छन् । ए, ठीक रहेछ भन्यो फेरि लेख्यो ! सामाजिक सञ्जाल रिसको निरन्तरता दिने थलो मात्र बन्यो । त्यसपछि बन्द गरेँ । बन्द गरेपछि मैले समय पाएँ । म बिहान जस्तो मुडमा हुन्छु, बेलुका पनि त्यस्तै मुडमा हुन्छु । फेसबुक, ट्विटर चलाउने मान्छे त्यस्तो मुडमा हँदैन ।

अर्को कुरा, फेसबुकले मलाई चलाउनु राम्रो कि मैले फेसबुक चलाउनु राम्रो भन्ने हो । निश्चित चरणमा मलाई फेसबुकले चलाइरहेछ भन्ने महसुस गरेँ । मेरो रिस, मेरो आवेग, मेरो झोक फेसबुकले गरिरा'छ भन्ने भयो । चुनावअघि पनि बन्द गरेथेँ । चुनाव आयो लड्नुपर्छ, मत माग्नुपर्छ भन्ने भएर फर्किएँ । चुनाव सकिएपछि बन्द गरेको भए हार्‍यो अनि बन्द गर्‍यो भन्ने हुन्थ्यो ।

म बिहान ४ बजे उठिसक्छु । राति ९ देखि १० बजेभित्र सुतिसक्छु । बिहान उठेपछि अरू पढ्छन्, मेरो काम लेख्ने हो । लेख्दा फुर्‍यो भने लेखिरहने हो । फुरेन भने अरू साथीको किताब सम्पादन गर्दै बस्ने हो । मेरो दालभात खाने माध्यम व्यावसायिक सम्पादन पनि हो । छाप्ने हो भने ५/६ वटा किताब निकाल्ने सामग्री छन् । सम्भवतः अर्को वर्ष एउटा उपन्यास निकाल्छु ।

तपाईंका दुईवटा पुस्तक वा सामाजिक सञ्जालमा लेखेका विचारमाथि प्रतिक्रिया दिएकै भरमा कसैसँग रिस उठेको छ कि छैन ? ब्लक वा बोलचाल नै बन्द भएका त्यस्ता किस्सा पनि छन् कि ?

बोलचाल बन्द त हुँदैन । कसैसँग बोलचाल नभए पनि म आफैँ बोलाउन जान्छु । मेरो त फ्रेन्डभन्दा ब्लक धेरै हुन्थे । मेरो पोस्टमा नेगेटिभ कमेन्ट लेखेपछि ब्लक ठोक्दिहाल्थेँ । तनाव लिएर बस्ने बानी त छँदै छैन ।

किताब लेखेपछि केही साथीले राम्रो, केहीले नराम्रो कमेन्ट पनि गर्नुभयो । एक जना साथीले किताब नै नपढी जथाभावी लेख्नुभा'थ्यो । पछि किताब पढेपछि यस्तो कमलो मान्छेलाई गाली गरेँ भनेर माफी मागेर फेरि लेख्नुभयो । अँगालो हालेर रूनुभयो ।

कसैलाई घोचेर, कुनै समुदाय, व्यक्ति, राष्ट्रियताबारे लेखेको होइन । 'पैताला' काल्पनिक उपन्यास हो । यस्तो किताब मन पर्दैन भन्ने तरिकाले मन नपराउन पाइन्छ । ‘पैताला’ नै मन पर्दैन भन्ने त हुँदैन नि । ‘मुसा मानुष’को अनुवादपछि यो अनुवाद नै भएन भन्ने र यो एकदम राम्रो अनुवाद हो भन्ने पनि छन् । लेखकको जीवनमा यस्तो चलिरहन्छ ।

अन्तिममा, डेढ वर्षअघि ‘अटेरी अभियान’ खुब चर्चामा थियो । तपाईं चुनाव पनि लड्नुभयो । चुनावपछि त्यो सेलायो नि !

मैले चुनाव लड्ने भनेर घोषणा गर्दा नै भनेको थिएँ – हार र जितभन्दा माथि एउटा लडाइँ हुन्छ । मलाई प्रस्ट रूपमा थाहा थियो– म जित्नलाई लड्या होइन । बालेन (बालेन्द्र साह, काठमाडौंका मेयर) र मबीच हप्तामा दुई–तीनपटक लामो लामो गफ हुन्थ्यो । ऊ मलाई गाली गरेर भन्थ्यो – दाइ, जित्ने हो । जित्ने भनेर उठ्नु न ! जित्दिनँ भनेपछि कसरी जितिन्छ ?

बालेन जित्न उठ्या'थ्यो जित्यो, म जित्न उठेकै थिइनँ । मलाई त घाँडो हुन्थ्यो । चुनाव नलडेको भए म डिप्रेसनमा जान्थेँ । मैले आफैँलाई जोगाउनु थियो । म अरूको खासै चिन्ता लिने मान्छे पनि होइन । त्योबेला कस्तो थियो भन्दा विवेकशील साझा पार्टी मरणासन्न थियो । विचारभन्दा माथि देशले भिरको डिलमा पुर्‍याइसक्या थियो । वैकल्पिक राजनीतिक आन्दोलन खत्तम ठाउँमा थियो । कांग्रेस, एमाले, माओवादीप्रतिको वितृष्णा थियो । अदालतले ‘नो भोट’ लागू गर्न भनेर निर्वाचन आयोगलाई आदेश दिएको थियो तर कुनै प्रावधान थिएन ।

लोकतन्त्रमा असन्तोष जाहेर गर्ने ठाउँ हुन्छ । मान्छेलाई असन्तुष्टि जाहेर गर्ने अवसर दिनुपर्छ भन्ने मलाई लागेर उम्मेदवार बनेको हुँ । एउटा व्यक्ति मात्र उठ्नुको अर्थ थिएन । एउटा सन्देश दिनुपर्छ भन्ने भयो । सन्देश केले दिन्छ ? कि त संगठनले दिन्छ, त्यसका लागि पार्टी खोल्नुपर्‍यो । कि सामाजिक अभियानमार्फत जोडिनुपर्‍यो । स्वतन्त्र आन्दोलन, जागरुक आन्दोलन अनेक नाम छन् । म मान्छे नै अटेरी हो, कसैलाई टेर्दिनँ । अरूलाई दिन खोजेको सन्देश पनि पहिला पार्टीलाई मात्र भोट हाल्यौँ, अब अटेर गर्नुपर्छ भन्ने नै थियो ।

आफूलाई मन नपरेको कुरा भए बाउलाई टेरिन्नँ । भोलिपल्ट आँटेको बिहे त भाँडेर छोरी मान्छेले मन परेकोसँग, छोरा मान्छेले मन परेकीसँग बिहे गर्छन् । देशको भविष्य, आफ्नो भावी पुस्ताका लागि अटेरी गरौँ भनेको हो । कति ठाउँमा गरे, कति ठाउँमा गरेनन् । मेरो उद्देश्य पूरा भयो । नयाँ पार्टी खुल्यो । हामीभन्दा धेरै भोट ल्याए, पपुलर भए । अझै कति आउँदै होलान् ।

अटेरी अभियान के हुन्छ त ?

दुनियाँको सबैभन्दा सफल राजनीतिज्ञ सम्भवत: म नै हूँला ! मैले छेडेको आन्दोलनमार्फत म उठेँ, कति ठाउँमा अरूलाई उठाएँ, जोडेँ । जस्तै बालेन एक्लै उठे, उनी अटेरी अभियानमार्फत होइन । उम्मेदवारी दिएपछि त उनी पनि जोडिए नि । काठमाडौं वरपर हिँड्यौँ । हामीले अरू स्वतन्त्र उम्मेदवारलाई पनि सहयोग गर्नुपर्छ भनेपछि उनले हुम्लाको एउटा भाइको उम्मेदवारी घोषणामा भाषण गरे, मैले पनि गरेँ ।

हाम्रो अभियानकै जगमा राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी उठेको हो । पार्टी नै बनेको हो । हामीले अभियान नचलाएको भए र केही साथीहरूले नजितेको भए पार्टी बन्थेन नि त । एउटा राजनीतिक कोर्स बन्यो नि । त्यसैले म सफल राजनीतिज्ञ हो । म हार्‍या होइन । म त विचार दिन उठेको मान्छे हुँ । म जितेको मान्छे हो, हारेको होइन । पार्टीको आयु हुँदैन । अभियान आवश्यकताअनुसार हुन्छ । अटेरी अभियानको आवश्यकता अब छैन ।

यस शृङ्खलाका अरु पनि...

इजोरियाबाट निकै डराएको थिएँ- सुविन भट्टराई (भिडियाेसहित
लेख्न बस्दा म बहुलाहाजस्तै हुँदो हुँ- मञ्जुल मितेरी
नीलम कार्की निहारिकाको सुझावमा दसैँ फुर्सदमा पढ्नुपर्ने दुई पुस्तक
'दक्षिणा छुट्टाछुट्टै खल्तीमा राख्थेँ, गोप्य ठाउँ नपाए चर्पीमा गएर गन्थेँ' (भिडियो)
सरस्वती ज्ञवालीलाई प्रश्न- मनपर्ने व्यक्तित्व प्रदीप ज्ञवाली कि शीतबिन्दु ?
काठमाडौंको दसैँमा भोकै सुतेको सम्झिन्छु: रमेश क्षितिज

प्रकाशित मिति: बुधबार, कात्तिक ८, २०८० १७:००