लेख्न बस्दा म बहुलाहाजस्तै हुँदो हुँ- मञ्जुल मितेरी

A+ A A-

धेरैले आधुनिक 'अरनि'को भन्छन् उनलाई । माेरङ, मिक्लाजुङ- ४ का ४३ वर्षे मञ्जुल बराइली संगीत/साहित्यमा 'मञ्जुल मितेरी' भनेर चिनिन्छन् ।

जापानमा पहाड नै खोपी विश्वकै ठूलो बुद्धको मूर्ति बनाएर उनले आफ्नो परिचय संसारलाई दिइसकेका छन् । विशाल चट्टानी पहरामा विश्वकै सबैभन्दा विशाल गौतम बुद्धको मूर्ति निर्माण टाेलीमा उनी नेतृत्वदायी भूमिकामा थिए । माेरङमा ६ कक्षा पढ्दा उनी ११ वर्षका थिए । अरनिकोको जीवनीबाट प्रभावित भएर उनले सोही उमेरदेखि मूर्तिकलामा अभ्यास गर्न थालेका थिए । मितेरीले विश्वप्रसिद्ध एक हजार व्यक्तित्वको अर्धकदका सालिक बनाएर देशलाई उपहार चढाउने संकल्प गरेका छन् । हालसम्म उनले १ सय ८० सालिकहरू बनाइसकेका छन् ।

बुबा इन्द्रबहादुर बराइली र आमा सरिता राईक साइँला सन्तान मितेरी केही वर्षयता जापानकाे क्युसू क्षेत्रस्थित कुमामोतो जिल्लाको खामीआमाकुशामा बस्दै आएका छन् ।

उनी संगीत/साहित्यमा पनि उति नै सक्रिय छन् । अहिलेसम्म उनले आफैंले गाएका, आफैं संगीत भरेका वा अन्य कलाकारले गाएका १० भन्दा बढी गीत सार्वजनिक भइसकेका छन् । स्नातकोत्तर पूरा गरेका मतेरीले साहित्यमा लेख्ने विधा मुख्यतः कथा र कविता हाे । उनकाे पहिलाे साहित्यिक 'आस्था' (संयुक्त कविता संग्रह –२०५७), दोस्राे कृति 'अर्काको देशमा' (कथा संग्रह –२०७१) र पछिल्लाे कृति कवितासङ्ग्रह 'कामी' हाे । 'कामी'मार्फत मञ्जुलले दलित समुदायभित्रै पनि व्याप्त भेदभावको उजागर गरेका छन् ।

शिखा बुक्सबाट प्रकाशित १ सय १० पृष्ठकाे 'कामी' कवितासङ्ग्रहमा ३८ वटा लामाछोटा गद्य कविता छन् । कवितासङ्ग्रहबारे लेखक म्यामराज राई लेख्छन्- देश, समाज बोलीले अधिकारसम्पन्न भनिए पनि व्यवहारमा पुरातनवादी सोच हावी भएको कवितामार्फत उजागर गरिएको छ । दशवर्षे जनयुद्धमा निर्दोष व्यक्तिहरूको निर्मम हत्या भएको तितो यथार्थ बोलेको छ- मृतकको नाम बलमान विश्वकर्मा शीर्षकको कविताले । कतिपय ठाउॅंमा द्वन्द्वकालको फाइदा उठाउॅंदै व्यक्तिगत रिस साँधेकोतिर लक्षित गरेका छन् कविले । आगामी दिनमा पनि कलममार्फत जातीय भेदभावविरुद्ध लेखिरहने मितेरी बताउँछन् ।

उनी नेपाल सरकारबाट ‘राष्ट्रिय युवा प्रतिभा पुरस्कार-२०७२’ लगायत अन्य ५० भन्दा बढी पुरस्कार र सम्मानहरूद्वारा सम्मानित भइसकेका छन् । हाल जापानमा रहेका उनै मितेरीसँग स्रष्टालाई सात प्रश्न शृङ्खलाअन्तर्गत गरिएकाे कुराकानी:

१. लामो समयदेखि प्रवासी जीवन बिताइरहनु भएको छ, दसैँ भन्नासाथ तपाईंको दिमागमा के आउँछ ?

पछिल्ला ७ वर्ष जापानको पहरामा बुद्धमूर्ति बनाएरै बित्यो । परदेशमा भएकै कारणले पनि यो अवधिमा दसैँ मनाइएन । उमेर र विचारहरूको परिवर्तनसँगै दसैँप्रतिको आफ्नो मान्यतामा पनि केही परिवर्तन भएकै हो । अरुलाई जस्तै मलाई पनि दसैँ भन्नासाथ यो एक पर्व हो भन्ने नै लाग्छ । र, बालककालमा दसैँको टीका थाप्न मान्यजनहरूको घरमा सपरिवार हुल बाँधिएर गएका प्यारा क्षणहरू बहुतै याद आउँछ ।

२. तपाईंको पहिलो परिचय सिद्धहस्त मूर्तिकार, तपाईंलाई ‘अरनिको’ भनेर पनि चिन्ने गरिएको छ । साहित्य, संगीतमा ‘मितेरी’ लेख्नुहुन्छ । दुवै उपनाम कसरी, किन पाउनुभयो वा जुराउनुभयो ?

‘अरनिको’ त म बन्नै सक्दिनँ । उहाँजस्तो विशाल व्यक्तित्व र उहाँको देनसँग मेरो तुलना गर्नु मेरो लागि सौभाग्यकै कुरा हो । नेपाली ललितकलाको महिमालाई विश्वसामु चिनाउन थोरै भए पनि काम गरेकाले सायद मलाई माया गर्नुहुने महानुभावहरूले यसरी बोलाइदिनुहुन्छ । ‘मितेरी’चाहिँ आफूलाई परिभाषित गर्न म आफैँले रोजेको उपनाम हो ।

३. तपाईं आफ्नो कृतिको नाम कसरी जुराउनुहुन्छ ? पछिल्लो कवितासङ्ग्रहको नाम ‘कामी’ नै किन राख्नुभयो ?

एउटा पुस्तक तयार भइसकेपछि मूलभुतरूपमा त्यस पुस्तकले कस्तो आवाज बोकेको छ, त्यसैलाई प्रतिबिम्बित गर्ने गरी पुस्तकको नाम जुराउँदा उत्तम हुन्छजस्तो लाग्छ । मेरो पुस्तकको नाम ‘कामी’ राख्नुमा विभिन्न कारण छन् । शदियौंदेखि अनेकन् उत्पीडनसँगसँगै यो समाज निर्माणको गौरवपूर्ण इतिहास बोकेको सुन्दर नाम हो ‘कामी’ । यसभित्र अथाह सौन्दर्यहरू छन् । म स्वयम् पनि दलित समुदायभित्रकै भएकाले म मेरो जातिमा गर्व गर्छु । र, यसलाई समाजमा सगौरव प्रस्तुत गर्ने हिम्मत गर्छु । विशेषगरी यस पुस्तकमा हाम्रो समाजको विभेदविरुद्ध लेखिएका कविताहरू छन् । यो एउटा आवाज हो, आन्दोलन हो, विद्रोह हो । त्यसैले मैले संग्रहको नाम सगौरव ‘कामी’ राखेँ ।

४. साहित्यलाई हेर्ने आफ्नो नजर नै बदल्न बाध्य पार्ने खालको कुनै पुस्तक पढ्नुभएको छ ? लेखनका क्रममा तपाईं सबैभन्दा बढी सचेत के मा हुनुहुन्छ, अथवा के नहोस् भनेर डराउनुहुन्छ ?

पुस्तकहरू म नियमित नै पढ्ने गर्छु तर कुनै पुस्तक पढेरै मैले लेखिरहेको पहिचान र समानताको धार पक्डेको होइन मैले । मैले बाँचिरहेको समाजका बेथिति र विसंगतिको विरुद्धमा मैले लेख्नैपर्छ भन्ने ठानेर हो मैले लेखेको । तर, त्यस्ता धेरै पुस्तकहरू छन् जसले मेरो दृढ विचारको निर्माणलाई सहयोग गरेको छ ।

प्राय:जसो म लेखिरहँदा कतै मैले आफूले समातिरहेको कलमलाई ढाँटिरहेको त छैन भन्ने कुरामा सचेत रहने कोसिस गर्छु । आफूलाई ढाँटेर लेखिएको लेखनले न त आफूलाई सन्तुष्टि दिन्छ, न त सिर्जनालाई सार्थकता । मैले आज लेखेको कविता भोलि मैसँग रिसाउने अवस्था नआओस् भन्ने लागिरहन्छ ।

५. कहिलेकाहीँ आफैँलाई गुगल गर्नुहुन्छ ?

युटुबतिरचाहिँ आफ्ना गीतहरू भएकाले जानकारी राख्न पनि खोज्न सजिलोका लागि आफ्नै नाम हालेर खोज्ने गर्छु र तर गूगल गर्ने भन्नेचाहिँ तपाईंको यो प्रश्नमै अलमलिएँ, तपाईंलाई सोधेँ र अहिले पहिलोपटक आफूलाई गूगल गर्दै छु । मलाईभन्दा गूगललाई धेरै थाहा रहेछ मेरोबारेमा ।

६. जीवनदेखि हार मान्नुपरेको कुनै क्षण छ ? छ भने के कारणले थियो, त्यो समस्यालाई कसरी परास्त गर्नुभयो ?

आफूले अँगालिरहेको बाटो, आफूले गरिरहेको कामबाट कहिलेकाहीँ हरेस खाइयो होला तर फेरि कहिल्यै दोहोरिएर नआउने अवसर, यो जीवनदेखि कहिल्यै हार मानेको छैन । र मान्नु पनि हुँदैन । किनकि बाँच्नु यदि कठिन संघर्ष हो भने सबैभन्दा ठूलो जित हो जिन्दगी ।

७. तपाईंसित अप्रकाशित र आधा अधुरा किताब कति छन् ? कतिपय लेखक सिगरेट र कफी लिएर लेख्न बस्छन्, तपाईंसित यस्तो कुनै आदत ?

त्यस्ता अप्रकाशित तथा अधुरा पुस्तकहरू नै त छैनन् तर प्रकाशोन्मुख पुस्तकहरूचाहिँ छन् । एउटा कविता संग्रह र एउटा संस्मरण प्रकाशोन्मुख अवस्थामा छन् । सिगरेट म कहिल्यै पिउँदिनँ । लेख्न बस्दा म बहुलाहाजस्तै हुँदो हुँ । लेख्न बस्दा कफी, संगीत, मनोरम दृश्य, यस्ता कुराले मलाई झन्झट दिन्छन्, बिथोल्छन् ।

यस शृङ्खलाका अरु पनि...

नीलम कार्की निहारिकाको सुझावमा दसैँ फुर्सदमा पढ्नुपर्ने दुई पुस्तक
'दक्षिणा छुट्टाछुट्टै खल्तीमा राख्थेँ, गोप्य ठाउँ नपाए चर्पीमा गएर गन्थेँ' (भिडियो)
सरस्वती ज्ञवालीलाई प्रश्न- मनपर्ने व्यक्तित्व प्रदीप ज्ञवाली कि शीतबिन्दु ?
काठमाडौंको दसैँमा भोकै सुतेको सम्झिन्छु: रमेश क्षितिज

प्रकाशित मिति: मंगलबार, कात्तिक ७, २०८० ०८:००