अस्ट्रेलियाले नेपालको समृद्धिमा यसरी सघाउन सक्छ

(२०७२ मा नयाँ संविधान जारी भएसँगै देशमा आर्थिक समृद्धिको नारा निकै चर्को बनेको छ । हुनलाई विकासको मूल फुटाउने नारा पञ्चायतकालमा पनि भएको थियो । राजनीतिक नेतृत्व र योजनाकारको अदूरदर्शिता तर स्वार्थका कारण नेपालीको विकासको सपना भने पूरा हुन सकेन, मुलुक आर्थिक रूपमा झन् कमजोर बन्यो । पहुँच, स्रोत, सम्पत्ति निश्चित व्यक्तिमा केन्द्रित हुँदा राज्य संयन्त्र विचौलियाको हातमा पुगेको छ । पछिल्ला दिनमा रुस–युक्रेन युद्ध, जलवायु परिवर्तन, कोभिड १९, डेमोक्र्याटिक डिक्लाइनलगायतका कारण विश्व ‘डेभलपमेन्ट इन रिभर्स’मा छ, जसका कारण विश्व आर्थिक मन्दीउन्मुख रहेको विश्लेषण भइरहेको छ । त्यसबाट नेपाल अछुतो रहन सक्दैन । अहिले नेपालमा पनि आर्थिक संकट देखिएको छ, जसले गर्दा नेपालीको समृद्धिको सपना प्रभावित हुने निश्चित छ । यी कुरालाई मध्यनजर राखेर शिलापत्रले विकास बहस शृंखला जारी राखेको छ । यो शृंखलामा नेपालका लागि अस्ट्रेलियाकी राजदूत फेलिसिटी भल्क जोडिएकी छिन् । क्विन्सल्यान्ड विश्वविद्यालयबाट कानुन विषयमा स्नातक गरेकी नेपालका लागि अस्ट्रेलियाकी राजदूत फेलिसिटी भल्क विदेश मामिला र व्यापार विभागकी करियर अफिसर हुन् । न्यु कोलम्बो योजना सचिवालयको निर्देशकको भूमिकामा समेत काम गरिसकेकी फेलिसिटीसँग भेन्टियान र ढाकामा विदेश सेवा गरेको अनुभव छ । तिनै राजदूत फेलिसिटी भल्कसँग शिलापत्रकर्मी योगेश ढकालले गरेको कुराकानी जोडेका छौँ ।)

वैदेशिक लगानी आर्थिक प्रगतिको महत्त्वपूर्ण हिस्सा हो । अस्ट्रेलियाले नेपालमा लगानी गरेर आर्थिक विकास र समृद्धिमा योगदान पुर्‍याइरहेको छ भने आफैँले विदेशी लगानी भित्र्याएर लाभ पनि लिइरहेको छ । कोरोना महामारीका क्रममा वैश्विक अर्थतन्त्र धराशायी बन्यो, त्यसबाट अस्ट्रेलिया पनि अछुतो रहन सकेन । तर, हामीले वैदेशिक लगानीका कारण तीन दशकसम्म निरन्तर आर्थिक वृद्धि र समृद्धि हासिल गर्न सकेको अवस्था छ ।

बलियो अर्थतन्त्र भएको अस्ट्रेलिया लगानीका लागि आकर्षक गन्तव्य हो । सन् २०२२ मा मात्र अस्ट्रेलियाले ४.६ अर्ब अस्ट्रेलियन डलर वैदेशिक लगानी भित्र्याएको थियो । त्यो लगानी विशेष गरी वित्तीय सेवा, खानी र उद्योगमा गरिएको छ । यस्तै, अस्ट्रेलिया सक्रिय लगानीकर्ता पनि हो । विदेशमा अस्ट्रेलियाले सोही अवधिमा ३.७ अर्ब अस्ट्रेलियन डलर लगानी गरेको छ । लगानीकर्ताहरूले विदेशमा लगानी गर्दा विभिन्न विषयमा ध्यान पुर्‍याउँछन् । वैदेशिक लगानीकर्ताले बजारको आकार, राजनीतिक र आर्थिक स्थिरता, उत्पादक र दक्ष श्रमशक्ति, बलियो व्यावसायिक कानुन र बौद्धिक सम्पत्ति अधिकार संरक्षण, अनुकूल भिसा व्यवस्था र विदेशी मुद्रासहित कोष स्थानान्तरण साथै नाफा पठाउने क्षमता आदिमा ध्यान दिने गरेका छन् ।

नेपाल सरकारका नीतिगत प्राथमिकता र न्यूनतम कार्यक्रमहरूमा आर्थिक स्थिरता र प्रत्यक्ष वैदेशिक लगानी भित्र्याउने प्रतिबद्धताहरू समावेश छन् । यी प्रतिबद्धताहरूमध्ये नीतिगत र संरचनात्मक सुधार, दिगो आर्थिक विकास र स्वदेशी उत्पादन क्षमता निर्माण गर्न अर्थतन्त्रको सुदृढीकरण पनि पर्दछन् । यी प्रतिबद्धताहरूको कार्यान्वयन विदेशी लगानी भित्र्याउने महत्त्वपूर्ण हुनेछ, साथै पारदर्शी नियामक वातावरण र व्यावसायिक विवादहरूमा कानुनको शासनका लागि पनि सरकार प्रतिबद्ध हुनुपर्छ ।

यसैगरी, विदेशी लगानी आकर्षित गर्न र देशको आर्थिक समृद्धि निर्माणका लागि शिक्षा र सीप विकास महत्त्वपूर्ण तत्त्व हुन् । त्यसैले, अध्ययनका लागि अस्ट्रेलिया छनोट गर्ने र विश्वस्तरीय योग्यता र सीपसहित नेपाल फर्किएर विकास र समृद्धिमा योगदान पुर्‍याउन चाहने विद्यार्थीलाई अस्ट्रेलियाले सधैँ स्वागत गर्नेछ । अस्ट्रेलिया नेपाललाई अतिकम विकसित देशको स्थितिबाट माथि उठाउन सहयोग गर्न प्रतिबद्ध छ । सुशासनसँगै व्यापार साझेदारी, बजारमा पहुँच र क्षेत्रीय पूर्वाधार जडानलगायत नेपालको आर्थिक समृद्धि र विकासमा योगदान पुर्‍याउने लक्षित लगानी कार्यक्रमहरू उपलब्ध गराउन पनि अस्ट्रेलियाया साथमै रहनेछ ।

नेपालको अर्थतन्त्रको अर्को महत्त्वपूर्ण हिस्सा हो– पर्यटन । नेपालको पर्यटन क्षेत्र सुधार हुँदै गएको छ र नेपालमा अस्ट्रेलियाबाट आउने पर्यटकको संख्या तीव्र गतिमा वृद्धि भइरहेको देखिन्छ । सन् २०२२ मा नेपालमा अस्ट्रेलियाका २७ हजार पर्यटकले भ्रमण गरे । नेपालमा सबैभन्दा बढी पर्यटक भित्रिने देशको सूचीमा अस्ट्रेलिया त्यसबेला चौथो स्थानमा पर्‍यो । यस वर्ष गतवर्षभन्दा बढी करिब ३० हजार अस्ट्रेलियाली पर्यटकहरूले नेपालको भ्रमण गर्ने अपेक्षा गरिएको छ ।

त्यसैगरी, सिङ्गापुरहुँदै सिड्नीको सिधा उडानसहित सन् २०१९ मा हस्ताक्षर गरिएको अस्ट्रेलिया–नेपाल हवाई सेवा सम्झौतालाई कार्यान्वयन गर्ने नेपाल सरकारको महत्त्वाकांक्षाले दुईतर्फी यात्रा बढाउन अवश्य सहयोग गर्नेछ । नेपाल एयरलाइन्सले हाल अस्ट्रेलिया सरकार, त्यहाँको नागरिक उड्डयन नियामक निकाय र सिड्नी विमानस्थल व्यवस्थापनसँग हप्तामा दुईपटक सिड्नी उडानको अनुमति लिन संवाद जारी राखेको छ । त्यसले पक्कै पनि नेपाल–अस्ट्रेलियायाबीचको सम्बन्ध थप कसिलो बनाउन सहयोगी हुने अपेक्षा गरिएको छ ।

अस्ट्रेलियाले आफ्ना देशका विद्यार्थीहरूलाई पनि नेपालमा बस्न र अध्ययन गर्न, साथै छोटो भ्रमण र अभ्यासहरूमा भाग लिन त्यहाँ जान न्यु कोलम्बो योजना छात्रवृत्ति र गतिशीलता कार्यक्रममार्फत समर्थन गरिरहेको छ ।

हुन त उच्च मुद्रास्फीति, कडा वित्तीय अवस्था र व्यापारमा प्रतिबन्धका साथ विश्वव्यापी अर्थतन्त्रले नकारात्मक अवस्था खेपिरहेको छ र अपेक्षितभन्दा बढी मन्दी अनुभव गरिरहेको छ । मूल्य स्थिरता पुनर्स्थापित गर्न र दैनिक जीवनको लागतको दबाबलाई कम गर्न आर्थिक नीतिहरू कायम गर्नुपर्छ । कर सुधार र वित्तीय सहयोग यसका महत्त्वपूर्ण तत्त्व हुन् । सुशासन, पूर्वाधार र सक्षम व्यावसायिक वातावरणजस्ता संरचनात्मक सुधारहरूले उत्पादकत्वमा सुधार र आपूर्ति अवरोधहरू कम गरेर मुद्रास्फीति र आर्थिक मन्दीविरुद्धको लडाइँमा थप सहयोग गर्न सक्छ । ऋणको न्यून स्तर बलियो गरी कायम राख्ने र नियममा आधारित बहुपक्षीय व्यापार प्रणालीका प्रतिबद्धताले वैश्विक बजारका अवसरहरू खोल्छ र अर्थतन्त्रलाई बाह्य धक्काबाट जोगाउन मद्दत पुग्छ । सन् २०२३ मा धेरै ठूला अर्थतन्त्रहरू मन्दीको जोखिममा छन् । यद्यपि, अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष (आईएमएफ) को प्रक्षेपणअनुसार अस्ट्रेलियाको अर्थतन्त्र भने बढ्दै जाने देखिन्छ । यसले विश्वको १३औँ ठूलो अर्थतन्त्रको रूपमा अस्ट्रेलियाको स्थितिलाई बलियो बनाउनेछ, जसबाट नेपालले सहजै फाइदा लिन सक्छ ।

अस्ट्रेलियाको कानुन र शासन प्रणाली पारदर्शी र भरपर्दो छ । अस्ट्रेलिया बौद्धिक सम्पत्ति अधिकारसहित सम्पत्ति अधिकारको संरक्षणमा विश्वव्यापी नेतृत्वकर्ता राष्ट्र हो । कम कर र अनुकूल नियामक वातावरणले अस्ट्रेलियालाई व्यापारमैत्री राष्ट्र बनाएको छ । यी नियम र अभ्यासहरूले अस्ट्रेलियाको बलियो आर्थिक वृद्धिलाई समर्थन गरेको छ र अन्य अर्थतन्त्रहरूलाई समान नियामक वातावरण र अभ्यासहरू अपनाउन प्रोत्साहन गर्छ ।

नेपाल–अस्ट्रेलियाबीच आर्थिक सम्बन्ध

अस्ट्रेलियाको सरकारले नेपाल सरकारको प्राथमिकताका रूपमा पारस्परिक सहमति भएका क्षेत्रमा वैदेशिक विकास सहायता (ओडीए) उपलब्ध गराउँछ । यसमा सुशासन, जलवायु तथा प्रकोप नियन्त्रणका उपाय, लिङ्ग, असक्षमता र सामाजिक समावेशीकरणजस्ता विषय समावेश छन् । अस्ट्रेलियाको सहयोग लक्षित, रणनीतिक र तुलनात्मक लाभ भएको क्षेत्रमा केन्द्रित छ, जहाँ अस्ट्रेलियाले सबैभन्दा ठूलो परिवर्तन देखाउन सक्छ ।

अस्ट्रेलियाले लगानीको पहुँच र प्रभावकारितालाई अधिकतम बनाउन नेपाल सरकार, अन्य दाताहरू, संयुक्त राष्ट्रसंघका एजेन्सीहरू र गैरसरकारी संस्थाहरूसँग साझेदारीमा काम गर्नेछ । अस्ट्रेलियाको प्रमुख विज्ञान एजेन्सी सीएसआईआरओ र अन्तर्राष्ट्रिय कृषि अनुसन्धानका लागि अस्ट्रेलियाली केन्द्र एसीआईएआरलगायत अस्ट्रेलियाका सरकारी निकायहरूले पनि जलस्रोत व्यवस्थापन, सामुदायिक वन र कृषि अनुसन्धानजस्ता क्षेत्रमा स्थानीय समकक्षीहरूसँग साझेदारी गरिरहेका छन् ।

अस्ट्रेलियाले क्षेत्रीय पहलहरू जस्तै; दक्षिण एसिया क्षेत्रीय पूर्वाधार कनेक्टिभिटी कार्यक्रम, ऊर्जा र यातायात पूर्वाधारमा जोडिएको सुधारमार्फत यस क्षेत्रको आर्थिक वृद्धिलाई खुला गर्न मद्दत गरिरहेको छ । उदाहरणका लागि अस्ट्रेलियाले नेपालको दुर्गम क्षेत्रका लागि उपयुक्त हवाई यातायात कनेक्टिभिटी पहिचान गर्न सरकारलाई सहयोग गरिरहेको छ ।

अझ भन्ने हो भने अस्ट्रेलिया र नेपालबीच निजीक्षेत्र र शैक्षिक संस्थासहित संस्थागत सम्बन्ध बढ्दै गएका छन् । यसले शिक्षा, अनुसन्धान, स्वास्थ्य, सूचना प्रविधि र बायोटेक्नोलोजीजस्ता क्षेत्रमा ज्ञान र प्रविधि आदानप्रदान गर्न योगदान पुर्‍याउँछ। त्यसैगरी, दिगो विकासका लक्ष्यहरू हासिल गर्नका लागि नेपालले समन्वय, सहकार्य, वित्तीय र प्राविधिक स्रोत र सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण सुशासन, निजीक्षेत्रको संलग्नता र लैङ्गिक समानताका साथै सामाजिक समावेशीकरणजस्ता विषयमा बढी ध्यान दिन आवश्यक छ ।

अस्ट्रेलिया र यसका साझेदारहरूले नेपाललाई दिगो विकास लक्ष्यहरू हासिल गर्न सहयोग गर्ने थुप्रै तरिका छन्, जसमा नेपालको सरकारी प्रणालीलाई आधारभूत सेवाको वितरणमा सुधार गर्न मद्दत गर्नेजस्ता विषय पर्छन् । अस्ट्रेलियाले आफ्नो प्रमुख सबनेसनल गभर्नेन्स प्रोग्राम (एसएनजीपी) मार्फत नेपालका तीन तहका सरकारबीच जिम्मेवारी र भूमिका स्पष्ट गर्न र थप समावेशी र बलिया नीति, प्रणाली र प्रक्रियामा योगदान गर्न मद्दत गर्नेछ ।

दिगो विकास लक्ष्यहरू कार्यान्वयन गर्न निजीक्षेत्रले खेल्न सक्ने महत्त्वपूर्ण भूमिकाको मान्यतामा अस्ट्रेलिया आफ्नो व्यापार साझेदारी प्लेटफर्म बीपीपीमार्फत निजीक्षेत्रसँग सक्रिय रूपमा संलग्न छ । बीपीपीअन्तर्गत अस्ट्रेलियाले नेपालका ग्रामीण उद्यमी अधिकांश महिलालाई किफायती, सुरक्षित र पर्यावरणमैत्री इँटाहरू उत्पादन गर्न सहयोग गरिरहेका छ भने गरिबका लागि आवासीय लघुवित्त उत्पादनहरू विकास गर्दैछ । अस्ट्रेलियाले डिजिटल प्लेटफर्ममार्फत नेपालका साना किसानहरूको बजारमा पहुँच सुधार गर्न सहयोग पनि गरिरहेको छ ।

लैङ्गिक समानताले दिगो विकास लक्ष्यतर्फको प्रगतिलाई बलियो बनाउँछ । बालिकाहरूलाई समेट्दै महिला सशक्तीकरणको अभियान थाल्न, महिलाहरू र सामाजिक रूपमा बहिष्कृत समूहहरूलाई उनीहरूको जीवनलाई प्रभाव पार्ने निर्णय प्रक्रियाहरूमा सक्रिय रूपमा सहभागी गराउने सुनिश्चित गर्नु नेपालमा अस्ट्रेलियाको द्विपक्षीय संलग्नताको आधारशिला हो । उदाहरणका लागि डीफ्याट कोषबाट सञ्चालित ‘सी लिड्स’ कार्यक्रममार्फत अस्ट्रेलियाले नेपालका स्थानीय सरकारमा २ हजारभन्दा बढी निर्वाचित महिलाहरूलाई राजनीतिक संवाद र निर्णय प्रक्रियामा संलग्न हुनका लागि तिनीहरूको नेतृत्व क्षमतालाई बलियो बनाउन तालिम र मार्गदर्शन प्रदान गरिरहेको छ ।

शैक्षिक साझेदारी, अध्ययन आदानप्रदान साथै शैक्षिक, अनुसन्धान र संस्थागत सम्बन्धहरूमार्फत अस्ट्रेलियाले नेपालको विकास र आर्थिक समृद्धिमा योगदान दिन स्वदेश फर्किरहेका विद्यार्थीहरूको नयाँ पुस्तालाई सहयोग गरिरहेको छ ।

थप भन्ने हो भने अस्ट्रेलियाका १६ गैरसरकारी संस्था, संयुक्त राष्ट्रसंघका एजेन्सी डब्लूएफपी, यूएनसीडीपी र यूएनएफपीए, अन्तर्राष्ट्रिय गैरसरकारी संस्थाहरू, द एसिया फउन्डेसन, प्राक्टिकल एक्सन, क्षेत्रीय संस्थाहरू इसिमोड र बहुपक्षीय संस्थाहरू विश्व बैंकले बाल संरक्षण, जलवायु परिवर्तन, सरुवा रोग, आर्थिक विकास, शिक्षा, आँखा स्वास्थ्य, खाद्य सुरक्षा, लैङ्गिक समानता, सुशासन, मानवअधिकार, यौन तथा प्रजनन् स्वास्थ्य, मातृ तथा बाल स्वास्थ्य, परिवार नियोजन, पानी, स्वास्थ्य र सरसफाइ, साथै ग्रामीण विकास र सामाजिक सुरक्षाजस्ता विषयमा योगदान दिइरहेको छ, जसले सिधै नेपालको दिगो विकास लक्ष्यमा मद्दत पुग्नेछ ।

अस्ट्रेलियासँग देशभित्र र बाहिर दुवै क्षेत्रमा जलवायुसँग सम्बन्धित विषयमा लगानी गरेको बलियो इतिहास छ । कार्बन उत्सर्जन कम गरेर पृथ्वीलाई बचाउने कोप–२६ सम्मेलनमा अस्ट्रेलियाले सन् २०२० देखि २०२५ सम्मको अभियानका लागि २ अर्ब अमेरिकी डलर जलवायु वित्तको घोषणा गरेको छ, जुन यसअघि प्रतिज्ञा गरिएको भन्दा बढी हो । अस्ट्रेलियाको पहिलो प्राथमिकता साझेदार देशहरूलाई जलवायु परिवर्तनसँग अनुकूलन गर्न र जलवायुसम्बन्धी प्रभावका लागि योजना, तयारी र प्रतिक्रिया दिन सहयोग गर्ने रहेको छ । दोस्रो, कम उत्सर्जन गर्ने प्रविधिहरूको विकासमा परिवर्तनलाई बढावा दिने । तेस्रो, जलवायु परिवर्तनका लागि नवप्रवर्तनवादी समाधानलाई समर्थन गर्दै निजीक्षेत्रको लगानी संलग्न गर्ने।

नेपालमा इसिमोड, यूएनसीडीपी र प्राक्टिकल एक्सनसँगको साझेदारीमार्फत अस्ट्रेलियाले प्रारम्भिक अध्ययनमा आधारित क्लाइमेट फाइनानसिङ अर्थात् जलवायु परिवर्तनलाई नियन्त्रण गर्ने काममा सहयोग प्रदान गरिरहेको छ । अस्ट्रेलियाले स्थानीय सरकारको क्षमता निर्माण गर्न वातावरणमैत्री र प्रभावकारी स्थानीयस्तरको जलवायु परिवर्तन नियन्त्रण कार्यलाई उत्प्रेरित गर्न, पूर्वचेतावनी प्रणालीलाई बलियो बनाउन, साथै बाढीपहिरोका लागि पूर्वतयारी गर्न मद्दत गरिरहेको छ । साथै, वातावरणमैत्री जीवनयापन र उद्यममार्फत अनुकूलनका लागि नयाँ अवसरलाई प्रोत्साहन पनि गरिरहेको छ ।

नेपालमा अस्ट्रेलियाको प्रमुख पहल एसिया फाउन्डेसनले कार्यान्वयन गरेको सबनेसनल गभर्नमेन्ट प्रोग्राम (एसएनजीपी) हो । नेपालमा भर्खरै सुरु भएको संघीयतालाई सहयोग गर्न यो कार्यक्रम सन् २०१७ मा सुरु भएको थियो । हाल एसएनजीपीले दोस्रो चरणमा नयाँ नीति, कानुन, प्रणाली र संयन्त्रहरूमार्फत समन्वय, परामर्श, योजना र प्राथमिकता निर्धारणमा सम्बन्ध बढाउन तीन तहका सरकारबीचको अधिकार क्षेत्र र भूमिकाहरू स्पष्ट गर्न महत्त्वपूर्ण सहयोग प्रदान गरिरहेको छ ।

एसएनजीपीको पहिलो चरणले नेपाल सरकारलाई कानुनका महत्त्वपूर्ण मस्यौदा परिमार्जन गर्न, निजामती सेवाको विकेन्द्रीकरण योजना, वित्तीय व्यवस्थापन जिम्मेवारीहरू, परीक्षण समन्वय प्रक्रियाहरू र तीन तहका सरकारहरूमा सरकारी कामलाई मद्दत गरेको थियो । यी मुख्य सहयोगसँगै यस कार्यक्रमले स्थानीय आर्थिक शासनमा निजीक्षेत्रको सहभागिता प्रवर्द्धन गर्न संस्थागत व्यवस्थाहरू स्थापना गर्ने, न्यायमा पहुँच बढाउने, चुनिएका स्थानीय सरकारमा शासकीय सुधार, संघीयता कार्यान्वयनका क्रममा देखा परेका द्वन्द्वहरूको समाधान गर्न सहजीकरण गर्ने र निर्णय प्रक्रियामा महिला र सीमान्तकृत समूहहरूको समावेशीकरणलाई बढावा दिने काम गरेको छ । यी क्षेत्रहरूमा भएको प्रगतिले नेपालको राजनीतिक संघीयता परिवर्तनमा योगदान पुर्‍याएको छ र शासन प्रणाली र संरचनाहरूलाई कार्यात्मक बनाउन मद्दत गरेको छ ।

दक्षिण एसियाका अधिकांश छिमेकीहरू जस्तै; नेपालको अपेक्षाकृत उदार अर्थतन्त्र छ, जसमा सामान्य तर समावेशी सामाजिक सुरक्षा प्रतिबद्धताहरू छन् । स्वास्थ्य र शिक्षा क्षेत्रमा बढ्दो लगानीका साथै पुँजीगत खर्चमा भएको वृद्धि विशेष गरी ऊर्जा, सडक र दूरसञ्चार क्षेत्र पछिल्लो एक दशक फाइदाजनक देखिएको छ । तर, अझै धेरै काम गर्न आवश्यक छ । मानव विकासको नतिजामा एक स्थिर सुधार देख्न सकिन्छ । महामारी र बाह्य मुद्रास्फीतिको दबाबका बावजुद व्यापक वृद्धि आँकडा उत्साहजनक छ । चालु आर्थिक वर्ष चुनौतीपूर्ण रह्यो तर बलियो वित्तीय सुशासनका साथ अर्थशास्त्रीहरू अर्थतन्त्र ठोस वृद्धिको गतिमा फर्किने अपेक्षा गर्छन् । संघीय संरचनालाई अझ प्रभावकारी बनाउने प्रयासले लाभांश प्राप्त गर्नेछ र विकासलाई प्रोत्साहन गर्नेछ ।

नेपालको गरिबी न्यूनीकरण लक्ष्यका साथै सामान्य वृद्धिलाई रेमिट्यान्सले ठूलो सहयोग गरेको छ । रेमिट्यान्समा निर्भरता कम गर्न विविधीकरण महत्त्ववपूर्ण छ र व्यापारिक वातावरणमा सुधार र पूर्वाधार विकासमा ध्यानकेन्द्रित गर्नाले उत्पादन र सेवा क्षेत्रलाई थप प्रतिस्पर्धी बनाउँछ । कृषि क्षेत्रको वृद्धिलाई टेवा दिन यन्त्रीकरण, कृषि प्रविधि, ग्रामीण सम्पर्क, भूमि तथा जल व्यवस्थापन र किसानका लागि वित्तमा पहुँच महत्त्वपूर्ण छ । उच्च गुणस्तरको स्नातक र स्नातकोत्तर शिक्षा अधिकांश नेपालीलाई उपलब्ध गराउने, आकर्षक र पर्याप्त पारिश्रमिक प्राप्त रोजगारीका अवसरहरू विस्तार गर्ने प्रयास पनि महत्त्वपूर्ण छन् । नेपालको प्रमुख चुनौतीमध्ये एउटा भनेको आफ्ना युवाहरूलाई नेपालमा रहन वा विदेशबाट फर्कन अवसर र आशावादसहितको विशेषता भएको जीवन्त देशमा योगदान दिन प्रोत्साहित गर्नु हो ।

द्विपक्षीय सम्बन्ध

सन् २०२३ को फेब्रुअरीमा अस्ट्रेलिया र नेपालबीच आधिकारिक कूटनीतिक सम्बन्धको ६३औँ वर्ष मनाइएको छ । सम्बन्ध बढ्दै गएपछि द्विपक्षीय संलग्नताका सबै पक्षहरूमा वरिष्ठ अधिकारीहरूको छलफलका अवसरहरू थप सहयोगका लागि नयाँ क्षेत्रहरू पहिचान गर्न महत्त्वपूर्ण भएका छन् । यस्ता छलफलहरू द्विपक्षीय परामर्श संयन्त्र बीसीएम सम्झौताअन्तर्गत हरेक दुई वर्षमा आयोजना गरिन्छ ।

बीसीएम वार्ताको दोस्रो चरण सन् २०२२ को अगस्टमा क्यानबेरामा आयोजना भएको थियो । त्यसबेला भएको बृहत् छलफलमा वरिष्ठ व्यक्तिको भ्रमणमा निम्तिने अवरोधलाई मध्यनजर गर्दै अस्ट्रेलियाबाट मन्त्रीस्तरीय भ्रमणहरूका लागि प्रस्तावहरू गरिए । यो उच्चस्तरीय सरकारी संलग्नताहरूलाई पुनर्जीवित गर्ने प्रतिबद्धतालाई प्रतिबिम्बित गर्दै यस वर्ष मे महिनामा अस्ट्रेलियाका उप–विदेशमन्त्री टिम वाट्सले नेपाल भ्रमण गरे । शिक्षाको प्रवर्द्धन, संस्थागत र जनताबीचको सम्बन्ध, साथै विकास सहयोग र पूर्वविद्यार्थी सञ्जालका विषयमा केन्द्रित भएर टिमले नेपालका प्रधानमन्त्री र परराष्ट्रमन्त्रीसँग छलफल गरे ।

फस्टाउँदै गइरहेको नेपाली डायस्पोरा समुदायले दुई देशको सांस्कृतिक सम्बन्धलाई मात्र जोड दिँदैन, दुईतर्फी व्यापार र लगानी संलग्नता विस्तार गर्ने अपार सम्भावनाको प्रतिनिधित्व पनि गर्दछ ।

साथै, पाटनस्थित न्यु साउथ वेल्सको आर्ट ग्यालरीबाट १३औँ शताब्दीको नेपाली कलाकृति नेपाललाई नै हस्तान्तरण पनि गरियो, जुन टिमको भ्रमणको उद्देश्य नै थियो । यस कार्यले नेपालको जीवित सम्पदाप्रति अस्ट्रेलियाको सम्मान झल्कन्छ, यसले सांस्कृतिक पुनर्स्थापनाको अन्तर्राष्ट्रिय उत्कृष्ट अभ्यासमा अस्ट्रेलियाले गरेको प्रतिबद्धतालाई पनि टेवा दिन्छ । बीसीएम वार्ताले नवीकरणीय ऊर्जा, जलस्रोत व्यवस्थापन, कृषि र कृषि प्रविधिमा केन्द्रित रहेको व्यापार प्रतिनिधिमण्डलहरूको द्विपक्षीय भ्रमणहरूसहित द्विपक्षीय आर्थिक सम्बन्धलाई प्रवर्द्धन गर्ने गतिविधि पनि बढाइदिएको छ ।

साथै, हवाई सेवामा भएको छलफलले सन् २०१९ मा द्विपक्षीय हवाई सेवा सम्झौता एएसए सम्झौता गरायो । कोभिड–१९ का कारण अन्तर्राष्ट्रिय यात्राका लागि सीमाना बन्द हुँदा एएसए कार्यान्वयन रोकिए पनि अहिले विश्व खुलेको छ र शिक्षा, पारिवारिक भ्रमण र अन्य गतिविधिका लागि अस्ट्रेलिया जाने नेपालीको संख्यामा तीव्र वृद्धि भएको छ । त्यति मात्र नभएर नेपालमा अस्ट्रेलियाली पर्यटकको आगमन पनि बढ्दै गएको छ । अस्ट्रेलिया अहिले नेपालको पाँचौँ ठूलो पर्यटन स्रोत बनेको अवस्था छ । नेपाल वायुसेवा निगमले यसतर्फ कदम चाल्दै अस्ट्रेलियामा सिधा उडानहरू स्थापना गर्ने योजना बनाएको छ । सिधा उडानहरूका लागि नियामक आवश्यकताहरूमा विदेशी हवाई यातायात अपरेटरहरूको प्रमाणपत्रका लागि अस्ट्रेलियाको नागरिक उड्डयन सुरक्षा प्राधिकरणबाट आवेदन, अस्ट्रेलियाको गृह विभागबाट यातायात सुरक्षा कार्यक्रम र अस्ट्रेलियाको पूर्वाधार, यातायात, क्षेत्रीय विकास, सञ्चार र कला विभागबाट अन्तर्राष्ट्रिय एयरलाइन्स लाइसेन्स समावेश छन् ।

सामान्यतया यी नियामक चरणहरूको प्रक्रिया पूरा गर्न कम्तीमा चारदेखि छ महिना लाग्छ । यसका लागि अस्ट्रेलिया सरकारले नेपाल एयरलाइन्ससँग काम गरिरहेको छ । नेपाल र अस्ट्रेलियाबीचको सिधा उडानमा देखिएको चासोले दुई देशका जनताबीचको सम्बन्ध महत्त्वपूर्ण ढंगले विस्तार भएको देखिन्छ । अस्ट्रेलियाको सन् २०२१ को जनगणनाअनुसार त्यहाँ पछिल्लो पाँच वर्षमा नेपाली समुदायको संख्या दोब्बर भएको छ र हाल करिब १ लाख ३० हजार नेपाली अस्ट्रेलियामा बसोबास गरिरहेका छन् ।

यसका साथै अस्ट्रेलियामा करिब ५७ हजार नेपाली विद्यार्थी अध्ययनरत छन् । क्यानबेरा, होबर्ट र डार्विनलगायत राजधानी शहरहरूमा नेपाली भाषा अहिले तेस्रो धेरै बोलिने भाषा बनेको छ । फस्टाउँदै गइरहेको नेपाली डायस्पोरा समुदायले दुई देशको सांस्कृतिक सम्बन्धलाई मात्र जोड दिँदैन, दुईतर्फी व्यापार र लगानी संलग्नता विस्तार गर्ने अपार सम्भावनाको प्रतिनिधित्व पनि गर्दछ ।

नेपाली विद्यार्थीहरूको रोजाइको गन्तव्य बन्न पाउँदा र छात्रवृत्ति कार्यक्रम र निजी विद्यार्थीहरूलाई विश्वस्तरीय शिक्षाको व्यवस्थामार्फत नेपालमा मानव क्षमता निर्माणमा योगदान दिन सक्षम हुन पाउँदा अस्ट्रेलिया खुसी छ । शैक्षिक साझेदारी, अध्ययन आदानप्रदान, साथै शैक्षिक, अनुसन्धान र संस्थागत सम्बन्धहरूमार्फत अस्ट्रेलियाले नेपालको विकास र आर्थिक समृद्धिमा योगदान दिन स्वदेश फर्किरहेका विद्यार्थीहरूको नयाँ पुस्तालाई सहयोग गरिरहेको छ । अस्ट्रेलियाले आफ्ना देशका विद्यार्थीहरूलाई पनि नेपालमा बस्न र अध्ययन गर्न, साथै छोटो भ्रमण र अभ्यासहरूमा भाग लिन त्यहाँ जान न्यु कोलम्बो योजना छात्रवृत्ति र गतिशीलता कार्यक्रममार्फत समर्थन गरिरहेको छ ।

यसअघिका शृङ्खला:

शृङ्खला १ः अबको विकास मोडल आर्थिक वृद्धिमा आधारित उत्पादनमुखी होइन, सेवामुखी संरचनात्मक रुपान्तरण
शृङ्खला २ः भारतले विकास हुन नदिएको भए यिनै नेतामार्फत हो, यिनीहरू जवाफदेही किन हुन नपर्ने ? (पोडकास्टसहित)
शृङ्खला ३ः विकासको सपना देखाउने र भोक जगाउने राजनीतिक नेतृत्व र ब्लुप्रिन्ट चाहियो (पोडकास्टसहित)
शृङ्खला ४: गाउँबाट विकासमा एक नजर: आबो छोडेर गएको मान्छे, किन पो फर्केको होला नि !
शृङ्खला ५: विकासमा समाजशास्त्रीय नजर: निर्धारित विकासको भर कति पर्ने ? सामाजिक अर्थतन्त्रकाे विमर्श ढिला भो
शृङ्खला ६: विकास बजारका लागि कि मनुष्यका लागि ?

शृङ्खला ७: एसियाली मापदण्डको नाराले पञ्चायत जोगिएन, प्रगतिको आकांक्षा सम्बोधन नभए अहिलेको प्रणाली पनि टिक्दैन

शृङ्खला ८: ‘अमेरिकी, चिनियाँ सपना हुन्छ भने नेपालीको किन हुँदैन ? विश्व बैंक, आइएमएफ र राष्ट्रसंघहरू नफेरी विकास हुँदैन’ (पोडकास्टसहित)

प्रकाशित मिति: सोमबार, जेठ २२, २०८० ०८:१७