'नवराज विकलाई हाम्रै मन्छेले मारेको हो ?'

A+ A A-

काठमान्डु

हामी चढेको निर्धो हवाईजहाज आकाशमा उड्ने बाटोको अनुमति पर्खेर उभिइरहेको थियो । पर्खिंदापर्खिंदा रिसाइसकेका यात्रुहरूलाई काखमा बोकेर उभिँदा–उभिँदा जहाजकै गोडा गलिसकेका थिए ।

आफूसँग पखेटा भएर पनि उड्न नपाउँदा हवाईजहाजको चित्त कति दुख्यो होला ? मनमनै झोक्किँदै सोच्यो होला, 'सडकको बाटैबाटो हुइँकिएको भए बरु यतिञ्जेलमा भद्रपुर पुगिसक्थेँ म ।'

काँकडभिट्टा

छवटा कार्टुनभित्र ३३६ जना साथीहरूलाई पर्वत पोर्तेल दाजुले मिलाएर राख्नुभएको थियो । नेपालको पूर्वी सिमाना काँकडभिट्टाको पुलनजिकै ३३७ जना साथीहरू भेला भएका थिए, घण्टौँदेखि हामीलाई नै पर्खेर बसिरहेका । अति ढिला भएपछि ३३६ साथीहरूले पर्वत दाजुलाई सोधेँ, 'पर्वत दाजु, काठमाडौंले देशको सिमानामा आउन किन जैल्यै ढिला गर्छ ?'

पानीटंकी, पश्चिम बंगाल

काँकडभिट्टाको पुलपारि भारतमा एउटा चोक बसोबास गर्छ । पानीटंकी । त्यहाँ सिक्किमबाट आएको एउटा कार थियो । उसले आइपुग्न घण्टौँ ढिला भैसकेका हामीलाई पर्खिरहेको थियो । कारले आफ्ना चालक विशालजीलाई सोध्यो, 'विशाल दाज्जु, हामी आएको त डल्लै ४ घण्टा भयो त अन्त । नेपालको हाम्रो मन्छेले 'हामी यहाँ आइपुग्यौँ ल' भनेर एकचोटिसम्म पनि म्यासेज गरेको छैन । हामीले नेपालको हाम्रो मन्छेलाई जति माया गर्छौं, उनीहरूले हामीलाई त्यति माया गर्दैन क्याओ ? किन पो ? हामी इन्डियन हो भनेर ? हामी इन्डियन त हो कि, तर सिक्किमेली पनि त हो अन्त ।'

आफैँ हिँडेर रम्फू आइपुगेको फूलबारी

रम्फूमा दर्जनौँ खादा र मालाहरू हाम्रो घाँटी पर्खिरहेथे । मालाका फूलहरू माला बोकिरहेका हातलाई सोध्न चाहन्थे, 'हात ! म सुक्नुअघि नै घाँटीहरू आइपुग्छन् नि है ? क्यैगरी उनीहरू आइपुग्दा म मुर्झाएँ भने ? उनीहरूले मलाई मुख बिगारेर हेर्लान् । ढिलो आइपुग्नेहरूले पर्खिंदा–पर्खिंदा थाक्नेलाई बुझ्छन् कि बुझ्दैनन् ?'

काँकडभिट्टामा हामीलाई पर्खिरहनुभएका पर्वत दाइहरूलाई थाहा थियो, ढिलो होला तर हामी आजै आइपुग्छौँ ।

पारि भारतमा हामीलाई पर्खिरहनुभएका विशालजीलाई थाहा थियो, ढिलो होला तर हामी आजै आइपुग्छौँ ।

सिक्किममा हामीलाई पर्खिरहनुभएकाहरूलाई पनि थाहा थियो, अत्ति अबेर होला तर हामी आजै आइपुग्छौँ ।

आफैँलाई खन्याएर जसलाई पर्खेको हो, ऊ आजै आइपुग्छ भन्ने थाहा भयो भने त पर्खिनेले जतिसुकै लामो आज पनि पर्खिन्छ होला ।

हामी सबै सिमानामा थिम् । माटोबाट हावासम्मको सिमानामा हवाईजहाज थियो । दुई देशको सिमानामा पर्वत दाइ र विशालजी । भारतका दुई प्रान्तको सिमानामा आयोजक साथीहरू ।

सिमानामा पर्खिरहन गाह्रो हुन्छ ।

सिमाना काटेर आउनेलाई पर्खिन झन् गाह्रो हुन्छ ।

सिमाना भएर पर्खिन झन् कति गाह्रो हुँदो हो ?

आउने मान्छेले के–के तरेर आउँछ । टाढाबाट आउँछ । कहिलेकाहीँ धेरै टाढाबाट आउँछ । आउने मान्छे लामो यात्रा गरेर आउँछ । पर्खिने त एउटै ठाउँमा पर्खिरहन्छ ।

तर, पर्खिरहनु भनेको सबैभन्दा लामो यात्रा गर्नु हो ।

पर्खिने मान्छे जति टाढा पुग्छ, त्यति त आउने मान्छे पनि पुगेको हुँदैन ।

माइतीको आँगन, रम्फू, सिक्किम

हाम्रो वार्ता टेलिभिजनले हामीलाई गान्तोकको कार्यक्रमका लागि बोलाउनुभएको थियो । उहाँहरूले गान्तोकमै हामीलाई पर्खिनुभएको भए पनि हामी एकैरति दु:खी हुन्थेनम् । तर, घण्टौँ पर केही दर्जन आयोजक साथीहरू हामीलाई स्वागत गर्न माथि गान्तोकबाट घण्टौँ तल रम्फूमा आउनुभएको रहेछ । हामीलाई सीमाबाटै स्वागत गर्न । माइत आएकी छोरीलाई लिन आमा गाडी रोक्ने चोकसम्म गएजस्तै । उहाँहरूलाई लागेको रहेछ कि हामी बिहान ११ बजेतिर रम्फू आइपुग्छौँ । एयरपोर्टमा, आकाशमा र सडकमा जाम नभएको भए हामी पुग्थ्यौँ पनि होला ।

कतै हामी चाँडै आइपुग्छौँ कि भनेर उहाँहरू गान्तोकबाट बिहानै निस्किनुभएको रहेछ । भोकै । 'सिक्किम भनेको के हो ?' भनेर मलाई कसैले सोध्यो भने म भन्नेछु, 'सिक्किम के हो भन्ने प्रश्न गलत हो । सही प्रश्न यस्तो हो: सिक्किम को हो ?'

पानीटंकीबाट रम्फू पुगुञ्जेलमा आयोजक दिवस राईले विशालजीको फोनमा करिब ५० चोटि फोन गर्नुभयो । हरेक चोटि दिवसजी सोध्नुहुन्थ्यो: 'अप्ठ्यारो भएको छैन नि गुरु ? पानी पिउन नबिर्सिनुस् ल ? थाक्नुभएको भए आराम गर्दै आउनुस् ल ? यता केही हतार छैन ।'

मलाई लाग्छ, जसले पानी पिउन सम्झाउँछ, त्यो खास मान्छे हो । सानो–सानो कुरा सम्झाउने मान्छेका लागि जीवनमा ठूलो ठाउँ राखिदिनुपर्छ ।

मेरो जीवनमा दिवस राईका लागि ठूलो ठाउँ छ ।

हामी रम्फू पुग्दा साँझको साढे ७ बजेको थियो । साँझ हिउँको मूर्तिजस्तो थियो । रम्फू पुग्नेबित्तिकै सीमामै भएको ‘टुरिस्ट गेस्ट हाउस’मा मालाहरूले हामीलाई स्वागत गरे । हाम्रो घाँटीलाई छोएपछि के भयो कुन्नि घाँटीमा लुपुक्क परेका फूलहरूले भने, 'हुन त पानी जरामा हालिन्छ तर त्यसपछि त पानी जति जराको हो, त्यति नै फूलको पनि । तपाईंको जरा जहाँ भए पनि यहाँ हुञ्जेल तपाईं हाम्रो हो ।'

फूलका कुरा सुनेर फूल दिने र पाउनेहरूको हृदय न्यानो भयो । त्यो न्यानोपनले त्यो हिउँको मूर्ति पलभरमै पग्लिएर बिलायो ।

सिक्किमको हृदयमा फलेको हाम्रो मुस्ताङको स्याउ

परिसकेको साँझलाई पनि फिर्ता पठाइदिन सक्ने उज्यालो अनुहार भएका रमेश सुब्बाले हामीलाई बैठक कोठामा लानुभयो । अनि आफू नेपाल जाँदाको रसिलो कथा सुनाउनुभयो । रमेशजीले मेरो आड लिँदै भन्नुभयो, 'हैन नवराज सर, मुस्ताङ गोएर बोटैको ताजा स्याउ खाँदा त चिउँडोभरि तरतरी रस चुहिने क्याओ । काश्मिरी स्याउ पनि खायौँ क्याओ तर मुस्ताङमा हाम्रो मन्छेले फलाएको स्याउको त अर्कैखाले रस थियो । आम्बो ! कसरी भन्नु ? नवराज सर तपाईं कवि । तपाईंले भन्नु जान्नुन्छ होला । मलाई त रस खानु मात्रै आयो । रसबारे कसरी बोल्नु हाउ ?'

उहाँले मुस्ताङको स्याउको यस्तरी बखान गर्नुभयो कि त्यो स्याउ स्टिभ जब्सले टोकेको स्याउभन्दा मूल्यवान् थियो । अदाम र इभले खाएको स्याउभन्दा स्वादिलो । तर म फसेँ । उहाँले सोच्नुएछ– यो त नेपालको मान्छे हो, मुस्ताङ गएर स्याउ त पक्कै खायो होला । तर म त मुस्ताङ गएको थिइनँ । पर्‍यो फसात् । मैले उहाँको कुरामा एकैचोटि ठाडो र तेर्सो दुवैतिर टाउको हल्लाएँ । जसको अर्थ जे लगाउँदा पनि हुन्थ्यो । मैले त्यतिखेर थाहा पाएँ, आफ्नै देशका कतिवटा दिव्य ठाउँ नघुमी त 'मैले यतिवटा देश घुमेको छु' भनेर फुर्ती लाउनुको तुक रै'नछ ।

पाहुनादेव, जुठो लगाइदेऊ

कुरा चलिरहँदा रिता कार्कीजीले भन्नुभयो, 'तपाईंहरू भोकाएर आइपुग्नुभयो होला । आउनुस् सबैजना, सँगै खाना खाम् ।' मैले सिलीगुडीमा खाएको माछाभात सम्झिएँ । माछामा एउटा पनि काँडा थिएन । सम्झिँदै भनेँ, 'हामीलाई त भोक छैन ।' हामीसँगै आइपुग्नुभएका कालेबुङका कवि मनोज बोगटीले पनि थप्नुभयो, 'खासै भोक छैन । अब गान्तोक नै जाँदा हुन्छ ।' हाम्रो कुरा सुनेपछि उहाँहरूले एकछिन केही भन्नुभएन । अनौठो लागेर मैले सबैको अनुहारतिर हेरेँ । साँझ साढे ७ बजे उहाँहरूको अनुहारमा भर्खरै घाम उदाइरहेको थियो । एकछिनको मौनतापछि रिताजीले फेरि भन्नुभयो, 'अलिकति खानुस् न । थोरै ।' आयोजकसँग अलि ‌औपचारिक नै हुनुपर्छ भन्ने सोचेर मैले भनेँ, 'हैन । खासै भोक छैन । हजुरहरू लिनुस् न ।' त्यसपछि आयोजकको मुखुटो फालेर रिता दिदीले भन्नुभयो, 'हजुरहरूले सँगै बसेर जुठो मात्रै लाइदिनुस् न । हजुरहरूले नखाई नखाने भनेर सबै जना ‘लन्च’ नखाई बिहानबाटै पर्खिरहनुभएको छ ।'

त्यो सुनेर मेरो घाँटीमा काँडा नभएको माछाले घोच्यो । कतै हामी चाँडै आइपुग्छौँ कि भनेर उहाँहरू गान्तोकबाट बिहानै निस्किनुभएको रहेछ । भोकै । 'सिक्किम भनेको के हो ?' भनेर मलाई कसैले सोध्यो भने म भन्नेछु, 'सिक्किम के हो भन्ने प्रश्न गलत हो । सही प्रश्न यस्तो हो: सिक्किम को हो ?'

र, यसको सही उत्तर हो: 'पाहुनाले मुख जुठो नपारी नखाने भनेर १२ घण्टासम्म भोकै बसी बिहानको खाना साँझ ७ बजे खाने मान्छेको नाम हो- सिक्किम ।'

खाना खाँदा उहाँहरूको पेट र मन भरिइरहेको थियो । त्यो देखेर मेरा आँखा भरिइरहेका थिए । त्यहाँ उहाँहरूले खाएको हेर्दै गाजरको पहिलो टुक्रा टोक्दै गर्दा म टिलपिल भएथेँ ।

प्यारो सिक्किम !

मेरो लागि तिमी भूगोल भइनौ, मान्छे भयौ । अंग्रेजीमा भन्छन् नि, 'Love at first sight' मेरो लागि तिमी 'Love at first bite' भएकी छौ ।

सिक्किममा भेरीको रगत अझै सुकेको छैन

सिक्किम सुरु भएपछि बाटो अत्ति सलल रै'छ, हाम्रो भेरी नदीको पानीजस्तो । विशालजीका कारका खुट्टाहरू सिक्किमका खाल्डो नभएको सडकमा हावालाई जित्नेगरी दौडिन थाले । विशालजीले चक्का यति चाँडो दौँडिँदा नेपालतिर फर्केको झ्यालबाट झिरेको हावासँग मलाई डर लाग्न थाल्यो । भेरीजस्तो सिक्किमको बाटोमा यी खुट्टाहरू कसलाई बचाउन यति चाँडो दौडिरहेछन् ?

म, सम्यक र रिदम डराएको थाहा पाएरै होला, विशालजीले झ्याल बन्द गर्नुभयो र उहाँ नेपाल जाँदाको कुरा खोल्नुभयो । 'म पोखरा जाँदा के सारो मीठो खाना खुवाएको हौ अन्त । मलाई हाम्रै मन्छे सोचेछ क्याओ । जाडोको बेला थियो । बसेको ठाउँबाट हिँड्ने बेलामा पनि उहाँहरूले आफैँ हाम्रो थर्मस मागेर तातो पानी भरेर दियो हौ अन्त । हाम्रो मन्छेलाई चिसो नलागोस् सोचेछ क्याओ । मलाई त यता सिलीगुडी झर्दाभन्दा नेपाल जाँदा आफ्नो लाग्छ । नेपालमा हाम्रो मन्छे भएर होला क्याओ ।'

एक भारतीय नागरिक विशाल दाइका लागि नेपाल पनि देश नभएर मान्छे हो रै'छ । 'हाम्रो मन्छे ।'

कुनै पनि देश त्यहाँको माटो, हिमाल, खोला, सागर आदिले चिनिनु पनि सुन्दर हो, तर मलाई लाग्छ– त्योभन्दा राम्रो त्यो देशका मान्छेले गर्दा चिनिनु हो । कुनै देश भनिरहँदा दिमागमा झ्याप्प ‘यस्ता मान्छे’ भन्ने परिचय आओस् । जसरी नेपाल सिक्किमका लागि ‘हाम्रो मन्छे’ हो रै'छ ।

खाना खाँदा उहाँहरूको पेट र मन भरिइरहेको थियो । त्यो देखेर मेरा आँखा भरिइरहेका थिए । त्यहाँ उहाँहरूले खाएको हेर्दै गाजरको पहिलो टुक्रा टोक्दै गर्दा म टिलपिल भएथेँ ।

‘हाम्रो मन्छे’ जडिएको शानदार श्रीपेच लगाएर म कारमा हुइँकिइरहेको बेला एक्कासि घुम्तीमा कार घुम्यो । श्रीपेच सिटमा खस्यो । एक्कासि विशालजीले सोध्नुभयो, 'तपाईंले नेपालमा एउटा केटालाई डल्लै मान्छेहरूले खेदाइ खेदाइ मारेर खोलामा हालेको देख्नुभयो ?'

म झस्किएँ । सिटमा झरेको श्रीपेच टिप्न खोज्दा हल्लिएर विशालजीको खुट्टानेर पुग्यो । मैले निहुरिएर श्रीपेच टिप्न खोज्दा आफैँले लगाएको मालाले घँटेसी लागेजस्तो भयो । टिप्न नसकेर मैले सोधेँ, 'कैले खोलामा हालेको, विशालजी ?'

उहाँले उहाँको खुट्टामा आइपुगेको श्रीपेच देखेर पनि नदेखेजस्तो गर्नुभयो । अनि भन्नुभो, 'अलि अगाडि । मैले युट्युबमा हेरेको, तल्लो जातको भनेर डल्लै मन्छेहरूले ढुंगैढुंगाले हिर्काएर मार्‍यो नि !'

हत्तपत्त मैले सोधेँ, 'नवराज विकलाई ?'

'हो, उहाँलाई ।'

विशालजीले 'हो, उहाँलाई' भन्ने वाक्य यसरी भन्नुभयो कि मानौँ, उहाँ हामीलाई सोध्न धेरै अघिदेखि पर्खिरहनुभएको थियो । उहाँले नेपालबाट सिक्किम जाने हरेक नेपालीलाई सोध्नुभएको रै'छ । कारण किन हो थाहा छैन तर विशालजीले बालखले जस्तो जिद्दी गरेर मलाई सोध्नुभयो, 'एउटा मन्छेले अर्को मन्छेलाई मन पराएर माग्नु आउँदा डल्लै गाउँलेले कुटीकुटी मार्ने मन्छेहरू हाम्रै मन्छे हो ? हाम्रो मन्छेले त्यसो नगर्नुपर्ने नि सर । साँच्चि भन्नु न सर, तपाईंलाई त यहाँ चिफ मिनिस्टर सा'पले बोलाउनुभएको । नेपालको ठूलै मन्छे होला । तपाईंलाई त पक्कै थाहा होला । तपाईं त्यतिखेर कहाँ हुनुहुन्थ्यो ? भन्नु न सर, नवराज विकलाई हाम्रै मन्छेले मारेको हो ?'

मलाई ३० चोटिभन्दा बढी ‘हाम्रो मन्छे’ भनेर सम्बोधन गर्नुभएको विशालजीले सोध्नुभयो, 'नवराज विकलाई हाम्रै मन्छेले मारेको हो ?'

हामी चढेको कारका चारैवटा खुट्टाहरू कारबाट निस्किएर भागेजस्तो भयो । ती खुट्टा हामीलाई छोडेर कता हाम्फाले ? भेरी नदीमा ?

कि त्यो हवाईजहाज अत्ति ढिला भएर साँच्चिकै सडकमा दगुर्न थाल्यो ?

खुट्टा नभएको हाम्रो कार एउटा डरलाग्दो भ्वाङमा खसेजस्तो भयो । मलाई एक्कासि म बसिरहेको कारको सिट गन्हाउन थाल्यो । मेरो सिटमा मुस्ताङको कुहिएको स्याउबाट चुहिएको गन्हाउने रस झर्न थालेजस्तो भयो । दुई दिनअघि कसैले गिजोलेर छोडेको कीरासरीको पोखराको दालभात मेरो जिउमा झर्न थालेजस्तो भयो । कसैले थर्मसको तात्तातो पानी झ्याप्प मेरो अनुहारमा छर्किदिएजस्तो भयो । पछाडि कारको डिकीमा भएका ३३६ जना साथीले ‘सगरमाथाको गहिराइ’ एकै स्वरमा सोधेजस्तो लाग्यो, 'कविजी, तल्लो जात भनिएकाहरूका बारेमा त एउटा पनि कविता छैन त यो किताबमा । तपाईं कहाँ हुनुहुन्थ्यो ?'

विशालजीले मलाई र उहाँको खुट्टानेरको श्रीपेचलाई पालैपालो हेर्नुभयो । कि उत्तर दे, कि श्रीपेच कुल्चिदिन्छु भनेजसरी विशालजीका आँखाले मलाई हेरिरहेथे । उहाँको प्रश्न मेरो मनको जाली फुट्ने गरी चिच्याइरहेको थियो: 'नवराज विकलाई हाम्रै मन्छेले मारेको हो ?'

मैले घाँटीबाट माला फुकालेर मालाका फूलहरूलाई भनेँ, 'हो, नवराज विकलाई मैले मारेको हो ।'

यो पनि पढ्नुहोस्:

तिम्रो उमेर कति भयो ?
उनिया न्युतुम् चे काना ?
देख्नेनहरूले बम राखे, अनि म नदेख्नेथ भएँ
बिउ गोरु
नेपाल- बलिङ, भारत- ब्याटिङ
म नाटक गर्छु
रावण
मेरी पुलिस दिदी घाटामा सुरक्षा दिइरहेकी छे
ढुकुर, कमिला र शिकारीको कथा
त्यो पर्दैन
कसैलाई नसुनाएको कुरा
केटीहरू किन रुख चढ्दैनन् ?
केटाहरूले मानेनन्
तिम्रो मेस्सी को ?
साथी
दुइटा नेपाल