उनिया न्युतुम् चे काना ?

A+ A A-

आज म उसलाई 'परपाेज' हान्छु।

तम्सिएँ। पोखरीमा बल्छीमा माछा मार्दै थिएँ। तन्किएँ।

पोखरीको पानीमा देखिएको आफ्नो छायाँलाई हेरेँ। मेरो छायाँको ठाउँमा उसलाई राखेँ।

उ भन्नाले मेरी उ। मजस्तै काली। मजस्तै राम्री। मेरै गाउँकी आदिवासी सन्थालकी छोरी । हैन हैन । मेरी बिराली। उ क्या मिठ्ठोगरि मुसा पोलेर खान्थी यार ! हैन हैन । मेरी बुट्टाकार। उसको माटोको घरमा क्या दाम्मी बुट्टा बनाउँथी यार ! ल ल। मेरी माराङ मोइ। मैले पोखरीको पानीभित्र उस्को चित्र देखेँ। भनेँ: ‘माराङ् मोइ, इङ द अडिटी दुलोड इ मियैँ।’

तर त्यो त जाबो रिहर्सल भो। कातरहरुले 'परपाेज' हान्ने तडिका।

मैले त सन्थालकी छोरीको नाङ्गो खुट्टामा हेर्न सक्नुपर्थ्यो। उसको खुट्टामा गोहीको बुट्टा खिपेको थियो। मैले उसको खुट्टाको गोहीलाई हेरेर भन्न सक्नुपर्थ्यो: ‘माराङ् मोइ, इङ द अडिटी दुलोड इ मियैँ।’

मैले भन्न सकेको भए सन्थाली भाषाको त्यो वाक्यको अर्थ नेपालीमा यस्तो हुन आउँथ्यो : ‘ओइ माराङ् मोइ, म तँलाई खुब मन पराउँछु।’

तर 'परपाेज' हान्ने कुरा त मागुर माछाको सिङ भन्दा तीखो थियो । मैले जहाँ पायो त्यैँ उसलाई 'परपाेज' हान्न सक्दिनथेँ। जम्मा दुईटा उपाय थिएः

एकः उसले घरको पछाडिको भित्तामा रातो माटोले बुट्टा हान्दैगरेको मौका छोप्नुपर्थ्यो। उसले भित्तामा बुट्टा हानेभन्दा खिपेर मैले उसलाई 'परपाेज' हान्नुपर्थ्यो।

दुई: उसले आँगनमा मुसा पोल्दैगरेको बेला । मैले धूँवा अलि बढेको मौका छोप्नुपर्थ्यो। माराङ मोइले पोलेको मुसाको मुटु खाँदै उस्लाई मुटुको कुरा भन्नुपर्नेथ्यो। पोलेको मुसाको मुटु। आहा!

बल्छी थापेको बेला जब धागोमा बाँधेको सुन्ठी ह्वात्तै पानीमुनि डुब्न थाल्छ,तब तेसमा दुईवटा सम्भावना हुन्छन्।

एकः बल्छीलाई एक हात लामो मागुर माछाले तान्यो। (यो गफ हो। जत्रो माछाले तानेपनि साथीहरुलाई ‘एक हात लामो मागुर थियो’ भन्दिन्थेँ म)।

दुई: माछा जस्तरी गंगटाले तान्यो। माछाजस्तो भएर गंगटाले झुक्यायो। (भर्खर ‘एक हातको मागुर माछा’ भनेर गफ् दिइसकेको हुन्थेँ। जोस्सिएर बल्छी तान्थेँ। गंगटा पर्दा साथीहरुको अगाडि मेरो बिल्ला हुन्थ्यो।)

'परपाेज' हान्न सक्दा मेरो दुईटा हाल हुने सम्भावना थियो:

एकः माराङ् मोइको यति रिसाउँथी कि उसको खुट्टाको गोहीले मेरो हातमा भएको माछालाई एक स्वासमा खाइदिन्थ्यो।

दुई: माराङ् मोइ यति लजाउँथी कि उ आँफूले भित्तामा पोतेर बनाइरहेको माछा बनाउन रोक्थी। मेरो शिलमा उनेर ल्याएको भाले हिले माछा हेर्थी। अनि माटोको त्यो भित्तामा लजाउँदै पोथी माछा बनाउन थाल्थी।

त्यो शनिबार एक हातमा बल्छीका टाँगोहरु बोकेँ। अर्को हातमा शिलमा हिलेमाछाहरु बोकेँ। माछा हल्लाउँदै म सतारबस्ती पुगेँ। शनिबार माराङ् मोइ घरपछाडि केही न केहि बुट्टा बनाउँदै हुन्थी। तर त्यो दिन म पुग्दा पछाडि उ थिइनँ। बरु मेरो अगाडि मुटु काप्ने चित्र थिए।

भित्तामा यी बिच्छीहरुको चित्र बनाउन उसले कहिले सिकी ?

नजिक गएर हेर्दा गाला नै टोक्लान् जस्ता बिच्छीहरु !

उसलाई यी बिच्छी बनाउँदा यीनले उसका गाला टोक्छन् भन्ने डर लागेन?

उ पनि त मजस्तै सानै छे। हामी एकै वर्ष जन्मेका अरे।

म भित्ताका बिच्छीसँग डराउँदै उस्को आँगनतिर जान खोज्दैथिएँ। माराङ मोइको घर अगाडि आँगनमा त जाँडको घ्याम्पाहरु लहरै देखेँ। जाँड देखेरै मलाई रिङ्गटा चलेजस्तो भयो। म त्यहि सतार बस्तीमा हुर्केको फूच्चे थिएँ।

जालमा मारिएको सिद्रा माछा। सन्थाल समुदाय बर्खाको प्राय समय तरकारीको रुपमा माछा मारेर खाने गर्छन्।

नचिनेका मान्छेहरु त्यतिका जाँड लिएर किन आए?

मैले बुझिहालेँ। उसको आगन मलाई पोखरीजस्तो लाग्न थाल्यो। बल्छीमाथि तैरिरहेको सुन्ठी ह्वात्तै पानीभित्र डुब्न थाल्यो। म जोस्सिएर त्यहाँ जाँडका घ्याम्पाहरु लिएर आएका मान्छेहरुलाई हेरिनँ। ती घ्याम्पाहरुको नजिकै पक्कै कोही थियो जसले मलाई झुक्याउँदैथियो। मैले जोस्सिएर बल्छी तानिनँ। मलाई साथीहरुको अगाडि बिल्ला हुनु थिएन। मलाई थाहा थियो- आँगनमा गंगटा थियो।

म कक्षा ८ मा पुग्दा त माराङ मोइले पढ्न पनि छोडिसकेकी थिइ । उस्का बच्चा भैसकेका थिए। अब मैले सिकेका यी वाक्यहरु जानेर काम थिएन:

‘इङ द अडिटी दुलोड इ मियैँ !’

‘दाका जोम किदा ?’

‘ओकते चला काना?’

यी वाक्यको अर्थ नेपालीमा के हुन आउँछ?

मलाई के मतलब !

मलाई अब सन्थाली भाषा किन चाहियो? उत्र बास्कीलाई चाहिन्छ। उही बोलोस्। गदुर हेमरमले बोलोस्। होपन किस्कुले बोलोस्। म किन सिक्नु? यीनै मुसा खानेहरुले सिकुन् । यीनै मुसा खानेहरुले बोलुन्। त्यति सानु मुसा पनि मारेर खाने ? छ्या! मुसाको त्यति सानो मुटु खाएर के हुन्छ ? उनीहरु अघाउँछन्? यिनीहरुले लेखनाथ पौड्यालको कविता पढेको भए पो!

खसीको मुटु पोलेर खान क्या मज्जा आउँछ। आहा!

हाम्रो स्कुलमा सन्थाली भाषाको जाँच दिनु पर्दैन त। मलाई किन चाहियो ? हुन त उत्र बास्की पनि मसँगै पढ्थ्यो। उ त सन्थाल नै हो। अरु पनि कत्ति सन्थालहरु थिए। उस्ले पनि सन्थाली भाषामा कहिल्यै जाँच दिनु पर्दैनथ्यो। सन्थालीमा केहि पढ्नुपर्‍या भए पो। पढ्नु पाको भए पो !

हामी ८ मा पढ्दैगर्दा हामीले जाँच दिनुपर्ने संस्कृत किताबलाई माओवादी आएर च्यातिदिए।

संस्कृत बोल्ने मान्छे कोही छैन भनेर होला नि! संस्कृत त किताबमा मात्रै छ भनेर होला नि! खै किन पो हो। केहि नभनी हाम्रा संस्कृत किताब च्यातिदिए।

‘यदा यदा हि धर्मस्य ग्लानिर्भवति भारत ।
अभ्युत्थानमधर्मस्य तदात्मानं सृजाम्यहाम् ।।
परित्राणाय साधूनां विनाशाय च दुष्कृताम् ।
धर्मसंस्थापनार्थाय सम्भवामि युगे युगे ।।’

यसो भनेका कृष्ण पनि हाम्रो गाउँको ब्याट्रीबाट चल्ने श्यामश्वेत टिभीबाट फुत्त निस्केनन्। संस्कृत च्यातिरहेका माओवादीहरुको हातलाई कृष्णले सुदर्शन चक्रले च्वाट्टै काटेनन्। मलाई लाग्यो कृष्ण माओवादीसँग डराए । कि त टिभीका कृष्ण बुढाले गफ् हाने।

कृष्ण नै डराएका माओवादीलाई हामीले ‘किन संस्कृत च्यातेको?’भनेर सोध्न सकेनौँ।

च्यात्ने माओवादीहरु मान्छे जस्तै थिए।

म त सोच्दैथिएँ माओवादीहरुले नेपालमा दिनदिनै बोल्ने मान्छे नभएको संस्कृत च्याते । अब सतार भाषाको किताब पढाउँछन् होला। हाम्रो स्कुलमा त सतार बोल्नेहरु कत्ति छन् कत्ति। अलिअलि त मलाई पनि आउँछ।

‘इङ द अडिटी दुलोड इ मियैँ !’ (हैन हैन। यो वाक्यको अब काम छैन। यो वाक्यको अर्थ के हो? )

‘दाका जोम किदा ?’

‘आम द उकाते चला काना?’

तर माओवादीले तेस्तो गरेनन्। संस्कृत च्याते। र फाल्दिए। अरु ल्याएनन्।

गंगटाहरुले माछा बनेर झुक्याए।

पछि भदौमा पोखरीमा माछा बढेजस्तरी हाम्रो गाउँमा माओवादीहरु बढे। कति सतारहरु ह्वारह्वारी माओवादीमा लागे। अरु आदिवासीहरु पनि माओवादी बने। राजवंशीहरु पनि माओवादी बने। मेचेहरु पनि माओवादी बने।

माओवादीहरु दाजुहरु जस्तै थिए।

माओवादी दाजुहरुले एकदिन हाम्रो घरमा एउटा भाले खाएपछि एउटा कडै कुरो गरे। यो कडा कुरो माओवादी दाजुहरुलाई उनीहरुका पनि दाजुहरुले (बडादाजुहरुले) भनेका रहेछन् : ‘अब यो ठाउँ कोचिला प्रदेश हुनेछ। यहाँका मेचे कोचे सतारहरुको भाषा संस्कृति र जीवनको उत्थान् हुनेछ।’

मैले पुरै त बुझिँन । तर सोचेँ: ‘स्कुलमा राजवंशी भाषामा, सन्थाली भाषामा लेखेको किताब हुन्छ होला। जाँचमा पनि संन्थाली भाषामै सोध्छन् होला।

‘धुवाँ लगाएर मुसा कसरी मारिन्छ?’ ‘ मुसा कसरी पोल्ने?’ ‘माटोको घरमा कसरी बुट्टा कसरी हान्ने?’ ‘सन्थालहरुले मुसा मार्दाका तिलस्मी कथाहरु’ स्कुलमा सतार भाषामा पढाइ हुन्छ होला।

सन्थाल जातिले ती कथा स्कुलमा सन्थाली भाषामै पढ्न पाइन्छ भन्ने थाहा पाए भने ? उँड्दा उँड्दैको चरालाई ढुङ्गाले हानेर पक्लक्कै भुइँमा झार्न छोडेर कति सन्थालहरु स्कुलतिर कुद्छन् होला ?

मेरो सानो सन्थाल साथी गदुर हेमरम कत्ति खुस्सी हुन्छ होला !

ओइ!! ओइ !! माराङ मोइले घरमा बुट्टा कुरा पनि किताबमा हुन्छ होला है ? ’ (तर आ ! होस्! आओस् कि नआओस् ! अर्काको घरमा बुट्टा हानेको कुरा मलाई के मतलब! )

६२/६३ को आन्दोलन हुनुभयो। म पनि सदरमुकाम चन्द्रगढी गएँ। हातमा ढुङ्गा बोकेका हज्जारौँ मान्छे थिए त्यो आन्दोलनमा। झण्डै आधी चाहिँ सन्थाल राजवंशी मेचेहरु थिए होला। सबैको हातमा ढुङ्गा त थियो तर शाही सेनालाई ढुङ्गा हान्नै परेको भए? शाही सेनाको हातको बन्दुकमै ढुङ्गाले हानेर बन्दुक भुइँमा झार्नु परेको भए ? उड्दा उड्दैको चरालाई ढुङ्गाले हानेर पक्लक्कै भुइँमा झार्न कस्लाई आउँथ्यो?

भाषण मात्रै गरेर नपुगेको भए ?

नेपाली भाषामा कविता सुनाएर मात्रै नपुगेको भए?

६२/६३ को आन्दोलन सफल हुनुभयो। म अंग्रेजी कसरी पढाउने भन्ने विषय पढ्न काठमाडौं गएँ।

माओवादी दाइहरु पनि काठमाडौं आउनुभएछ।

माओवादीहरु के पढ्न काठमाडौं आएका?

खै?

अब त माओवादी दाजुहरुका दाजुहरु (उही बडादाजुहरु) नै हाम्रो ब्याट्रीबाट चल्ने श्यामश्वेत टिमीमा भन्न थाल्नुभएथ्यो : ‘यो ठाउँ कोचिला प्रदेश हुनेछ। यहाँका मेचे कोचे सन्थालहरुको भाषा संस्कृति र जीवनको उत्थान् हुनेछ।’

बडादाजुहरुले भनेजस्तै गर्नुभएछ। उहाँहरुले नै गर्दा वर्षौँदेखि नागरिकता नभएका सन्थालहरुको नागरिकता बनेछ। अनि ती नागरिता बनेका प्राय सबै आदीवासीहरु पासपोर्ट बनाएर पैसा कमाउन खाडीतिर गएछन्।

माओवादी दाजुहरु काठमाडौं जानुभएछ।

के कमाउन?

खै ?

मेरो (सन्थाल) साथी उत्र वास्की पनि खाडी गएछ। दुबइ। पैसा कमाएछ। बुट्टैबुट्टा भएको माटोको घर भत्काएछ। इट्टैइट्टा भएको पक्की घर बनाएछ।

माराङमोइको बुढो पनि बिदेश पो गयो कि ! पक्की घर पो बनायो कि! माराङमोइले सिमेन्टको भित्तामा त माछाको चित्र बनाइन होला नि? पहिले पो भित्तामा माटो हुन्थ्यो । माटोमा माछा बाँच्थे। सिमेन्टमा त माछा बाँच्दैनन्।

सन्थाली नारीहरुको औँलाबाट जन्मिने माछाहरु अब कहाँ जन्मेलान्?

ऐले म दसैंमा घर आएको छु। मेरो भतिजसँग पिङ खेल्न आएको एउटा फुच्चेको अनुहार कहाँ देखेदेखेजस्तो लाग्यो।

सोधेँ : ‘तिमी कसको छोरा?’

उसले पिङतिर आफ्नो पालोमा ध्यान दिँदै भन्योः ‘सुवासको।’

मैले मुसुमुसु हाँस्दै भनेँ ‘उत्रको?’

उस्को पूरा ध्यान पिङको पालोबाट झरेर मैले बोलेको नाममा आयो। उस्ले वरपर हेर्‍यो। उस्का साथीले सुनेझैँ अप्ठ्यारो मान्यो। उसलाई थाहा थिएन कि उस्को बाउ र म साथी हौँ । मलाई थाहा थियो कि उस्को बाउले सन्थाली भाषाको ‘उत्र’ नाम हुँदा हुँदै नेपाली नाम राखेको थियोः ‘सुवास’।

बाउको सन्थाली नाम सुनेर यो छोरो किन अप्ठ्यारो मान्दैछ?

उस्को कपाल त ठ्याक्कै बाउकै जस्तो घुङ्ग्रिएको छ त !

मैले सोधेँ , ‘ तिम्रो नाम के हो?’

उसले बल्छीमा एक हात लामो मागुर माछा परेको आत्मविश्वासका साथ भन्योः ‘सन्देश बास्की।’

मैले फेरि मुसुमुसु हाँसेर भनेँ: ‘सन्देश त राम्रो छ कि, सन्देश । तर तिम्रो अर्को नाम के हो?’

उसले अलिकति अल्मलिएको र अलिकति रिसाएको भावमा भन्योः ‘यै हो मेरो नाम। सन्देश। स्कुलमा पनि यै नाम छ। मान्छेको नाम पनि दुइटा हुन्छ?’

मेरो भतिज (संगीत)लाई देखाउँदै उसले थप्योः ‘यो संगीतको अर्को नाम के हो?’

म बोल्न सकिनँ। म उसलाई कसरी बुझाउँ कि उसँग अब उस्को आफ्नो भाषाको नाममात्र पनि बाँकी छैन।

कम्तिमा उसको बाउसँग उसकै भाषाको नाम त थियो। स्कुलमा सरहरुले हाँजिर गर्दा सँधै उसको नाम क्या मिठ्ठोगरि उच्चारण गर्थे।

‘उत्र बास्की!’

‘हाँजिर सर!’

भोलिपल्ट बिहानै म बाटोमा उभिरहेको बेला अलि परबाट साइकलमा उत्र आइरहेको देखेँ। उस्को साइकलको ह्याण्डलमा हँसिया झुण्डिएको थियो। उस्को लत्रिएको कपडालाई साइकल गुड्दाको हावाले हल्लाइरहेथ्यो। उत्रको त्यही घुङ्ग्रिएको कपाल। त्यहि कालो कालो अनुहार।

उत्र बास्की र उनका छोरा सन्देश बास्की

अहो!

घुङ्ग्रिएको कपाल!

कालोकालो अनुहार!

भगवान् कृष्ण पनि यस्तै थिए हैन?

भगवान कृष्णले हातको सुदर्शन चक्रलाई हँसिया बनाएर धान काट्न हिँडेका त हैनन् होला नि?

कि हो? हँसियाको पनि चक्रको जस्तै दाँत पो हुन्छन् त !

कृष्ण पनि आदिवासी नै थिए हैन ?

उ ! उत्र आइपुग्यो। मलाई देखेर साइकल रोक्यो। मसँग एकदम शान्त गरि बोल्यो। अलि बढि नै शान्त भएर बोल्यो। सानामा त उ एकदमै छुकछुके थियो। बिदेश गएर धनी भएर पुरै बोली नै बदलिएछ कि क्या हो।

कुरैकुरामा मैले उसको हँसियालाई हेर्दै सोधेँ : ‘उत्र,तिम्रो छोरा त क्या खरर नेपाली बोल्दोरै’छ नि!’

उत्र मख्ख पर्दै भन्योः ‘तिमी नेपाली भन्छौ। उ त अंग्रेजी पनि बोल्छ। तल बडाबारीको बोर्डिङमा हालेको छु नि त। ’

लौ । छोरा बोर्डिङ स्कुल पढ्ने ! सिमेन्टको घर। शान्त आवाज। म दङ्गै भैसकेथेँ। मनमनै सोचेँ, माओवादीहरुले बोलेको पुर्याए। आदिवासीहरुको जीवन उत्थान गरेरै छोडेछन्।

मैले उसको अलि थेप्चो नाकमा भएको अग्लो खुसीतिर फर्किएर सोधेँ,’ छोरोले अंग्रेजी नै जान्यो है? गज्जप ! अनि सन्थाली भाषा पनि खरर ? !’

उस्ले झस्किँदै भन्यौः ‘सन्थाली त बोल्दैन । बुझ्न चाहिँ अलिअलि बुझ्छ । तर फर्काउन सक्दैन।’

‘फर्काउन सक्दैन?’ अब म झस्किएँ। ‘अनि उसका सन्थाल साथीसँग कुन भाषामा बोल्छ?’

उसले सजिलै भन्योः ‘हामी त सन्थाली भाषा नै बोल्छौँ अलिलि। इनीहरु त नेपाली नै बोल्छ। हामी कसैको छोराछोरी पनि सतार बोल्न सक्दैन यता त । अलि ठूलो सन्थाल बस्ती भएको ठाउँमा चाहिँ केटाकेटी पनि सन्थाली नै बोल्छ। तर सतार बस्ती नै घटेको घटै छ। तर अब सतार भाषा किन चाहियो,नबु ? स्कुलमा जाँचमा सोध्दैन। नेपाली बोलिहाल्छ। मैले दुबइबाट ल्याएको टिभी जतिखेरै हेर्छ। टिभीबाट हिन्दी पनि जानेको छ। अङ्ग्रेजी पनि बोलिहाल्छ। दुबईमा त अङ्ग्रेजी र हिन्दी जानेपछि भैहाल्दो रैछ।’

म सन्थाली भाषा बोल्ने लगभग अन्तिम पुस्तासँग बोल्दैथिएँ। यो पुस्ता मरेपछि उनीहरु सँगसँगै यो देशबाट एउटा अर्को भाषा पनि यो चारकोशे जंगलको चिहानमा गाडिनेछ।

उत्र हतारियो, ‘म जान्छु ल। धान काट्नु छ तल।’

मैले मसुक्क हाँसेर भनेः ‘ विदेश गएर टन्न कमाएछौ त। तल पनि जग्गा किनेको?’

उसले ङ्यास्र्याक्क परेर भन्योः ‘मेरो हैन। तल दाहालकोमा हो।’

मलाई मेरो खुट्टामा गंगटाले टोकेजस्तो भयो।

उस्को साइकल मबाट अगाडि बढ्यो। उ रथ लिएर दाहालको खेतमा धान काट्न गयो। दिनभरि घाममा धान काटेको रु ५०० झापामा घाम दुबइमा भन्दा कम थियो। पैसा पनि ।

म माओवादी दाजुहरुले गफ् देको ‘कोचिला प्रदेश’को झापा जिल्लामा थिएँ। माओवादीहरु मासिएजस्तै सन्थाल बस्ती पनि मासिदै मासिँदै केही सन्थालहरुको घरमा खुम्चिएको थियो। तीनै घरछेउको घरमा थिएँ। यो लेख लेख्दैथिएँ। लेखमा ठूला मान्छेको भनाइ घुसायो भने लेख गत्तिलो हुन्छ भनेर कुनै ठूलो मान्छेले गफ् दिएको सुनेको थिएँ। (तर साना भनिएका मान्छेमा कति ठूलो मान्छे चुपचाप बसेको हुनेरैछ)।सन्थाल जातिका ठूला मान्छे भेटेँ। दोस्रो संविधानसभा सभासद मोहन टुडू । फोनमा उनले भनेँ,‘ राज्यको तर्फबाट उचित केहि भएन भने सन्थाल जाति अब छिट्टै लोप हुने डर मलाई पनि छ। तर सन्थाल संग्रहालय बनाउने काम चाहिँ सुरू भइसक्यो।’

फेरि गंगाटाले टोकेजस्तो भयो। अब यो भाषा पनि त्यहि संग्रहालयमा मात्रै रहने भयो।

म फोनमा बोलिरहँदा अलि पर टिभीमा अन्तर्वार्ता दिँदैगरेको एकथान बडादाइलाई देखेँ। ती बडादाइले पहिले सामान्य कपडामा एउटा भाषणमा भनेका थिएः ‘अब यो ठाउँ कोचिला प्रदेश हुनेछ। यहाँका मेचे कोचे सतारहरुको भाषा संस्कृति र जीवनको उत्थान् हुनेछ।’

ती दाइ सुट लगाएर बोल्दैथिए। तर किन किन म उनको मुख किन बिच्छीको जस्तो देख्दैथिएँ ?

बिच्छीको मुखमा किन म मासुको टुक्रा देख्दैथिएँ ?

उनी भर्खरै कहाँ गएर आएका थिए?

भाषाको मलामी ?

अहिले यो देशको कुन चितामा अर्को कुन आदीवासी भाषा जलिरहेछ?

अहिले यो देशको कुन चिहानमा अर्को कुन आदीवासी भाषा गाडिइरहेछ?

म त टोलाएछु।

फोनमा बोल्दाबोल्दै उताबाट मोहन टुडुको स्वरले झस्किएँ। उनी भन्दैथिए ‘वास्तवमा मेरो नामै पनि मोहन थिएन। तर म हल्दीवारी स्कुलमा नाम लेखाउन जाँदा सरले मेरो बुबालाई मेरो नाम सोध्नुभएछ। बुबाले ‘टिर्कु’ भन्नुभएछ। नेपाली मात्रै बोल्ने/बुझ्ने सरहरुले बुबाले भनेजस्तो बुझ्नुभएनछ। सरहरुले ‘टिक्रु? ट्रिकु !’ भन्दै सोध्नुभएछ। सरहरुले मेरो नाम जे हो त्यो लेख्न नजानेपछि अन्त्यमा नामै फेरेर मेरो नाम ‘मोहन’ राखिएछ। ’

‘मोहन टुडू !’

‘हाँजिर सर! ’

म झस्किएँ। मोहन त भगवान कृष्णको नाम हो। अर्काको नामलाई मारेर आफ्नो नाम राखिँदा कृष्णले ‘हुँदैन । यसो नगरम्’ भनेर सरहरुलाई किन सम्झाएनन् होला ?

फोन राख्नुअघि टिर्कु टुडूले मलाई भने, ‘नवराजजी। तपाईंले भनेको तपाईंको साथीको नाम उत्र त हैन होला। सन्थाल भाषामा त्यो नाम नहुनुपर्ने हो। यस्तो होला बरु । उ आइतबार जन्मेको होला। आइतबार जन्मेकाले उस्को नाम सन्थालीमा ‘इत्वार’ होला। सरहरुले नबुझेर नेपालीमा सजिलो ‘उत्र’ बनाइदिए होला।’

अब मलाई उसलाई भेटेर उस्को नाम सुनाउन हतार भैसक्यो। उ भन्नाले उत्र। हैन हैन। इतवर। हैन हैन । एइतबार। हैन हैन इतबार। हैन…