चन्दा उठाएर देश बनाउने लाेकरिझ्याइँमा लाग्दा टाट पल्टेका धुर्मुस सुन्तली

A+ A A-

संयोग, प्रवासमा बस्ने भारतीय मजदूरले रातारात ‘भगवान’ बनाएका बलिउड कलाकार सोनू सूदले ठगीको आरोप खेपिरहँदा करिब उसैगरी ‘सामाजिक अभियन्ता’का रूपमा उदाएका धुर्मुस सुन्तलीले यता थरीथरीका संशययुक्त प्रश्नको सामना गरिरहेका छन् ।

मागेर समाजसेवामा लागेका सूदमाथि २० करोड भारु ट्याक्स छलेको मात्र होइन, दानका रूपमा उठाएको पैसासमेत दुरुपयोग गरेको आक्षेप छ । यो मामिलामा भारतको आयकर विभागले छानबिन गरिरहेको छ ।

यता अरूसँग पैसा मागेर साढे तीन अर्बको रंगशाला बनाउन कम्मर कसेका कलाकारद्वय सीताराम कट्टेल ‘धुर्मुस’ र कुञ्जना घिमिरे ‘सुन्तली’माथि पनि प्रश्नैप्रश्न छन् । १६ करोड ऋण लाग्यो भनेर चितवनमा निर्माणाधीन गौतम बुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट रंगशालाको काम रोकेपछि उनीहरूको चर्को आलोचना भइरहेको छ ।

१६ कराेड ऋणले राेकिएका धुर्मुसकाे बयान : जताततै उधाराे भयाे, काम अघि बढाउनै मुस्किल पर्‍याे

करिब भक्तिकै तहसम्म पुग्नेगरी विगतमा प्रशंसा बर्साउने गरेका सर्वसाधारण नै अहिले धुर्मुस सुन्तलीलाई अपरिपक्व र अदूरदर्शी भन्र थालेका छन् । सोनू सूदजस्तै सरकारी छानबिनमा परिनसके पनि धुर्मुस सुन्तलीमाथि जनस्तरबाट उठेका प्रश्न बाक्लै छन् । पैसा उठाएर समाजसेवा गर्न निस्केकाहरूका लागि पनि रंगशाला प्रकरण एउटा पाठ बन्र गएकाे छ । मान्छेहरू भनिरहेका छन्, ‘जत्रो सिरक छ, त्यति नै खुट्टा फैलाउनु, घाँटी हेरी हाड निल्नु, मागेर छाक टर्छ, महल बन्दैन ।’

०००

२०७२ सालको विनाशकारी भुइँचालोले नेपालीबाट थुप्रै कुरा खोस्यो । कतिका आफन्त खोस्यो । कतिबाट घर थुत्यो । कतिसित शरीरका अंग नै लुछ्यो । यसले थुप्रैबाट थुप्रैथोक खोस्यो ।

खोसिनेहरूको सूचीमा धुर्मुस र सुन्तली पनि परे । भूकम्पले उनीहरूको कलाकारिता खोस्यो । हास्यकला क्षेत्रमा धुर्मुस सुन्तलीको राम्रै नाम थियो । तर, भूकम्पले उनीहरूलाई ‘पैसा उठाएर समाजसेवा गर्ने अभियन्ता’ बनाइदियो ।

घरबिहीन बन्न पुगेका पीडितलाई सहयोग गर्ने भन्दै उनीहरू सामाजिक काममा होमिए । उनीहरूलाई उचालियो, उनीहरू उचालिए । धुर्मुस सुन्तली फाउण्डेसन खोले । नाम चलेका कलाकारले खाेलेकाे भएर फाउण्डेसनमार्फत पीडितलाई सहयोग गर्न धेरै मान्छे अघि सरे ।

देश, विदेशबाट नेपालीले पठाएको पैसाले धुर्मुस सुन्तलीले सिन्धुपाल्चोकमा गिरानचौर एकीकृत नमूना बस्ती, काभ्रेपलाञ्चोकको पाँचखालमा एकीकृत पहरी बस्ती र महोत्तरीमा एकीकृत नमूना मुसहर बस्ती बनाए पनि । राज्यको ढिलासुस्ती र उदासीनताले वाक्कदिक्क बनेका नेपालीले धुर्मुस सुन्तलीको अग्रसरतामा दिल खोलेर सहयोग गरे । उनीहरूको चाैतर्फी वाहवाही भयो ।

स्वघाेषित सामाजिक 'अभियन्ता'को आतंक, जतासुकै तीन करोड नेपालीको धम्की

पीडित नेपालीका नाममा आएको सहयोग देखेर धुर्मुस सुन्तली झनै उत्साहित भए । ५/७ करोडका योजनामा उनीहरूले रकम अभाव खेप्नु परेन । यही उत्साहले उनीहरूलाई कलाकारिता छोडायो । अनि साढे तीन सय करोडको महत्त्वाकाङ्क्षी परियोजनाको रथमा चढायो । क्रिकेटले गर्माएको माहौल पारेर उनीहरूले चितवनमा गौतम बुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट रंगशाला बनाउने घोषणा गरे । त्याे पनि वित्तीय व्यवस्थापन बेगर ।

कराेडले देखायाे अर्बकाे सपना

दुईवटा नमूना बस्ती बनाउँदा पाएको आर्थिक सहयोगले उनीहरू खुबै हौसिएका थिए । किनकि, सम्पन्न भइसक्दा ती दुवै योजनाबाट करोडभन्दा बढी रकम उब्रेको थियो । त्यसैले साढे ३ सय करोडको योजना फेरि पनि पैसा उठाएरै पूरा गर्न कम्मर कसे । १६ माघ २०७५ सालमा उनीहरूले अन्तर्राष्ट्रिय रंगशाला बनाउने घोषणा गरे ।

राज्य संयन्त्रको लोसेपनको फाइदा बटुल्दै अघि बढेका उनीहरू अब वाहवाहीबाट तबाहीतिर लम्के । सुरुसुरुमा रंगशाला बनाउन सहयोग नआएको पनि होइन । देशविदेशमा रहेका नेपालीले छाक काटेर पैसा पठाए । प्रदेश, स्थानीय सरकार, कर्मचारीले सहयोग गरे । पैसा जुटाउन बीचबीचमा धुर्मुसले ‘फण्डा’काे बाटाे पनि अपनाए । अर्बौ पैसा उठाउने यात्रामा निस्केका उनले कहिले ठेला पसल खोले । कहिले रुँदै मिडियामा आए । कहिले मजदुरसँगै काम गरिरहेको भिडियो ल्याए । पैसा उठाउने अभियानहरू चलाए । सहयाेग राशि उठाउने माहाैल बनाउन केही युट्युबरलाई उनीहरूले जागिरै दिएजस्ताे देखियाे ।

फण्डामा चन्दा

चन्दा उठाएर समाजसेवा गर्न निस्केका अक्सर ‘अभियन्ता’हरूलाई राम्रोसित थाहा छ, नेपालीलाई कसरी मन्त्रमुग्ध पार्न सकिन्छ, उनीहरूबाट कसरी पैसा झार्न सकिन्छ । केही अभियन्ताले नेता र राजनीतिक प्रणालीलाई तथानाम गाली गरेर चन्दाको माहौल बनाउने गरेका छन् । तर, धुर्मुसका लागि यो विकल्प प्रत्युत्पादक हुन्थ्यो । किनकि, उनले सरकारबाट पनि सहयोग लिनु थियो । त्यसैले उनले अर्को बाटो अपनाए, ‘मान्छेलाई चन्दाका लागि भावनात्मक रूपले तयार गर्ने । त्यसैले उनले विभिन्न फण्डाहरू गरे ।

क्रिकेट रंगशाला बनाउँदा लागेको १६ करोड ऋण कसले तिर्छ ?

उनलाई सहयोग नआएको पनि होइन । तर, यो परियोजना ५, १० वा २० करोडले पूरा हुनेखाले होइन । यसलाई तीन अर्ब रुपैयाँ चाहिन्छ । अनि यो सबै रकम ‘चन्दा’ उठाएरै जम्मा पार्ने महत्त्वाकाङ्क्षाले धुर्मुस सुन्तलीलाई अघि सारेको थियो । त्यही महत्त्वकाङ्क्षाले उनीहरूलाई १६ करोड ऋणको दलदलसम्म ल्याइपुर्‍याएको छ ।

शिलान्यास गरेको दुई वर्षभित्र परियोजना सम्पन्न गर्ने उनीहरूको घोषणा थियो । तर, तीन वर्षमा जम्मा ३५ प्रतिशत काम भएको छ । यति बन्दासम्म ५४ करोड खर्च भइसकेको धुर्मुस बताउँछन् । अहिले उनीहरूको थाप्लोमा १६ करोड ऋण छ, जसका कारण धुर्मुस सुन्तलीले बीचमै हात उठाएका छन् । गत साउनदेखि परियोजनाको काम रोकेर उनीहरू सरकार गुहारिरहेका छन् । सरकारसँग धुर्मुसको अपेक्षा छ, ‘यो परियोजना बनाउँदा लागेको ऋण सरकारले तिरिदेओस् । थप आधा अर्बजति पैसा सहयोग गरोस् । धुर्मुस सुन्तली फाउण्डेसनकै नाममा यो परियोजना सम्पन्न गर्न पाइयोस् ।’

धुर्मुसका अनुसार सरकारले सहयोग नगरे परियोजना अघि बढाउन कठिन छ । भन्छन्, ‘ऋण १६ करोड नाघेको छ । धेरैतिर उधारो भयो । फेरि उधारो लिन अप्ठेरो छ । जनताले सहयोग गरिरहनुभएको छ । तर, त्यसले मात्रै नपुग्ने भयो ।’ तर, उनी यो परियोजना पूर्णतः सरकारलाई हस्तान्तरण गर्न पनि तयार छैनन् ।

रंगशालाको काम रोकेपछि धुर्मुस सुन्तली आलोचित बनेका छन् । उनीहरूबारे पहिल्यैदेखि टिप्पणी थियो– चन्दा उठाएर विकास । शिक्षा, स्वास्थ्यमा लगानी गर्न छोडेर खेलमैदान । कतिपयले धुर्मुस सुन्तलीमाथि समाजसेवालाई कमाइ खाने भाँडो बनाएको आक्षेप पनि लगाइरहेका छन् । ठूला पूर्वाधार निर्माण पनि व्यक्तिले नै गर्ने हो भने सरकार किन चाहियो भन्नेहरू कम छैनन् । विज्ञहरू फाउण्डेसन विनायाेजना अघि बढ्दा असफल भएकाे बताउँछन् ।

भरतपुरकी मेयर रेणु दाहाल भन्छिन्, 'रंगशालालाई २७ करोडमाथिको सहयोग त हाम्रै सक्रियतामा भएको छ'

पूर्वाधारविज्ञ सूर्यराज आचार्य धुर्मुस सुन्तली फाउण्डेसन र भरतपुर महानगर अन्धाधुन्ध अघि बढेकाले रंगशाला निर्माणमा समस्या आइपरेको मान्छन् । उनका अनुसार योजनाबद्ध ढंगले अघि बढेको भए यतिबेला रंगशाला निर्माण सम्पन्न भइसक्थ्यो । भरतपुर महानगरपालिकाले सरकारी तहबाट नै अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट स्टेडियम बनाउन सम्भव भएको उनको भनाइ छ । ‘समस्या पैसाको होइन, सोच/ज्ञानको कमीचाहिँ हो । स्टेडियम र सभाहलजस्ता सार्वजनिक संरचनाको निर्माणले गर्दा वरपरको जग्गाको भाउ बढ्छ । जग्गाको यस्तो बढेको भाउलाई ‘क्याप्चर’ गर्न सक्दा संरचना निर्माणको खर्च उठाएर महानगरले नाफा पनि कमाउन सक्थ्यो । यो अवधारणालाई ‘भ्यालु–क्याप्चर’ भनिन्छ ।’

पूर्वाधारविज्ञ सूर्यराज आचार्य

वातावरण विज्ञानका अनुसन्धानकर्ता डा. उत्तमबाबु श्रेष्ठ पनि धुर्मुस सुन्तलीले भीडकाे उक्साहटमा रंगशाला निर्माणको काम थालेकाले परियाेजना अलपत्र परेकाे बताउँछन् । ‘धुर्मुस–सुन्तलीले ५ करोड खर्चेर ५०० जनसंख्याको लागि सिन्धुपाल्चोकको गिरानचौरमा निर्माण गरेको ६५ घर भनेको भूकम्पले नेपालभर भत्काएका घरहरुको ०.०१% थियो । तर, ५ करोडको कामको वाहावाही/प्रचारप्रसार यति भैदियो कि हौसिएर उनीहरूले आफ्नाे सीमितता देख्नै सकेनन् । पपुलिज्म‘, धुर्मुस सुन्तली फाउण्डेसनले रंगशाला निर्माणकाे काम राेकेकाे समाचार शिलापत्रमा प्रकाशित भएपछि श्रेष्ठले ट्विटर टिप्पणी गरेका थिए ।

रंगशाला निर्माणको सम्झौता गर्दै धुर्मुस र मेयर रेणु दाहाल ।

पपुलिज्म प्रिय, सरकार निरीह

बिस्मातको कुरा के भने, धुर्मुस सुन्तली फाउण्डेसनले भरतपुर महानरपालिकासँग तीन अर्बको रंगशाला बनाउने सम्झौता गर्दा वरिपरि बसेर प्रधानमन्त्री र पूर्वप्रधानमन्त्री ताली पिटिरहेका थिए । राज्यले गर्नुपर्ने काम कुनै संस्था वा व्यक्तिले गर्दै जानुलाई समानान्तर सत्ताका रूपमा बुझ्ने गरिन्छ । ‘कम्युनिस्टहरूले यसलाई झन् मजाले बुझ्नुपर्ने तर बुझेनन् वा बुझेर बुच पचाए’, विश्लेषक एवं समाजशास्त्री दिपेश घिमिरे भन्छन्, ‘दुःख परेकालाई राहत दिन अमुक व्यक्ति नै पुग्नुपर्ने, पूर्वाधार पनि त्यही व्यक्तिले नै बनाउनुपर्ने हो भने किन चाहियो सरकार ?’

चितवनको रंगशालाबारे सूर्यराज आचार्यको टिप्पणी- अभाव पैसाको होइन, सोच र ज्ञानको हो

तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी ओली, पूर्वप्रधानमन्त्री प्रचण्ड धुर्मुस सुन्तली फाउण्डेसनको यस्तो योजनामा ताली बजाइरहेका थिए, जसका लागि संस्था आफैँसँग पैसा छैन, साढे तीन अर्बको परियोजना चन्दा उठाएर बनाउने भन्दै छ । घुमाउरो पारामा प्रधानमन्त्री, पूर्वप्रधानमन्त्रीले राज्य संयन्त्रको निकम्मापनलाई स्वीकारेका थिए । अनि व्यक्ति हाबी हुने प्रवृत्तिलाई प्राेत्साहन गरेका थिए ।

‘धुर्मुस सुन्तलीमा आएको समाजसेवाको भावना सम्मानयोग्य छ । तर, राज्यको काम गर्छौं भन्ने महत्त्वाकाङ्क्षा, वित्तीय व्यवस्थापनबिनाको योजना, घाँटीभन्दा ठूलो हाड निल्ने प्रयास गलत थियो’, समाजशास्त्री घिमिरे भन्छन्, ‘अनि आफू पन्छिएर त्यत्रो ठूलो परियोजना कुनै व्यक्तिले गर्छ भन्ठान्ने तिनै तहका सरकार प्रमुख पनि दोषी थिए ।’

साहित्यकार नयनराज पाण्डे जो जुन क्षेत्रमा छ, त्यहीअनुसार काम गर्नुपर्ने बताउँछन् । ट्विटरमा उनी लेख्छन्, ‘हामी जुनजुन क्षेत्रमा छौँ, त्यसैमा स्मरणीय काम गरे गजबको समाजसेवा/देशसेवा हुन्छ । रंगशाला बनाइराख्नु पर्दैन ।’

नेपालमा मागेर समाजसेवा गर्न कथित अभियन्ताहरूबीच हाेडबाजी नै छ । कतिपयले समाजसेवालाई नाम र दाम कमाउने माध्यम बनाएका छन् । फेरि उनीहरूकै फूर्तिचाहिँ सानाेतिनाे छैन । सार्वजनिक कार्यक्रममा समानान्तर सत्ता चलाएजस्तै गरी प्रस्तुत हुने गरेका छन्, कथित अभियन्ताहरू । केही महिनाअघि ज्वाला नामले चिनिने टीका संग्राैला प्रहरीमाथि रङ्गभेदी टिप्पणीका कारण केही दिन थुनिएकी थिइन् । उनी पनि मागेर समाजसेवा गर्नेमध्येकी स्वघाेषित अभियन्ता हुन् । भाग्य न्याैपाने, शर्मिला वाइवा, पुण्य गाैतम, ज्ञानेन्द्र शाही, हेमराज थापालगायत पनि दान लिएर समाजसेवा गर्नेहरू हुन् । तर, उनीहरूले कराेडाैंकाे संरचना बनाउने आँट गरिहालेका चाहिँ छैनन् ।

राष्ट्रिय आविष्कार केन्द्रका संस्थापक महावीर पुनबारे पनि यदाकदा टिप्प्णी हुने गरेको छ । स्वघाेषित सामाजिक अभियन्ताहरू पारदर्शी पनि छैनन् । एक लाख सहयाेग रकम बाँड्न जाँदा आधाभन्दा बढी त खर्चै गर्ने गरेका छन् । तैपनि विदेशमा श्रम गरेर कमाएकाे रकम उनीहरूलाई नै पठाइरहेका छन्, श्रमिकहरू । किनकि, सरकारले प्रभावकारी, पारदर्शी ढंगले काम गर्छ भन्नेमा उनीहरूलाई विश्वास नै छैन । अर्कातिर धुर्मुस सुन्तली फाउण्डेसनले दान उठाएरै अर्बाैंकाे रंगशाला बनाउँछु भन्दा पत्याएर तीन तहका सरकार प्रमुखनै ताली पिटिरहेकाले पनि कथित अभियन्ता नै ठीक लागेकाे हुनसक्छ नागरिकलाई ।

जब राज्य संयन्त्रहरू विकृत र सुस्त हुन्छन्, तब कुनै व्यक्ति त्यही प्रणालीलाई दोष दिँदै अगाडि आउँछ । अनि राज्यसत्ताकाे निकम्मापन देखेर वाक्क भएका नागरिकहरू अमुक व्यक्तिलाई आफ्नो ‘मसिहा’ ठान्न थाल्छन् । ‘धुर्मुस सुन्तली मात्र होइनन्, पछिल्लो समय कथित अभियन्ताको भीडलाई हेरौँ न’, समाजशास्त्री घिमिरे भन्छन्, ‘उनीहरूले समाजको ठूलो हिस्साको नेतृत्व गरिरहेका छन् । र, राज्य प्रणालीप्रति नै वितृष्णा जगाइरहेका छन् ।’

सम्बन्धित समाचारहरूः

प्रकाशित मिति: बुधबार, असोज ६, २०७८ १६:०५