रियालिटी शोबाट रोयल्टी: कतिले तिर्दैनन्, तिरेको पनि सर्जकले पाउँदैनन्

A+ A A-

टीभीहरूमा आउने रियालिटी शाेले कतिपय बिर्सन लागेका गीतहरूलाइ पनि चर्चामा ल्याइदिन्छ । तिनै गीतका वास्तविक सर्जक भने आफ्नाे गीतले अर्कै मान्छे हिट भइरहेकाे टुलुटुलु हेर्न विवश छन् । अनि राेयल्टीबारे पूरै बेखबर ।

रियालिटी शोमा प्रयोग हुने गीतबाट गीतकार संगीतकारले रोयल्टी पाउनुपर्ने हाे । संगीतकार अर्जुन पोखरेल गुनासो गर्छन्, 'यहाँ करोडौँ लगानीमा बनेका रियालिटी शोहरूले नै रोयल्टी तिर्दैनन् । अरुबाट के रोयल्टीको आशा गर्नु र ?'

उनको गुनासो जायज थियो । किनभने, उनले आजसम्म आफ्नो गीत प्रयोग भएबापत रोयल्टी पाएका छैनन् ।

उनले भने, 'यदि ट्र्याक पनि प्रयोग गरिएको छ भने निर्माता, गीतकार र संगीतकारले त्यसको पनि रोयल्टी पाउनुपर्ने हुन्छ । तर, रियालिटी शोमा ट्र्याक प्रयोग गरिएको हुन्न । त्यसैले त्यहाँबाट गीतकार र संगीतकारले रोयल्टी पाउनुपर्ने हुन्छ ।'

व्यापारिक प्रयोजनसँग जोडिएका यस्ता शोहरूले रोयल्टी नतिरेको विषयमा अर्जुनको चित्त दुःखाइ छ । 'हामीले निकै मिहिनेत गरेर गीत बनाएका हुन्छौँ । उनीहरूले त्यसलाई गाएर युट्युबमा समेत हालिदिन्छन् । योजति दुःखको कुरा के नै हुन्छ र ?,' अर्जुनले प्रश्न गरे ।

अर्जुन रियालिटी शोहरूले रोयल्टीबापत राम्रो रकम बुझाउनुपर्ने बताउँछन् । उनी भन्छन्, 'एक सिजनमा एउटा शोले कम्तीमा १ सय गीत प्रयोग गरेको हुन्छ । त्यसबापत १ लाख दिएको सुनेको थिएँ । त्यो सर्जकमाथि अन्याय हो । यदि त्यस्तै हो भने त मैले पनि १ लाख तिरेर सयवटा गीत रिमेक गरेर युट्युबमा हाले भइगयो नि ।'

यस विषयमा संगीत रोयल्टी संकलन समाज नेपाल कटिबद्ध भएर लाग्नुपर्ने अर्जुनले बताए । गीतकार/संगीतकार तथा संगीतकार समाजका महासचिव वसन्त सापकोटाको गुनासो पनि उस्तै छ । उनी भन्छन्, 'मेरा गीतहरू रियालिटी शोमा गाइएको छ । तर, त्यसबापत मैले रोयल्टी पाएको छैन ।'

केही रियालिटी शोले संगीत रोयल्टी संकलन समाज नेपाललाई रोयल्टीबापतको रकम बुझाउने गरेको जानकारी वसन्तलाई छ । तर, रोयल्टी समाजले सर्जकले पाउनुपर्ने पैसा दिएको जानकारी उनलाई छैन ।

वसन्त भन्छन्, 'हामीले आवाज उठाएपछि द भ्वाइस अफ नेपालले पैसा दिएको थाहा पाएको थिएँ । तर, त्यो पैसा बाँडिएको छैन ।'

रोयल्टी तिरे पनि रियालिटी शोले सम्झौताअनुसार काम नगरेको वसन्तको गुनासो छ । 'हामीले टीभीमा बजाउनका लागि अनुमति दिएका छौँ । युट्युबमा हाल्नका लागि होइन', वसन्‍त भन्छन्, 'उनीहरूले त युट्युबमा पनि टुक्रा-टुक्रा गरेर हालिरहेका छन् । त्यो सर्जकमाथिको अन्याय हो ।'

वसन्तका अनुसार रोयल्टीको विषयमा जति आवाज उठ्नुपर्ने हो, त्यो उठेको छैन । सर्जकहरू नै त्यसमा डराइरहेका छन् । त्यसका कारण दर्शक हुन् ।

'हामीले कसैलाई यो गीत प्रयोग नगर्नुस्, नगाइदिनुस् भन्यौँ भने पनि हामीलाई गालीको वर्षा हुन्छ । तेरो गीत थन्क्याएर राख्न बनाएको होस् भनेर गाली गर्नुहुन्छ । कतिपय दर्शकले त श्रद्धाञ्जलि नै लेखिदिनुहुन्छ', वसन्त भन्छन्, 'यस्ता गतिविधिका कारण पनि सर्जकले आवाज उठाउन सकेका छैनन् ।'

यो पनि ...
'म्यासअप'को नाममा सिर्जनामाथि खेलाँची : युट्युबको कपिराइटकै भरमा सर्जक

त्यस्तै, अर्का सर्जक राजनराज सिवाकोटी पनि आफूले रियालिटी शोबाट कुनै रोयल्टी नपाएको बताउँछन् । उनी भन्छन्, 'अहिलेसम्म मैले एक पैसा पनि पाएको छैन । कसरी आउँछ भन्ने पनि मलाई पत्तो छैन ।'

राजनराजलाई दुःख त त्यहाँ लाग्‍छ, जब रियालिटी शोमा गीत गाउने अनुमति पनि मागिँदैन । 'फिल्मका गीतहरू हुँदा फिल्मको टिमसँग माग्नुहुन्छ कि थाहा भएन । तर, एल्बममा भएका गीतहरू गाउँदा मसँग अनुमति मागिएको छैन', राजनराजले भने ।

यहाँको व्यवस्थापन बलियो नहुँदा यस्तो भइरहेको राजनराजको बुझाइ छ । कता दिने ? कति दिनेजस्ता कुराहरू क्लियर नहुँदा यस्तो भइरहेको उनले बताए ।

'हाम्रोमा रोयल्टीका लागि काम गर्ने भनेको नै रोयल्टी संकलन समाज हो । तर, त्यसले पनि सक्रियता देखाएको छैन', राजनराज भन्छन्, 'अहिले सर्जकहरू नै लागिरहेको हुनाले विस्तारै होला कि ।'

कतिपय सर्जकले गीतले चर्चा पाउने हिसाबमा पनि कुनै प्रतिकार गरेका हुँदैनन् । राम्रा तर ओझेलमा परेका गीतलाई रियालिटी शोले पुनर्जीवन नै दिन सक्छ । त्यसका केही उदाहरणहरू पनि छन् । तर, चर्चाकै लागि आफ्नो अधिकार बिर्सन नहुने राजनराजले बताए ।

उनले थपे, 'रियालिटी शोले पनि सर्जकको अधिकारलाई बुझेर अलिकति रोयल्टी दिए सुनमा सुगन्ध नै हुने थियो ।'

यी त केही प्रतिनिधि सर्जकहरू मात्र हुन् । नेपालमा कोही सर्जक छैन, जसले रियालिटी शोमा आफ्नो गीत गाइएबापत पैसा पाएको होस् ।

रोयल्टी तिर्दैन रियालिटी शो ?

गायन रियालिटी शो द भ्वाइस अफ नेपालले भने प्रत्येक वर्ष रोयल्टी बुझाइरहेको दाबी गर्छन्, कार्यकारी निर्माता तथा प्रस्तोता सुशील नेपाल । रोयल्टीबापतको रकम संगीत रोयल्टी संकलन समाज नेपाललाई दिने गरेको उनले बताए ।

सुशीलका अनुसार भ्वाइस नेपालले प्रत्येक वर्ष १ लाखका दरले रोयल्टी बुझाउने गरेको छ । सुशील भन्छन्, 'हामीले पहिलो सिजनबाट नै रोयल्टी बुझाइरहेका छौँ । सायद, हामीले नै त्यसको सुरुवात पनि गरेका हौँ । रोयल्‍टी नबुझाएको विषयमा हामीमाथि प्रश्नै छैन ।'

द भ्वाइस अफ नेपालले उक्त रोयल्टी टीभीमा प्रसारणका लागि मात्रै बुझाएको हो । सर्जकको प्रश्न छ- 'उसाेभए युट्युबमा किन हालियो ?'

यस प्रश्नमा सुशील बचाउ जवाफ दिन्छन्, 'युट्युब होल्याण्डबाट चल्ने हो । त्यसैले हामीले अहिले होल्याण्डको टिमसँग भेटाइदिएका छौँ । उहाँहरूबीच कुरा भइरहेको छ । यसको पनि चाँडै टुङ्गो लाग्नेछ ।'

'द भ्वाइसको चाहना भनेको सर्जकले रोयल्टी पाउनुपर्छ भन्ने नै हो । हामी यसमा चुक्नेवाला छैनौँ,' सुशीलले थपे ।

यो पनि ...
रियालिटी शोको ‘रियालिटी’ : प्रतिभाको प्रचार, पैसाको प्रतिस्पर्धा

त्यस्तै, अर्को गायन रियालिटी शो 'नेपाल आइडल'माथि पनि रोयल्टीको विषयमा प्रश्न उठिरहेको छ । उक्त कार्यक्रमका निर्देशक सुरेश पौडेल भने आफूहरूले पैसा तिरिरहेको बताउँछन् ।

उनका अनुसार नेपाल आइडलले 'म्युजिक नेपाल'सँग रोयल्टीको विषयमा सम्झौता गरेको छ । म्युजिक नेपालको अधिकारमा रहेका गीतहरू प्रयोग गर्ने उनीहरूबीच सहमति भएको थियो । तर, नेपाल आइडलमा म्युजिक नेपालको अधिकारमा नरहेका गीतहरू पनि प्रयोग गरिएका छन् । तर, ती गीतहरूको रोयल्टीमा नेपाल आइडल चुकिरहेको छ ।

निर्देशक पौडेलले भने, 'हामीले रोयल्टीको विषयमा बोलिरहने सर्जक लक्ष्मण शेषसँग पनि केही गीतहरूको विषयमा कुरा गरिरहेका हुन्थ्यौँ । उहाँसँग पनि हामीले सम्झौता गरेका थियौँ ।'

आइडलमा रोयल्टी व्यवस्थित बन्न नसकेको स्वीकार्छन्, पौडेल । उनले भने, 'यो सिजनबाट भने हामी अलि व्यवस्थित भएर लाग्ने सोचमा छौँ । हामीले पहिला नै सम्पूर्ण रोयल्टी तिरेर शो सुरु गर्दै छौँ ।'

नेपाल टेलिभिजनबाट प्रसारण हुने 'नेपाल स्टार', 'दोहोरी च्याम्पियन', एपीवानबाट प्रसारण भएको 'नेपाल लोकस्टार'लगायत गायन रियालिटी शोले पनि रोयल्टीका लागि विभिन्न संस्थासँग सम्झौता गरेका छन् । तर, त्यो सम्झौता कागजमा मात्रै सीमित भएको छ ।

म्युजिक नेपालको प्रस्टीकरण: रोयल्टीको पैसा हामीले पाएकै छैनौँ

नेपाल आइडलले म्युजिक नेपाललाई रोयल्टी बुझाएको बताएसँगै प्रश्न म्युजिक नेपालतर्फ पनि मोडियो । तर, म्युजिक नेपालमा महाप्रबन्धक उत्तम थापाका अनुसार कुनै पनि रियालिटी शोले रोयल्टीको पैसा बुझाएका छैनन् ।

थापाले भने, 'नेपाल आइडलसँग सम्झौता भएको सत्‍य हो । तर, उहाँहरूले तीनवटै सिजनको पैसा दिनुभएको छैन । कहिले टिम परिवर्तन भएको भनेर टार्नुभयो । कहिले हिसाब भइरहेको छ भनेर टार्नुहुन्छ । चौथो सिजन सुरु हुनै लाग्दासमेत पैसा पाइएन ।'

अहिले पनि आइडलसँग कुरा भइरहेको थापाले बताए । उनले भने, 'उहाँहरू हिसाबको अन्त्यमा हुनुहुन्छ रे । यसपालि दिने भन्नुभएको छ । उहाँहरूले दिनेबित्तिकै सर्जकलाई दिनेछौँ ।'

नेपाल आइडल मात्र होइन, अन्य कुनै पनि रियालिटी शोबाट आफूहरूले एक रुपैयाँ पनि नपाएको गुनासो महाप्रबन्धक थापाले सुनाए । उनले भने, 'अन्य रियालिटी शोहरूसँग पनि सम्झौता भएको छ । तर, कसैले पैसा दिनुभएको छैन ।'

नेपाल टेलिभिजनबाट प्रसारण भइरहेका रियालिटी शोसँग म्युजिक नेपालले सम्झौता गरेको छ । तर, उनीहरूले पनि सम्झौता हिसाबको अन्त्यमा भएको भन्दै टारिरहेको थापाले बताए ।

अहिले बाँकी केही रियालिटी शोहरूसँग पनि रोयल्टीको विषयमा कुरा भइरहेको उनको भनाइ छ । 'हामी सधैँ सर्जकको पक्षमा छौँ । अबका दिनमा सर्जकले पाउनुपर्ने रोयल्टीको विषयमा थप कडाइ गर्नेछौँ,' थापाले आश्वासन दिए ।

यो पनि ...
पुराना गीतलाई पुनर्जन्म दिँदै सर्जक, चर्चासँगै उत्तिकै व्यापार

डाटा अभावको बहाना पार्दै रोयल्टी संकलन समाज

संगीत रोयल्टी संकलन समाज नेपाल सधैँ विवादित बन्ने गरेको छ । उठेको रोयल्टी वितरण गर्न नसकेको भन्दै सर्जक आफैँ रोयल्टी संकलन समाजसँग रुष्‍ट छन् । कतिपय सर्जकले यसलाई भ्रष्टाचारको अखडा नै भएको आरोप लगाउने गरेका छन् ।

रोयल्टी संकलन समाजमा अध्यक्ष महेश खड्का रियालिटी शोमा 'द भ्वाइस अफ नेपाल'बाहेक कसैले पनि रोयल्टी नतिरेको बताउँछन् । उनी भन्छन्, 'हामीलाई द भ्वाइस अफ नेपालले रोयल्टी दिनुभएको छ । बाँकी कुनै शोबाट रोयल्टी आएको छैन । हामीसँग सम्झौता पनि गर्नुभएको छैन ।'

द भ्वाइसबाट आएको रोयल्टी पनि वितरण भएको छैन । यकिन डाटा नभएको बहानामा रोयल्टी संकलन समाजले रोयल्टी वितरण गरेको छैन ।

अध्यक्ष खड्का भन्छन्, 'हामीसँग कसको गीत कति प्रयोग भयो भन्ने यकिन डाटा छैन । त्यसैले हामीले वितरण गर्न सकेका छैनौँ । त्यो डाटा आउनेबित्तिकै हामी वितरण गर्नेछौँ ।'

अध्यक्ष खड्काको जवाफ आफैँमा हास्यास्पद लाग्छ । रियालिटी शोमा कसको गीत कति प्रयोग भयो भन्ने थाहा पाउन गाह्रो छैन । तर, आफ्नो सहजताका लागि त्यो रोयल्टी संकलन समाजले त्यो डाटा निकालेको छैन ।

रोयल्टी संकलन समाज सर्जकहरूको अभिभावकजस्तै हो । तर, सर्जकले यस संस्थामाथि नै नैतिकताको प्रश्न गरिरहेका छन् । अझ, पैसा नतिरेका रियालिटी शोहरूसँग लडेर आफ्नो अधिकार लिन नसकेको भन्दै सर्जकहरू रोयल्टी संकलन समाजसँग रुष्ट छन् ।

यसबारे अध्यक्ष खड्का भन्‍छन्, 'हामीले अहिले विभिन्न शोहरूसँग कुरा गरिरहेका छौँ । सबैलाई कारबाहीको दायरामा ल्याउनेछौँ ।'

यो पनि पढ्नुस् :

रहरै रहरमा जानीनजानी, सुरु भयो संगीतको 'नवीन' कहानी

प्रकाशित मिति: मंगलबार, भदौ २९, २०७८ १७:०५