रक्ताम्य सडकबाट बर्मेलीको सुझाव, ‘शासकलाई भगवान् नठानौँ’

म्यानमारका राजनीतिक कार्यकर्ता वाइ मोइ नाइङ । उनलाई पनि हिजाे मात्र सुरक्षा बलले नियन्त्रणमा लिएको छ । यो तस्वीर म्यानमार निड डेमोक्रेसी नामको ट्वीटर ह्याण्डलबाट लिइएको हो ।

A+ A A-

अढाइ महिनाअघि बर्माको राजधानी नेपीडावस्थित संसद् भवनलाई पछाडि पारेर खिन निन वाइ नामकी एराेबिक फिटनेस इन्स्ट्रक्टर नाचिरहेको भिडियो फेसबुक, ट्विटरमा छ्यापछ्याप्ती भयो । फिजिकल एजुकेसन टिचर खिन मुख मास्कले छोपेर एउटा गीतको तालमा आफूलाई नचाइरहेकी थिइन् । भिडियो १ फेब्रुअरी सोमबार बिहान खिचिएको थियो ।

खासमा उनले यस्ता थुप्रै भिडियो खिचेकी थिइन् तर त्यही एउटा भिडियो भाइरल हुनाको पछाडि विशेष कारण छ । त्यसैले त अपलाेड गरेकाे केही बेरमै उनकाे भिडियाेले ६७ हजारभन्दा बढी रियाक्सन पायाे । ट्विटरमा पनि याे भिडियाे ६० हजार लाइक र २५ हजार रिट्विट भयाे । त्यसपछि थुप्रैले ट्टिवरमा याे भिडियाे पुनः अपलाेडसमेत गरे ।

बेपर्वाह नाचिरहेकी खिनकाे ठीक पछाडि सडकमा एसयूभी, सशस्त्र प्रहरीका गाडीहरूले एस्कर्टिङ गरिरहेको देखिन्छ । उनलाई शायदै थाहा थियो, आफ्नो पछाडि बेगसँग हुइँकिरहेका ती गाडीले म्यानमारको बदलिँदो चित्र देखाइरहेका थिए । बीबीसीका अनुसार संसद् भवनतिर जाँदै गरेकामध्ये केही गाडीको छतमा मेसिनगन थिए ।

'समाचार सुन्नुअघि...एरोबिक नृत्य प्रतियोगिताका लागि मैले जुन भिडियो बनाएर अपलोड गरेकी थिएँ, त्यो मेरा लागि अविष्मरणीय भइदियो’, वाइकाे फेसबुक स्टाटसकाे आधारमा अलजजिराले समाचार बनाएकाे छ ।

वाइजस्तै कैयन् बर्मेली केही मिनेटलगत्तै हुन लागेको सैन्य कू प्रति अनजान थिए । उनीहरूलाई थाहा थिएन, बर्मामा फेरि एक पटक लोकतन्त्रको हत्या हुँदैछ, सँगै कैयौँ बर्मेलीले ‘सती’ जानुपर्ने छ । युवतीको पछाडि शान्त देखिएको सडक तात्नेवाला छ । त्यहाँ अब टाटेपाटे पोशाकधारी सैनिक र नागरिकबीचकाे भिडन्तले बाटाेहरू रक्ताम्य हुँदैछन् ।

याङ्गोनमा खेतीकिसानी गरेर बसेका नेपालीभाषी राम रिजालले शिलापत्रसँगकाे टेलिफोन संवादमा भने, ‘फेब्रुअरी चिसो थियो तर प्रजातन्त्रको जलनले बर्मालाई तताइदियो ।’

नेपीडावमा रहेका इस्टमित्रसँग भेट त परकै कुरा भो, गफगाफसमेत गर्न नपाउने स्थिति बन्छ भन्ने कल्पना पनि नगरेको उनले बताए । 'बर्मामा के भइरहेको छ, केही कुरा तपाईंहरू नेपालबाटै पनि नियालिरहनु भएको छ', उनले भने, 'तर, जति देख्नुभएको छ, थाहा पाउनुभएको छ, त्योभन्दा अचाक्ली अत्याचार यहाँ बर्मेली नागरिकले खेपिरहेका छन् ।'

लाेकतन्त्रका लागि बर्माकाे सडकमा निस्किएका नेपालीभाषी राम रिजालसहितका प्रदर्शनकारी ।

निन वाइले भिडियो खिचेकै दिन सेनाले जननिर्वाचित नेत्री आङ सान सू चीसहित प्रजातन्त्रवादी नेता र अन्य सयौँ मानिसलाई गिरफ्तार गरी सत्ता हातमा लियाे । यो सैन्य कदमको विरोधमा दसौँ हजार मानिस सडकमा उत्रे ।

प्रदर्शनकारीमाथि सेनाले चर्को दमनको नीति लियो । सुरुमा सेनाले पानीको फोहरा हान्यो । त्यसले पनि नभएपछि रबरको गोली । विरोध अझै चर्किएपछि असली गोली हानेर मान्छे मार्न थालियो । बर्मामा आज लुटेरालाई समेत पछि पार्दै सेना/पुलिसले लुटपाट मच्चाइरहेकाे रिजालले बताए ।

नेपालले १५औँ लोकतन्त्र दिवस मनाउने तयारी गरिरहँदा लाखौँ नेपालीभाषी रहेका म्यानमारमा गाडीका छतमा देखिएका ती मेसिनगनबाट सेनाले सडक रातै हुने गरी नागरिकमाथि गोली बर्साइरहेको छ । अहिलेसम्म ७ सय ४५ जना मारिइसकेका छन् । सेभ द चिल्ड्रेनका अनुसार मारिनेमा ६० जना बालबालिकासमेत छन् । ३ हजार ३ सय ७१ जना सेनाको नियन्त्रणमा अनि नागरिक अगुवा, सेलिब्रेटी, पत्रकारसहित समाजका प्रभावशाली व्यक्तिलगायत ११ सय १८ जना पक्राउ पुर्जी जारीपछि भाग्नुपरेकाे छ ।

सेना किन यति विघ्न निर्मम ?

लाेकतन्त्रका लागि भइरहेकाे प्रदर्शन राेक्न सेनाले गोली हानेर अहिलेसम्म ७ सय ३९ बर्मेली नागरिक मारेकाे छ ।

पत्रकार दीपक भट्टराई म्यानमारको युगौँ पुरानो शहर रंगुनमा साढे तीन वर्ष बसेर केही साताअघि नेपाल फर्किएका छन् । त्यहाँ गाउँगाउँ पुगेर वृत्तचित्र बनाएका उनले म्यानमारका सशस्त्र समूहहरूलाई नजिकबाट चिन्ने मौका पाए । बर्माको वर्तमान सन्दर्भलाई उनी १९ माघ २०६१ को नेपाली राजनीतिसँग जोड्छन् ।

तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्रले सत्ता हातमा लिएपछि राजनीतिक दलहरू विद्रोही माओवादीसँग मिल्न गएका थिए । ‘सैन्य कदम, त्यसपछिको निरन्तर दमनका कारण अहिले बर्मेली नागरिकले सशस्त्र समूहसँग मिलेर सेनाको पोस्टहरूमा आक्रमण गर्न थालेका छन्’, उनले भने ।

बर्मामा थुप्रै सशस्त्र समूह सक्रिय छन् । तीमध्ये १० वटा समूह सांगठनिक रूपमा व्यवस्थित रहेको भट्टराई बताउँछन् । भन्छन्, ‘अहिले सबैभन्दा सेनाविरोधी कचिन स्वतन्त्र सेना र करेन नेसनल लिवरेसन आर्मी हुन्, तिनै संगठनसँग नागरिक मिलेका छन् । त्यसैले आर्मी थप उत्तेजित भएर दमनमा उत्रिएको छ ।’ सेनाले हतियारको बलमा आन्दोलन दबाउन खोजेपछि प्रतिवादकाे तयारीस्वरूप बर्मेली युवा अहिले सशस्त्र समूहसँग तालिमसमेत लिइरहेका उनी बताउँछन् ।

▶️ Hundreds of anti-coup protesters marched through downtown Yangon, Friday, ahead of a special summit on Myanmar by the Association of South East Asian Nations.

? Southeast Asian Summit to Address Myanmar's Post-coup Crisis https://t.co/gQTtY7mpoz pic.twitter.com/bbkeDXuHQy

— The Voice of America (@VOANews) April 23, 2021

पहिलो पटक होइन

बर्मामा प्रजातन्त्रमाथि सैन्य आक्रमण यो नै पहिलो पटक भने होइन । यसअघि पनि सेनाले प्रजातन्त्रवादी नेताहरूलाई गिरफ्तार गरी सत्ता हत्याएको थियो ।

सन् १८८५ देखि १९४८ सम्म म्यानमार ब्रिटिस साम्राज्यको अधीनमा थियो । १९६२ देखि सेनाले सत्ताशासन आफ्नो कब्जामा लियो । यस क्रममा मानवअधिकार हननको चित्कार पूरै विश्वले सुन्यो ।

सन् १९८८ मा बर्मामा जनआन्दोलन चर्कियाे । यसक्रममा हजारौं मानिस मारिए । ९० को दशकमा आङ सान सू ची आशाको किरण बनेर उदाइन् । उनले नेसनल लिग फर डेमोक्रेसी गठन गरिन् ।

१९९० मा भएको चुनावमा सू चीको पार्टीलाई सफलता मिल्यो । तर, सैन्य शासकहरूले नतिजालाई स्वीकारेनन्, बरु उल्टै सू चीलाई नजरबन्द गरे । सू चीलाई १५ वर्षसम्म सेनाले आफ्नो निगरानीमा राखेको थियो । अन्तर्राष्ट्रिय दबाबका कारण सन् २०१० मा सेनाले उनलाई स्वतन्त्र गरेको थियो । त्यसअघि सन् २००८ मा सेनाले आफूलाई थुप्रै अधिकारसहितको संविधान बनायो ।

सू ची अहिले सेनाकाे नियन्त्रणमा छिन् । तस्वीरः बीबीसी ।

संसदमा २५ प्रतिशत सिट अर्थात् १ सय ६७ सांसद, प्रमुख मन्त्रालयहरू सेनाले पाउने गरी संविधानमै व्यवस्था गरियो । २०११ मा अर्धसैन्य सरकार गठन भयो । तर, अधिकांश पद सेनासितै थियो । २०१५ सम्म देश त्यसैले चलायो ।

सेनालाई त्यहाँको संविधानले नै शक्तिशाली संस्थानका रूपमा उभ्याएको छ । २००८ को संविधानपछि सेनाले लोकतन्त्रको बाटो समातेजस्तो गरेको थियो । तर, व्यवहारतः उसले सर्वसत्तावादी प्रवृत्ति देखाउन छाडेकाे थिएन ।

सन् २०१५ मा पुनः निर्वाचन भयो । त्यो चुनावमा सू चीको दल एनएलडीले सेना समर्थित युनियन सोलिडारिटी एन्ड डेभलपमेन्ट पार्टी (युएसडिपी)लाई पछि पार्दै ८० प्रतिशत भोट हासिल गर्‍यो । युएसडीपीले त्यो चुनावमा ४१ सिट मात्र जितेको थियो ।

तैपनि संविधानअनुसार सू चीको पार्टीले सबै सिट पाउन सकेन । किनकि, संविधानले नै सेनाका लागि २५ प्रतिशत सिट सुरक्षित गरिदिएको छ । चुनावमा शानदार जित हासिल गरेर पनि सू चीको पार्टीले गृह, रक्षा र सीमा सुरक्षाजस्ता शक्तिशाली मन्त्रालय पाउँदैन थियो । यद्यपि, सू ची नेतृत्वको दलले देशमा आशाको किरण भने छर्‍यो । सू चीले स्वतन्त्र समाजका लागि लडिन् । खासगरी युवा जमातको विश्वास जितिन् । मानिसहरू राजनीतिबारे गफ गर्न डराउन छोडे, जुन डर उनी सत्तामा आउनुअघि नागरिकमा देखिन्थ्यो ।

८ नोभेम्बर २०२० मा चुनाव भयो, जसमा ८३ प्रतिशत मत ल्याएर एनएलडीले फेरि शानदार जित हासिल गर्‍यो । यो चुनावमा पनि एनएलडीले सरकार बनाउन संसदमा पर्याप्त हुने गरी सीट जितेको थियो । तर, सेनाले चुनावी परिणाम अस्वीकार गर्‍यो ।

सेनालाई संविधानमै दिइएको विशेष राजनीतिक अधिकार कटाैती र बलियो प्रजातन्त्रका लागि सू चीको पार्टीले उठाएको जोडतोड आवाजबाट डराएर प्रधानसेनापति मिन आङ लाइङले सत्ताको बागडोर आफ्नो हातमा लिएका हुन् । साढे तीन वर्ष म्यानमारमा बसेर रिपोर्टिङ गरेका नेपाली पत्रकार भट्टराई भन्छन्, ‘हरेक क्षेत्रमा सेनाको ठूलो व्यापार साम्राज्य छ । सू चीले पारदर्शिताको कुरा गरिन् । सेना चिडिनुको प्रमुख कारणमध्ये यो पनि एक हो ।’

नेपालले के सिक्ने ?

म्यानमारका जनता लोकतन्त्रका लागि चित्कार गरिरहेका बेला नेपालमा १५औँ लोकतन्त्र दिवस मनाइँदै छ । म्यानमार संकटलाई नजिकबाट नियालिरहेका गैरआवासीय नेपाली संघ थाइल्याण्डका अध्यक्ष आशाजित अवाले म्यानमारको राजनीतिक संकटबाट नेपाली जनताले पाठ सिक्नुपर्ने बताउँछन् । ‘त्यहाँ (नेपालमा) पनि नेतालाई भगवान् बनाउने, त्यो भगवान्ले गरेका हरेक गलत क्रियाकलापमा ताली बजाउने प्रवृत्ति देखिन्छ’, उनले टेलिफोनमा शिलापत्रसँग भने, ‘कालान्तरमा त्यस्ता भगवान् लोकतान्त्रिक व्यवस्थाका लागि घातक हुन्छन् ।’

A five-year-old boy was amongst those killed by security forces on 27 March in Myanmar. Military leaders must be held accountable for these atrocity crimes. The people of Myanmar must be protected. pic.twitter.com/uIpPJ9bf2r

— Amnesty International USA (@amnestyusa) April 24, 2021

अक्सर शासकहरू लोकतन्त्रप्रति बेपर्वाह नै हुने अवालेको भनाइ छ । यद्यपि, उनी नेपाली नेताहरूलाई पनि सुध्रिन आग्रह गर्छन् ।

पत्रकार भट्टराई पनि प्रजातन्त्रप्रति नागरिक सधैं चनाखाे र सतर्क हुनुपर्नेमा जाेड दिन्छन् । 'प्रजातन्त्रमाथि आक्रमण भइहाल्यो भने के हुन्छ, हामीले लोकतन्त्र दिवस मनाउनै लाग्दो बर्माको दृश्य झलझली देखिरहेका छौँ । त्यसैले प्रजातन्त्रको पहरेदारी हरेक नागरिकले गर्नुपर्छ, शासकलाई खबरदारी गरिरहनुपर्छ', उनले भने ।

बर्माकाे याङ्गाेनबाट राम रिजाल पनि सुझाउँछन्, 'शासक हामीले बनाउने हाे, सेवक पनि हामीले नै बनाउने हाे । शासकले के गर्छ, बर्मालाई हेराैँ । त्यसैले नेतालाई सेवकमै सीमित राखाैँ । शासक, भगवान् नठानाैँ ।’

याे पनि..