जनता उल्लू बनाउने ‘जनताको जलविद्युत’

A+ A A-

जनताको जलविद्युत कार्यक्रम अन्तर्गतको पहिलो आयोजना त्रिशुली जलविद्युत कम्पनीको चैत्र ७ गतेबाट शेयर बिक्री खुला हुँदैछ । प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले ‘म किनेर शुरुवात गर्छ’ भनेर घोषणा गरेको आयोजनाको कति शेयर किनेर शुरुवात गर्ने हुनर त्यो भने शेयर बाँडफाँड भएपछि मात्र थाहा हुनेछ ।

शेयर किन्छु भन्ने प्रधामन्त्रीको अहिलेसम्म अभौतिक (डीम्याट) खाता नै नभएको बताइएको छ ।

कम्पनीले चुक्ता पूँजी २ अर्व ४७ करोडको १५ प्रतिशतले हुने ३७ लाख ५ हजार कित्ता शेयरको लागि आवेदन खुला गर्न लागेको हो । सो कम्पनीको शेयर किन्न अहिले चुक्ता मुल्यको १० प्रतिशत अर्थात १० रुपैयाँ मात्र बुझाए पुग्छ । बाँकी ९० प्रतिशत अर्थात ९० रुपैयाँ भने कम्पनीले माग गरेको बखत बुझाउनुपर्ने छ ।

पछि माग गरिएको समयमा रकम बुझाउन नसकेमा आवेदन गरिए जति शेयर कित्ता कायम रहनेछ । अहिले न्यूनतम १ सय कित्ता आवेदन गर्नुपर्ने व्यवस्था गरिएको छ ।

रेटिङमा छुट
कुनै पनि कम्पनीले जारी गर्ने धितोपत्र (डिभेन्चर, बण्ड, शेयर आदि) को क्रेडिट रेटिङ गराउनै पर्ने कानुनी व्यवस्था छ । तर, पुँजी बजारको नियामक निकाय धितोपत्र वोर्डले जनताको जलविद्युत कार्यक्रम अन्तर्गतका कम्पनीको शेयर जारी गर्दा क्रेडिट रेटिङ गराउनु नपर्ने गरी छुट दियो ।

वोर्डले विज्ञप्ति जारी गर्दै क्रेडिट रेटिङ नियमावली २०६८ को नियम ३ (७) अनुसार छुट दिएको जनाएको छ । नियमावलीको नियम ३ (७) मा ‘धितोपत्र बजारको हितलाई ध्यानमा राखेर यस नियममा उल्लेख भएका व्यवस्थामा वा कुनै खास धितोपत्रलाई क्रेडिट रेटिङ्ग गर्नु नपर्ने गरी छुट दिनुपरेमा बोर्डले सार्वजनिक सूचना प्रकाशन गरेर त्यस्तो छुट दिन सक्नेछ’ भन्ने व्यवस्था छ । वोर्डले यही व्यवस्थामा टेकेर त्रिशुली जलविद्युत कम्पनीले प्रवद्र्धन गर्ने सो आयोजनालाई यस्तो छुट दिएको हो ।

लोभलाग्दो बन्न नसकेको आयोजना

प्रस्तावित आयोजनाको लागत अन्य आयोजनाकोभन्दा बढी छ ।

नेपाल विद्युत प्राधिकरणले प्रवद्र्धन र विकास गरिरहेको माथिल्लो त्रिशुली थ्री ए आयोजनाको टेलरेस क्यानल (विद्युत उत्पादन पश्चात पानी फाल्ने नहर) लाई प्रस्तावित त्रिशुली जलविद्युत कम्पनीले बनाउन लागेको माथिल्लो त्रिशुली थ्रीबी आयोजनाको हेडरेस क्यानल बनाएर विद्युत उत्पादन गरिनेछ । यसरी माथिल्लो आयोजनाको टेलरेस क्यानललाई त्यसभन्दा तल बन्ने आयोजनाको हेडरेस क्यानल बनाएर निर्माण गरिने आयोजनालाई क्यास्केड आयोजना भनिन्छ ।

यो पनि हेर्नुहोस
कहाँबाट आउँछ जलविद्युत कम्पनीको नाफा ?
प्रधानमन्त्रीले किन्छु भनेको कम्पनीको आइपीओ खुल्दै, कति शेयर किन्लान् ?
जलविद्युतको शेयर बेच्ने हचुवा तयारी

यसरी आयोजना निर्माण गर्दा लागतमा बचत हुन्छ । किनकि यस्ता आयोजनाले इन्टेक संरचना निर्माण गर्नुपर्दैन । माथिल्लो त्रिशुली थ्रीबी क्यास्केड आयोजना भएकोले इन्टेक लगायत संरचना बनाउनु नपर्ने भएपनि लागत अधिक देखिनु आश्चर्यको कुरा भएको विज्ञ बताउँछन् ।

इन्टेक संरचना नै नबन्ने भएपछि यसको लागतमा स्वतः कटौति हुनुपर्नेमा झन् अधिक देखिएको छ । सरकार मातहतका निकाय नेपाल विद्युत प्राधिकरण र नेपाल टेलिकमको बराबर ३०/३० प्रतिशत लगानी रहेको सो आयोजनाको लागत यथार्थमा अन्य आयोजनाको भन्दा ३० प्रतिशतभन्दा बढी देखाइएको छ ।

सबै संरचना बनाउँदा पनि प्रतिमेगावाट सरदर १६ करोड रुपैयाँलाई आधार मान्दा ३० प्रतिशत भन्दा लागत बढी भएको अनुमान गरिएको हो । आयोजना क्यास्केड भएकोले इन्टेक लगायत संरचना निर्माण गर्नु नपर्ने र त्यसका लागि निर्माण सामाग्री समेत नचाहिने अवस्थामा पनि अधिक लागत देखिनुले आयोजना त्यति लोभलाग्दो बन्न सकेको छैन ।

निर्माण अविधि धेरै ढिलो
त्यस्तै सो आयोजनाको निर्माण अवधि पनि अनावश्यक लम्बिएको देखिएको छ । इन्टेक, पानी थिग्र्याउने पोखरी (डिसेन्डर), फ्लसिङ लगायतका संरचना बनाउनु नपर्ने भए पनि निर्माण समय ३६ महिना अर्थात ३ वर्ष लाग्ने भनिएको छ ।

सर्ज ट्यांक, पेनस्टक, सतही विद्युत गृह र ३ किलोमिटर प्रसारण लाइन मात्र बनाउनु पर्ने र प्रवेश मार्ग निर्माण गर्न नपर्ने सो आयोजना बनाउन ३ बर्ष समय नलाग्ने निजी क्षेत्रका आयोजना प्रवद्र्धक बताउँछन् ।

माथिल्लो आयोजना अर्थात माथिल्लो त्रिशुली थ्रीए आयोजना बन्न नै समय लागेमा भने सो आयोजना बनाउन पनि ढिला हुनेछ । किनकि त्रिशुली थ्रीबी आयोजना त्रिशुली थ्रीए बनेपछि आउने पानीबाट विद्युत उत्पादन हुने आयोजना हो ।

२ अर्ब बढी लागत
आयोजना संरचनाको निर्माण खर्च, निर्माण सामग्री र निर्माण हुने समयमा हुने बचत आदि कारणले पनि यसको लागत व्याज बाहेक २ अर्ब रुपैयाँभन्दा महंगो देखिएको सम्वद्ध क्षेत्रका विज्ञ बताउँछन् । अहिले प्रस्तावित लागत ८ अर्व २२ करोड (निर्माण अवधिको व्याज सहित) रहेको छ । विज्ञको भनाइलाई आधार मान्ने हो भने यसको लागत ६ अर्व रुपैयाँभन्दा पनि कम हुनुपर्ने हो ।

लाभांशको ‘ललिपप’
आयोजनाले आर्थिक वर्ष २०७८÷७९ मा व्यापारिक उत्पादन गर्ने लक्ष्य लिएको छ । पहिलो वर्ष ७७ करोड र दोस्रो वर्ष १ सय ९० करोड रुपैयाँ बराबरको विद्युत बिक्री गर्ने प्रक्षेपण कम्पनीले गरेको छ । दोस्रो वर्ष २०७९÷८० मा लाभांश वितरण गरेर पनि ४६ करोड रुपैयाँ संचित नाफा हुने प्रक्षेपण गरिएको छ । यसमा ऋणको किस्ता रकम कति तिरिने भन्ने उल्लेख नहुँदा यस्तो संचित नाफाको त्यो आम्दानी वास्तविक हो भन्ने अनुमान गर्न सकिन्न ।

यस वर्ष व्याज खर्च वापत करिब ५२ करोड रुपैयाँ प्रक्षेपण गरेको छ तर नाफा÷नोक्सान हिसाब खातामा कहीँ पनि किस्ता रकम उल्लेख गरिएको छैन । आर्थिक वर्ष २०७९÷८० देखि १५ प्रतिशत लाभांश बाँड्ने भनेर गरिएको प्रक्षेपण पनि त्यति भरलाग्दो देखिन्न ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, चैत ५, २०७५ २२:४१