कहाँबाट आउँछ जलविद्युत कम्पनीको नाफा ?

A+ A A-

कम्पनीका आयका मुख्य (व्यवसायिक) र सहायक (गैर-व्यवसायिक) स्रोत हुन्छन् | कम्पनीको उद्देश्य अनुसारको आम्दानीको मुख्य स्रोत हुन्छ | सहायक स्रोत यहि नै हुन्छ भन्ने छैन | जलविद्युत कम्पनीको आम्दानीको मूल स्रोत विद्युत बिक्री हो | यसबाहेक लगानीबाट लाभांश (बुटवल पावर) आम्दानी पनि गरेका हुन्छन | तर सबैले यस्तो आम्दानी गरेका हुन्छन भन्न सकिन्न | गरिहाले पनि वुटवल पावरले जत्तिको परिमाणमा यस्तो आम्दानी गर्नसक्ने सम्भावना कम छ |

वुटवलको आम्दानी खिम्तीबाट

वुटवल पावरको हिमाल पावर लिमिटेड (खिम्ती जलविद्युत आयोजना) मा १५ प्रतिशत लगानी रहेको छ | यसबाट वुटवल पावरले वार्षिक ५० करोड रुपैयाँभन्दा बढी लाभांश प्राप्त गर्छ | चालु आर्थिक वर्ष २०७५/७६ मा वुटवल पावरले हिमाल पावरबाट झन्डै ६० करोड रुपैयाँ लाभांश प्राप्त गरेको छ | वुटवल पावरको आफ्नै आयोजनाबाट पौष मसान्तसम्म ३८ करोडको विद्युत विक्री गरेको छ | वुटवल पावरको लागि हिमाल पावरबाट आउने लाभांशको योगदान समग्र आम्दानीमा अधिक रहेको छ |

तर वुटवलको यो आम्दानीको स्रोत आगामी जुलाई २०२० बाट सुक्ने छ | हिमाल पावरको खिम्ती आयोजना संचालन गरेको २० वर्ष पुरा हुन लागेको छ | शर्त बमोजिम सन् २०२० जुलाईबाट यसको ५० प्रतिशत शेयर नेपाल सरकालाई हस्तान्तरण गर्नुपर्छ | यसो गर्दा वुटवल पावरको स्वामित्व पनि ५० प्रतिशत घट्नेछ र आम्दानीमा पनि सोहि बमोजिम कटौती हुनेछ | अहिले प्राप्त गरेको आम्दानीलाई आधार मान्ने हो भने आगामी जुलाई पछि वुटवल पावरले हिमाल पावरबाट ३० करोड रुपैयाँ लाभांश प्राप्त गर्नेछ | यसबाट वुटवल पावरको आम्दानीमा गम्भीर असर पर्नसक्नेछ | तर वुटवल पावरले लम्जुंगमा ३० मेगावाटको आयोजना बनाइ रहेको हुँदा हिमाल पावरबाट गुम्ने आम्दानीको पूर्ति हुनसक्ने अनुमान गर्न सकिन्छ | तर आयोजना बेलैमा पुरा नभएमा र बनेमा पनि प्रसारण लाइन नबनेमाभने अहिलेको आम्दानी कायम राख्न भने जटिल हुनेछ |

चिलिमे हेर्न बाँकी

लगानीबाट लाभांश आम्दानी प्राप्त गर्नेमा वुटवल पावर पछि चिलिमे जलविद्युतले पनि वुटवल पावर सरह लाभांश आम्दानी गर्नसक्ने अनुमान गर्न सकिन्छ | तर चिलिमे प्रवर्द्धित आयोजना निर्माणाधीन अवस्थामा रहेको हुँदा कति आम्दानी गर्ला ठ्याक्कै भन्न सकिने अवस्था छैन | यहाँ पनि बेलैमा आयोजना सम्पन्न हुन र प्रसारण लाइनले महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्छ | चिलिमेले प्रवर्द्धित आयोजनाबाट के कति आम्दानी गर्ला भन्ने बारेमा कुनै छुट्टै चर्चा गरिनेछ |

वार्षिकीकरण नहुने

जलविद्युतमा लगानी गर्दा त्रैमासिकरुपमा प्रकाशन हुने वित्तीय विवरण हेरेर वार्षिकीकरण गर्न सकिन्न | आश्विन महिनामा कुनै जलविद्युत कम्पनीको प्रतिशेयर आम्दानी १० रुपैयाँ भयो भने त्यसलाई वार्षिकीकरण गरेर ४० रुपैयाँ हुन्छ भन्न सकिन्न | बैंक विमा वा अन्य क्षेत्रका कम्पनीको पहिलो त्रैमासिक आम्दानीलाई वार्षिकीकरण गर्न सकिन्छ | यसरी गरिएको वार्षिकीकरण करिब-करिब मेल खान सक्छ तर जलविद्युतमा भने यसो गर्न सकिन्न | यसको कारण के हो भने विद्युत उत्पादन १२ महिना एकैनास हुन्न |

मुलत साउनदेखि कार्तिकसम्म सामान्यतया एकैनास हुनसक्छ त्यसपछि क्रमशः उत्पादन घट्दै जान्छ | पुषदेखी चैतसम्म अवधि पूर्ण सुख्खा याम भएकोले यतिबेला कुल क्षमताको २० प्रतिशत पनि उत्पादन हुन्न | यसो हुँदा आम्दानी पनि सोहि अनुरुप हुन्छ | तर यतिबेलाको बिद्युत बिक्रि दर भने सामान्य अवस्थाको भन्दा बढी हुन्छ | बढी भए पनि खासै योगदान हुन्न | तर जुन आयोजनाको हिउँदमा बढी उत्पादन हुने सम्भावना हुन्छ यसले भने राम्रो आय गर्नसक्छ |

हिउँद र बर्षा

विद्युत खरिद बिक्रीलाई हिउँद र बर्षा भनेर छुट्टयाइएको छ | बैशाखदेखि मंगसिरसम्मको ८ महिनालाई बर्षा र पुषदेखि चैतसम्मलाई हिउँद मानिएको छ | बर्षायाममा सामान्यतया ४ रुपैयाँ ८० पैसा र हिउँदमा ८ रुपैयाँ ४० पैसा खरीद दर दिइएको छ | बहुचर्चित माथिल्लो तामाकोशीको खरिद दर भने हिउँद र बर्षा भनेर छुट्टयाइएको छैन | वर्षैभरि एकै दर रहेको छ |

यसको आधार दर ४ रुपैयाँ ६ पैसा रहेको छ | यसमा वार्षिक ३ प्रतिशतका दरले ९ पटक मूल्य वृद्धि दिइने सम्झौता भएको छ | तर आयोजना निर्माण सम्पन्न हुनुपर्ने समय २०७२ आषाढ तोकिएकोमा आयोजना पुरा नभएको हुँदा ९ पटक मूल्य वृद्धि प्राप्त नहुने निश्चित भएको छ | तर भूकम्प आदि कारणले काबुबाहिरको परिस्थिति परेको हुँदा ‘फोर्स मेजर’ ले गर्दा बढीमा २ वर्षको अवधि छुट पाउन सक्छ | यसो गर्दा पनि २०७४ सालसम्म विद्युत उत्पादन गरिसक्नु पर्नेमा त्यो समय पनि गुज्रेको छ | अब आगामी २०७६ कार्तिकमा ४ वटा युनिटबाट उत्पादन गर्ने लक्ष्य राखिएको छ | यसो गर्दा पनि २ वर्षको समय खेर जान्छ र यस हिसाबले ७ पटक मात्र मुल्य वृद्धि पाउन सक्छ | सबै आयोजनाले ९ पटक मुल्य वृद्धिको सुबिधा पाएका छैनन् |

मेगावाट हैन युनिट

जलविद्युत मेगावाटमा खरिद बिक्रि हुन्न | आयोजनाले वार्षिकरुपमा दिने युनिटको आधारमा लेनदेन सम्झौता हुन्छ | उदाहरणको लागि तामाकोशीको क्षमता ४ सय ५६ मेगावाट भए पनि वार्षिकरुपमा २ अर्व २८ करोड युनिट हो | तर यो युनिट प्रक्षेपित मात्र हो | मर्मत सम्भार लगायतको लागि आयोजना बन्द गर्नुपर्ने पनि हुन्छ | त्यस्तै कहिलेकाहीँ प्रणालीमा समस्या पनि आउनसक्छ | सामान्य हिसाबले तामाकोशीले ९ अर्व बराबरको बिक्री आम्दानी गर्ने अनुमान गर्न सकिन्छ | जलविद्युतको मुख्य आम्दानी स्रोत विद्युत विक्री बाहेक सामान्यतया अरु हुन्न | बिक्रीबाट प्राप्त आम्दानीलाइ बैंकमा राखेर प्राप्त गर्ने सामान्य व्याज आम्दानीको त्यति ठुलो भूमिका हुन्न |

प्रकाशित मिति: आइतबार, चैत ३, २०७५ २१:०२