टेक्सासमा बसेर टेकुमा मान्छे मरेकाे हल्ला फैलाउने काे ?

A+ A A-

केही यथार्थता जो अहिले सिकिँदै छ, अब यी यथार्थका बारेमा सोच्नुपर्ने बेला आएको जस्तो लाग्छ । पुरातन विश्वव्यवस्थाले अब मानिसको संरक्षण गर्न सक्दैन भन्ने लाग्यो । हरारीको होमो सेपियन्स पुस्तक पढेपछि, हामीले इतिहासलाई कुरूप बनाएका रहेछौँ भन्ने लागेको छ । केही कुरा यहाँहरूसँग साझेदारी गरौँ ।

मैले स्कुल पढ्दा जब शिशु कक्षा सुरू भयो, एउटा लामो तख्तामा रातो माटो ढक्ढकाएर छेस्कोले लेख्ने सिकाइबाट पढाइ सुरू गरेँ । गुरूआमाले दिनभरि सँगै बसेर सिकाउनुहुथ्यो । म अगाडिका कक्षामा बढ्दै गएँ, नेपालको इतिहास, भूगोल, ज्यामिती, अल्जेब्रा, नेपाली साहित्य, अंग्रेजी, नीतिशास्त्र, कानुनी ज्ञान सिकाउने स्रेस्ता, सबै कक्षामा थपिँदै गए । म नेपाल र विश्वका बारेमा थोरबहुत जान्ने मानिस भंएँ । तर, २०२८ सालमा त्यो शिक्षा अचानक नयाँ शिक्षाका नाममा आएको भाइरसले सिध्यायो । त्यसपछि, नेपालको शिक्षा निरन्तर विदेशी योजनामा चल्यो । अहिलेसम्म नेपाललाई दातृसंस्थाले २६८ अर्ब रूपैयाँ सहयोग गरेछ्न् र त्यसकाे २२ प्रतिशत शिक्षामा गएछ । तर, हाम्रो शिक्षाको स्तर कहाँ छ ?

निरन्तर परिवर्तन प्रकृतिको नियम हो, र हामीले पनि परिवर्तनलाई स्वीकार्दै जानुपर्छ । तर, फरक कुरा नै परिवर्तन भने हुँदैन । मैले सिकेको शिक्षामा नैतिकता थियो, विज्ञान पूरा थिएन होला । नैतिक शिक्षालाई कायम गर्दै विज्ञान थप गर्नुपर्थ्यो होला ।

नैतिकताका नाममा रहेका अन्धविश्वासलाई हटाउँदै, समाजलाई प्रगतिशील बनाउनुपर्थ्यो होला । तर, हामीले देशको इतिहास, भूगोल, अर्थशास्त्र, गणित, नैतिक शिक्षा र साहित्यलाई सफाया गरिदियौँ ।

आज हामीसँग आफ्नो पहिचान छैन, हामी घोर स्वार्थी, उपभोक्तावादी, व्यक्तिवादी, अवसरवादी र अराजक भीडमा परिणत भएका छौँ । मानिसका प्रवृत्ति हेर्दा हामी पढेका मानिस भएछौँ, तर अशिक्षित र अज्ञानी पनि भएछौँ । हाम्रो शिक्षा गलत रहेछ । यो विदेशी पैसा र योजनाको शिक्षाले हाम्रो सर्वनाश गर्नेछ, शासकको विचारधारा जेसुकै होस् ।

यस्तो महामारी रोगलाई नियन्त्रण गर्न घरमा बस्नुहोस् भन्दा नमान्ने नागरिकको यो मति वर्तमान शिक्षाको उत्पादन वा परिणाम हो भन्न नसक्नुपर्ने कारण छैन ।

म गाउँमा पढ्थेँ । गाउँको स्कुल गाउँकै मानिस मिलेर बनाएको राम्रो भवन थियो । खेलकुदका लागि मैदान थियो, खेलकुदका प्रतिस्पर्धा हुन्थे । स्कुल जबसम्म समुदायले चलाए, शिक्षामा भ्रष्टाचार थिएन । तर, जब शिक्षा निजीकरण मात्रै होइन, व्यापारीकरण भयो, त्यसकाे परिणाम हाम्रो आँखा अगाडि छ ।

विगत ३ वर्षदेखि प्रत्येक साल ४५ हजार विद्यार्थी विदेश गएका छ्न् पढ्न । प्रत्येक साल करिब ८० अर्ब रूपैयाँ कम्तीमा नेपाली आम्दानी विदेश गएको छ । हामीले टेक्सासमा बसेर टेकु अस्पतालमा कोरोनाले मानिस मरेको हल्ला फिँजाउने युवा उत्पादन गरेछौँ ।

हातमा ६० हजारको मोबाइल आमाबाबुको आम्दानीबाट किनेर बिहान ९ बजे उठेर देशमा अवसर छैन भन्ने युवाको जमात सानो छैन । वर्तमान शिक्षाले देशप्रतिको जिम्मेवारी समाप्त पारेको रहेछ । जब मानिस आफ्नो परिवार, समाज, र देशप्रति गौरव नगर्ने ठाउँमा पुर्‍याइन्छ, त्यो समाजमा अराजकताको डरलाग्दो भाइरस लागेको हुन्छ, अनि त्यो कोरोनाबाट के तर्सिन्छ ? हाम्रो शिक्षाले गुण होइन, बैगुन सिकाएको रहेछ ।

हाम्रा घरहरू अलि वरपर हुन्थे । गाईवस्तुका गोठ अलि पर हुन्थे । पानीका धारा मुहानबाट आउँथे । रैथाने गाई, भैँसी, बाख्रा, भेडा आदि थिए । नेपालमा पनि बिफर र दादुराको प्रकोप आयो । संसारमा अधिक मानिस त्यस ब्याधीबाट मरे । तर, नेपालमा सीमित मानिस मात्र मरे । चीन र भारतमा पनि प्लेग आयो ।

तर, नेपालमा त्यस ब्याधीले मानिस मरेका थिएनन् । त्यसका पछाडि कारणहरू रहेछ्न् । हाम्रो बसोबास प्रणालीले सरूवा भाइरस रोक्दो रहेछ । बेलायती उपनिवेशले नेपालको जनसंख्यालाई उपनिवेश बनाएको थियो ।

बेलायतले सन १९१४ देखि १९४५ सम्म हाम्रा ८ लाख नेपालीलाई युद्धमा प्रयोग गर्‍यो । युद्धमा गएकामध्ये १० जनामा १ जना मात्र स्वदेश फर्किए । २ विश्वयुद्धमा २ लाख त मारिए नै । तर पनि हाम्रो जनसंख्या रोगले कहिल्यै घटेन । नेपालले विनाशक ब्याधी सामना गर्नु परेन ।

के कारण थिए ? पहिलो त हाम्रो वातावरण हो, जो अहिले डोजर आतंकको सामना गरिरहेको छ । हाम्रा बस्तीहरू, जहाँ घरहरू अलिक वरपर थिए । हाम्रो अन्नबाली, तरकारी, सागपात र जडीबुटी हाम्रो शरीरलाई मिल्ने खालका थिए । जतिसुकै गरिबले पनि मकै, कोदो, स्थानीय धान, मस्याङ, गहत, दाल र सागपात उत्पादन गरि खाने चलन थियो ।

२०२५ सालतिरबाट विदेशी विकासे बोका आए, रैथाने बाख्रा सकिए । विकासे आएपछि रैथाने गाई, भैँसी, भेडा सबै सकिए । किन र कसरी सकिए ? आज गाउँहरू उजाड भए । हाम्रो विकासका योजना कसले बनाए ?

युभल नोह हरारी भन्छ्न, कृषि क्रान्तिभन्दा पहिलाका होमो सेपिएन्सले समाज निर्माण गरे । मिथकहरू निर्माण गरी मानिसलाई समूहमा राख्ने आधार निर्माण गरे, भाषा र संचारका प्रणाली निर्माण गरे । चिन्तन र मन्थनको क्रान्तिद्वारा आजको आधुनिक विश्वको जग निर्माण गरे । उनीहरू दिनमा ६/७ घन्टा खाना खोज्दथे ।

हरेक दिन फरक खाना खान्थे । उनीहरू समूहमा बसेर मनोरञ्जन गर्थे । उनीहरू खुसीसँग बाँच्थे, भलै कतिबेला सिंहले मार्थ्यो थाहा थिएन । तर, हामीसँग कति समय छ, आराम गर्ने ? हाम्रो खाना त कुर्कुरे भइसक्यो । ती आदिम मानिस अहिलेका मानिसभन्दा बलिया, अग्ला र तन्दुरूस्त थिए । उनीहरूले गाईवस्तु पालेका थिएनन्, त्यसैले ब्याधीहरूका शिकार भएनन् । जब मानिसले कृषि क्रान्ति गर्‍याे, उसले खाने कुरा सीमित भए ।

मानिसले गाईवस्तु पाले । ब्याधीले मानिस मर्न लागे । तर पनि उनीहरूसँग ब्याधीविरूद्ध मुकाबिला गर्ने क्षमता थियोे र मानव जातीलाई मासिन दिएनन् । आजको कथित् विकास औद्योगिक क्रान्तिपछाडिको पुँजीवादको देन हो । यसले विज्ञान त निर्माण गर्‍याे, तर मानिसले ७० हजार वर्षदेखि विकास गरेको मानव सभ्यता ध्वस्त पार्दै छन् ?

मेरा हजुरबुबा र बाबुको जति बल र ज्ञान मसँग छैन । मेरा हजुरबुबालाई गाउँको मात्र होइन, जिल्लाभरिका मानिसका बारेमा थाहा थियो, जनावरका बारेमा थाहा थियो, बिरूवाका बारेमा थाहा थियो, पुर्खाका नाम थाहा थियो, कुन कुन ठाउँमा बसाइँ सर्दै यहाँ आइपुगेको हो भन्ने इतिहास थाहा थियो, नेपालको इतिहास थाहा थियो, कुलो खन्ने प्रविधि थाहा थियो ।

अहिले हामीलाई के थाहा छ ? मेरा हजुरबुबाले औषधि नखाई बाँचे । हामी औषधिमा बाँचिरहेका छौँ । हामीसँग ठूलो बाटो छ, मोटर छ, अस्पताल छ । तर, आज म अस्पताल गएँ भने डाक्टर डराउँछ्न् । विज्ञानले खोइ त युरोप र अमेरिका बचाएको ? मलाई मेरो विज्ञानप्रति आज भरोसा छैन ।

के विज्ञानको दोष हो ? होइन, विज्ञानको दुरूपयोग समस्याका रूपमा आएको हो । युरोपले मानिसलाई जातका आधारमा विभाजित गरेर, पुँजीवादी वर्गीयताकाे निर्माण गर्ने उपनिवेशको माध्यमले २ सय वर्षको अधिनायकवाद नचलाएको भए आजको दुनियाँ फरक हुने थियो । यो मेरो भनाइ होइन, पश्चिमलाई स्वर्ग देख्नेहरूलाई चित्त दुख्ला । यो इड्वार्ड सैडको भनाइ हो, उनी अमेरिकी हुन् । पश्चिमको अहंकार हो, भनी चोम्स्की भन्छ्न् ।

हरारी पनि त्यसै भन्छ्न् । आज मानिस सभ्यताका नाममा असभ्य देखियो । युरोपको उपनिवेशी अधिनायकवाद नआएको हुँदो हो त कथित्र राष्ट्रियताको आन्दोलनले जन्म लिनुनै पर्ने थिएन । आज दुनियाँ राष्ट्रियताले ओतप्राेत छ । युरोपलाई चीनको प्रभावको डर छ । युरोपलाई एसियाको डर छ । किन ? एसियामा आज राष्ट्रियता मौलाएको छ ? कारण, हिजो युरोपले दबायो । असभ्य ठान्यो । एसियाको औद्योगिकीकरण ध्वस्त पार्‍याे ।

ठीकै छ, हिजो जे जे भयो । तर, खोइ युरोपमा मानिस जोगाउने सामाजिक र आर्थिक व्यवस्था आज ? धनजति मुट्ठीभर मानिसमा रहेछ । त्यो धन गरिबलाई काम लाग्दो रहेनछ । देश धनी छ । तर, सरकार गरिब छ । उद्योग धनी छ, तर उसकाे सामान विदेश जान्छ, देशलाई काम लाग्दैन । अमेरिकामा अहिले भेन्टिलेटर छैन । सबै उद्योगले अस्ति नै बेचिसकेछ्न् । यिनै देशप्रति गैरजिम्मेवार पुँजीपतिसँग देशको अर्थतन्त्र छ ।

हामीले यही ढाँचा हो सिक्ने अब ? यस त्रासदीबाट सिकौँः

क. हामीले ठूला शहर बनाउनु नहुने रहेछ । ससाना थुप्रै शहर बनाऊँ । शहरहरूलाई स्वावलम्बी बनाऊँ ।

ख. हामीले पहाड ध्वस्त पार्नु नहुने रहेछ । पहाडमै/गाउँमै बसोबास ठीक रहेछ । हामीले प्रकृतिसँग तालमेल गरेर बस्नुपर्ने रहेछ । हाम्रो विकासको ढाँचा आधुनिकता र प्रकृतिसँगकाे तालमेल रहेछ । अब देशको विकासको नंयाँ ढाँचाका बारेमा सोच्न थालौँ ।

ग. हिजो हाम्रो प्राङ्गारिकता कसले तोडिदियो ? अब त्यस बाटोमा हिँडौँ । अब विदेश जान छोडौँ । ब्याधी र दुःख त त्यही रहेछ । आखिर देश नै चाहिने रहेछ । सबै युवाहरू, अब उत्पादनमा लागौँ ।

घ. नवउदारवादले ल्याएको उपभोक्तावादले सकेको रहेछ हामीलाई । अब यसबाट बाहिर आऔँ ।

यो ब्याधीपछाडि कसरी दुनियाँ अगाडि जाने होला ? किशाेर माभुवानीले र लि कवान युले भनेजस्तै पश्चिम आफ्नो अहंकार र एकाधिकारवादको नीतिलाई पुनरवलोकन गर्न तयार भयो भने, दुनियाँ राम्रो हुनेछ । अन्यथा हामीले अब फरक तरिकाले बाँच्न र समृद्ध हुन सिक्नुपर्छ ।

(संग्राैलाकाे फेसबुक स्टाटसबाट साभार)

यी पनि

सङ्कटमा पछि हट्ने निजी अस्पताल किन चाहियो ?

सरकार ! घर जान दिने कि सडकमै मरौँ ? ्

कोरोना कोषको पैसा हाम्लाई बाँड्न भन्दिनु ल

कोरोना संक्रमितको उपचारमा खटिएकी नर्सले यस्तो ‘सुसाइड नोट’ लेखेर गरिन् आत्महत्या

कोरोनासँग लड्न के खाने ? यी खानेकुराले बढाउँछ इम्युनिटी पावर

छैनन् मर्दाका मलामी, छन् लास तर सुनसान छ आर्यघाट

महावीर पुनको प्रश्न: विद्वानहरू अहिलेसम्म के हेरेर बसेका छन् ?

घरबाटै बालबालिकालाई यसरी पढाउन सकिन्छ, यस्ता छन् पाठ्यसामग्री

कोरोना जोखिम : ७४ लाख बालबालिकालाई कसरी जोगाउने ?

डाक्टरले लगाउने पीपीई बनाउन महावीर पुनले पाए स्वीकृति