शेखर कोइरालाले कसरी जुटाए विद्रोहको हिम्मत ?

A+ A A-

२५ असोजमा प्रदेश प्रमुख परशुराम खापुङसमक्ष एमालेका ३९ र कांग्रेसका ८ सांसदको हस्ताक्षरसहित कांग्रेसका केदार कार्कीले कोशीको मुख्यमन्त्रीका लागि दाबी पेस गरे । कांग्रेसको संस्थापन इतर समूहका नेता डा. शेखर कोइरालाको अडानमा गठबन्धनको विपक्षमा उभिएर कार्की मुख्यमन्त्रीमा दाबी पेस गर्न पुगेका थिए ।

एमालेको समर्थनमा कार्कीलाई कोइराला समूहका सांसदहरू रामबहादुर खत्री, शमशेर राई, इन्दिरा थापा, लिला कुमारी राई, गोविन्द गिरी, मानबहादुर लिम्बु र सुनिता कुमारी गुरुङले साथ दिएका छन् । उनीहरूसँगै कांग्रेसकै सांसद हिमाल कार्की पनि साथ दिनेमा थपिएका छन् । कार्की अपराह्नको उडानमार्फत काठमाडौंबाट विराटनगर पुगेका थिए । उनी विराटनगर पुग्नुअघि नै हस्ताक्षर तयार भएको थियो । कार्कीलाई शेखरको सन्देश थियो, ‘एमालेको समर्थन लिएर सरकार बनाउनुपर्छ । केन्द्रबाट सहमति भएन ।'

प्रदेश सांसदको विद्रोह कांग्रेस इतर समूहका नेता डा. कोइरालाको विद्रोह थियो । कोइराला कोशी प्रदेशको मुख्यमन्त्री कांग्रेसबाट कार्कीलाई बनाउनुपर्ने भन्ने अडानमा थिए । कांग्रेसबाट दुई-दुई पटक मुख्यमन्त्री बने पनि संसदीय दलका नेता उद्धव थापाले विश्वासको मत पाउन नसकेकाले उनको विकल्प खोज्नुपर्ने पक्षमा थिए । पार्टीभित्र सहमति नभए एमालेको साथ लिनेमा कोइराला पूर्वतयारीमा थिए ।

एमाले अध्यक्ष केपी ओलीसँग निरन्तर संवादमा रहेका कोइरालाले त्यही बलमा प्रधानमन्त्री प्रचण्डको पनि चर्को आलोचना गरिरहेका थिए । त्यसले देउवासँग दूरी बढाइरहेको थियो । कोइरालाले केदार नभए अमृत अर्याल वा हिमाल कार्कीमध्ये एक जनालाई भए पनि मुख्यमन्त्री बनाउनुपर्ने बताइरहेका थिए ।

सभापति शेरबहादुर देउवा भने संसदीय दलको नेता भएकाले उद्धवको विकल्पमा अरुलाई मुख्यमन्त्री बनाउन नसकिने अडानमा थिए। कांग्रेसभित्र कोशीको मुख्यमन्त्रीलाई लिएर विवाद बढ्न थालेपछि कार्की र अर्यालकाे सट्टा माओवादी केन्द्रलाई नै सरकारको नेतृत्व दिन देउवा तयार भए । कोइरालाको प्रयासमा सभापति देउवा, उपसभापति पूर्णबहादुर खड्का, महामन्त्रीद्वय गगन थापा र विश्वप्रकाश शर्मा, नेताहरू कृष्ण सिटौला र ज्ञानेन्द्र कार्की बाधक बने ।

विश्लेषकको बुझाइमा काेशीकाे अहिलेकाे निर्णयबाट कोइरालाले सभापति देउवासँग संघर्षको रणनीति लिएको देखिन्छ । उनीहरूका अनुसार कांग्रेसको संघ र प्रदेश तहको नेतृत्वको असफलता हो । विश्लेषक गेजा शर्मा वाग्लेको विश्लेषणमा कांग्रेसको केन्द्र र प्रदेशको नेतृत्वले समेट्न र समाधान गर्न नसक्नुको परिणाम हो र त्यसले नेतृत्वको असफलता पुष्टि गर्छ ।

हुन पनि वाग्लेलेको विश्लेषणझैँ कोशीमा कांग्रेसले दुई पटक नेतृत्व गर्ने अवसर पाउँदा बहुमत सावित गर्न सकेन र अहिले संसदीय दल विभाजित भएपछि एकताको दृष्टिकोणले कांग्रेसभित्रको गम्भीर अवस्था हो । वाग्लेले शिलापत्रसँग भने, ‘यो खालको प्रवृत्तिबारेमा पार्टीले छलफल गरेन भने अन्य प्रदेश हुँदै केन्द्रसम्म यसको असर पर्छ । कोइरालाको रणनीतिले प्रदेशको सरकार निर्माण र केन्द्रको राजनीति निर्भर रहन्छ ।’

देउवाको पेलानको परिणाम

कोशीमा कोइरालाले विद्रोह गर्ने परिस्थिति संस्थापन पक्षले नै सिर्जना गरेको छ । सभापति देउवाले कोइरालालाई पार्टी सत्तादेखि राज्यसत्ता हरेक संरचनामा हेपेका थिए । देउवा आफैँले विगतमा ४० प्रतिशत हिस्सा दाबी गर्थे तर सभापति देउवाले कोइरालालाई भने नेताको रूपमा समेत स्वीकार गरेनन् । सत्तामा साझेदारीमा कोइरालालाई निरन्तर बाइपास गरियो । त्यसको सुरुवात महाधिवेशन सकिएलगत्तैबाट सुरु भएको थियो ।

देउवाले कोइरालालाई कतिसम्म हेपेका थिए भने सभापति पराजित भएपछि आफूपछिको वरीयतामा राख्नुपर्नेमा १७ औँ नम्बरको केन्द्रीय सदस्य बनाइदिए । त्यसले कोइरालालाई अपमान गरेको त प्रस्ट थियो नै, पार्टीभित्र ४० प्रतिशत हिस्सा बोकेका कोइरालालाई विभाग र भ्रातृ संगठनमा पूरै बेवास्ता गरिएको थियो । केन्द्रीय सदस्य मनोनितमा पनि कोइराला समूहलाई बेवास्ता गरिएको छ । अनि, पार्टीभित्रको हैसियत अनुसार मन्त्रीहरूको संख्या नपाएको पनि कोइरालाको भनाइ थियो । त्यसबाहेक तीनवटा प्रदेशमा कांग्रेसले मुख्यमन्त्री पाउँदा कोइराला समूहले एउटा पनि पाएन । त्यसकारण कोशी प्रदेशमा विस्फोट भएको पनि विश्लेषण भइरहेको छ ।

यो पनि : कोशीको बाछिटाले देउवा र प्रचण्डको सत्तामात्र होइन, अरु मुख्यमन्त्रीको पदसमेत धरापमा

चौतर्फी घेरामा परेपछि शेखरले कोशीमा कार्कीलाई उम्मेदवार बनाउन बाध्य भएको इतर समूहका नेता रामनाथ अधिकारी बताउँछन् । अधिकारीले शिलापत्रसँग भने, ‘बिरालोलाई थुनेर मार्न खोज्छ भने बिरालोले पनि आक्रमण गर्छ । पार्टी एक बनाएर लैजान हामी सहयोग गर्न तयार छौँ भन्दाभन्दै गठबन्धनका नाममा कोशीको मुख्यमन्त्री माओवादीलाई दिने निर्णय सरासर गलत थियो ।’

राजनीतिशास्त्री कृष्ण पोखरेल पनि अधिकारीको भनाइमा असहमत देखिँदैनन् । संस्थापन पक्षको पेलानको परिणाम कोशीमा देखिएको उनको विश्लेषण छ । खासमा कोइरालाले पहिलादेखि नै कोशीमा मुख्यमन्त्री दाबी गरिरहेका थिए । गृहप्रदेशमा आफ्नो प्रभावको अर्थपूर्ण उपस्थितिका लागि कोइरालाको दाबी अस्वाभाविक थिएन । तर, देउवा कोशीको मुख्यमन्त्री कोइराला समूहलाई दिनभन्दा माओवादीलाई दिन राजी भए, जसले देउवाको कोइरालाप्रति गरिने व्यवहार प्रस्टै बुझाउँछ ।

विद्रोहपछि देउवाको सम्भावित कदममाथि कोइरालाले विश्लेषण गरिरहेका छन् । उनीनिकट नेताहरूको भनाइमा संविधानको धारा १६८ को उपधारा ५ मा कोशी सरकार गठन प्रक्रिया पुगेकाले सांसदहरू स्वतन्त्र छन् र सो धारा उपयोग गर्ने क्रममा भएको निर्णय शेखरले अन्य नेताहरूसँग पनि परामर्श गरिरहेका छन् । ‘९३ जना सांसदमा जसले जसलाई पनि मन पराउन सक्छ । पार्टीको माथिल्लो तहमा पक्कै छलफल होला । नेताहरूले फेरि पुनर्विचार गर्नुहुन्छ । पार्टी अप्ठ्यारोमा पुग्दैन । शेखर डा. साबले निर्णय लिँदा एक्लै लिनुभएको होइन,’ अधिकारीले भने ।

सिटौला भर्सेस कोइरालाको भूगोल राजनीति

कोइरालाले अहिले विद्रोहको हिम्मत गर्नुमा भूगोलको राजनीतिले पनि काम गरेको छ । पूर्वी नेपालबाट कोइराला कि कृष्णप्रसाद सिटौला नेता हुने भन्ने प्रतिस्पर्धा पनि देखिन्छ । कोइरालालाई रोक्न सिटौला तगारोका रूपमा देखिएका छन् । उनको निरन्तरको असहयोगका कारण कोइरालालाई राजनीतिमा असर परेको छ । अहिले पनि झापा भर्सेस मोरङको राजनीतिले पनि काम गरेको छ । उद्धवलाई मुख्यमन्त्री नबनाउने हो भने झापाको राजनीतिमा समस्या पर्ने सिटौलाको बुझाइ थियो । त्यसमा महामन्त्री विश्वप्रकाश शर्मा पनि सहमत देखिएका छन् ।

यो पनि : कोशीको मुख्यमन्त्रीमा कार्कीको दाबी पेसपछि मीन विश्वकर्माले भने- विद्रोह नै गर्नुहुन्छ भन्ने लागेको थिएन

त्यही कारण कहिल्यै नमिल्ने सिटौला र शर्मा अहिले थापालाई मुख्यमन्त्री बनाउन सहमत मात्र भएनन्, कोइरालालाई एक्लो बनाउन सफल भए । शर्माकै प्रभावका कारण इतर समूहका महामन्त्री गगन थापा पनि कोइरालाको साथमा उभिन सकेनन् । कोइरालाले केदार कार्कीलाई अघि सार्नुमा मोरङको राजनीतिसँग जोडिन्छ ।

त्यसलाई पुष्टि गर्ने कुराचाहिँ केदारको विकल्पमा कोइरालाले अमृत अर्याललाई अघि सार्नुले पनि गर्छ । विश्लेषक टीका ढकाल पनि सिटौला र कोइराला मात्र होइन, झापा र मोरङको राजनीतिले पनि कोइरालालाई विद्रोह गर्ने परिस्थिति आएको ठान्छन् । शिलापत्रसँग उनले भने, ‘उनको यो निर्णय कोइराला विद्रोहको धम्कीमात्र होइन, चुनौती लिन पनि सक्छन् भन्ने सन्देश दिएको छ र कोशी प्रदेशबाट उनी नेताका रूपमा स्थापित हुने बाटोमा लागेका छन् ।’

अनुमान बाहिरको विद्रोह

कोइरालाले विद्रोह गरेर एमालेसँग मिलिहाल्छन् भन्ने अनुमान कांग्रेसको संस्थापन पक्षले गरेको देखिँदैन । असन्तुष्टिसहित पार्टी अनुशासनमा रहन्छन् भन्ने अनुमान गरेको देखिन्छ । कोइरालाको निर्णय अनुमानभन्दा बाहिर रहेको संस्थापन पक्षका नेताहरू बताउँछन् । प्रचार विभाग प्रमुख मीन विश्वकर्माले कोशी प्रदेशको मुख्यमन्त्रीमा कार्कीको दाबी पेस अनुमान नगरेको निर्णय भएको बताउँछन् ।

शिलापत्रसँग विश्वकर्माले भने, ‘कोशीमा अनुमान विपरीत भयो । हामीले यो तहको अनुमान गरेका थिएनौँ । साथीहरूले चित्त दुखाउनु भएको छ भन्ने लागेको थियो । पार्टीको निर्णयमा विद्रोह गर्नुहुन्छ भन्ने लागेको थिएन ।’ उनले संसदीय अभ्यासमा यो घटनालाई सामान्य रूपमा नलिइने बताए । विश्वकर्माले भने, ‘साथीहरूले पार्टी निर्णयको विरुद्धमा विद्रोह नै गर्नुभयो । संसदीय अभ्यासमा यसलाई सामान्य रूपमा लिइँदैन । नेताहरूले केही न केही सोच्नुहोला ।’

विश्वकर्माले कारबाहीसम्मको संकेत गरिरहँदा उपधारा ५ मा सरकार बन्न पार्टीको ह्वीप नलाग्ने अदालती फैसला रहेको छ । त्यसकारण कारबाहीको धम्की कांग्रेसको बकवास भएको ढकालको टिप्पणी छ । ढकालले भने, ‘अहिले विद्रोह गर्ने सांसदलाई कारबाही गर्छु भन्नु बकवास हो । पहिला परमादेश गराएर उहाँहरूले सांसदलाई ह्वीप नलाग्ने बनाइसक्नु भएको छ, अहिले कसरी कारबाहीको कुरा गर्न मिल्छ ?’

यी पनि :

एमाले र कांग्रेसका ४७ सांसदको समर्थनमा कोशीको मुख्यमन्त्रीमा केदार कार्कीको पनि दाबी पेस

कोशीको मुख्यमन्त्रीमा इन्द्र आङ्बोको दाबी पेस, कांग्रेसका कार्कीलाई एमालेको समर्थन

पार्टीभित्र घेराबन्दी भएपछि कोशीका आफूनिकट प्रदेश सांसदलाई शेखरले भनेका थिए- तपाईंहरूको निर्णय मान्छु

कांग्रेस कोशी संसदीय दलको उपनेताबाट हिमाल कार्कीले दिए राजीनामा

मुख्यमन्त्रीमा आङ्बोलाई समर्थन नगरेको भन्दै कांग्रेसका आठ सांसदले दिए प्रदेश प्रमुखसमक्ष निवेदन

विद्रोहको धम्की दिइरहेका शेखर संकटमा: एमालेसँग मिलेर कार्कीलाई मुख्यमन्त्री बनाउने आँट गर्लान् ?

चौथो प्रयासमा मुख्यमन्त्री बन्न लागेका इन्द्र आङ्बोको सफलतामा राप्रपा फ्याक्टर

प्रकाशित मिति: बिहीबार, असोज २५, २०८० २२:३२