विज्ञानमा तहल्का पिटेका पाँच महिला

वैज्ञानिकहरू फाबिओला जियानोती, क्रिस्टिना फिगेरस अलसेन, किरण मजुमदार शा, गोयन सटवेल र मार्गारेट चान । तस्वीरहरू- एजेन्सी

A+ A A-

‘ब्ल्याक होल’ बारे खोजेर हामीलाई महत्त्वपूर्ण जानकारी दिने तीन वैज्ञानिकलाई सन् २०२० मा ‘भौतिक विज्ञान’ तर्फको ‘नोबेल पुरस्कार’ दिइयो । विजेता थिए, रोजर पेनरोज, रेनहर्ड जेन्जेल र एन्ड्रिया गेज ।

यीमध्ये अमेरिकी प्रोफेसर गेज भौतिक विज्ञानको नोबेल पुरस्कार जित्ने संसारकै चौथो महिला वैज्ञानिक हुन् । ब्ल्याक होल ब्रह्माण्डको त्यो शक्तिशाली क्षेत्र हो, जहाँ पुगेपछि प्रकाश (लाइट) पनि फर्केर आउन सक्दैन, यसको गुरुत्वाकर्षण त्यति धेरै छ ।

ब्ल्याक होल सिद्धान्तलाई स्टेफेन हकिङ्कले विस्तृत व्याख्या गरेका थिए । सन् १९९३ मा द बिग ब्याङ एन्ड ब्ल्याक होल्स र ब्ल्याक होल्स एन्ड बेबी युनिभर्सेज नाममा उनका दुई पुस्तक प्रकाशित छन् । ब्ल्याक हाेलका बारेमा संसारलाई थप बुझाएबापत गेजसहित तीन वैज्ञानिकलाई संसारकै प्रतिष्ठित पुरस्कार दिइएको थियो ।

गेजभन्दा अगाडि यही विधाको पुरस्कार तीन महिला वैज्ञानिकले पाइसकेका छन् । सन् २०१८ मा भौतिक विज्ञानमै क्यानडाकी डोना स्ट्रिकल्यान्डले नोबेल पुरस्कार जितेकी थिइन् । त्यसअघि भौतिकतर्फ महिला वैज्ञानिकले नोबेल नजितेको ५५ वर्ष भएको थियो । म्यारी क्युरीले सन् १९०३ मा र मारिया गोपर्ट मेयरले १९६६ मा भौतिक विज्ञानको नोबेल पुरस्कार जितेका थिए ।

याे पनि..

आज विज्ञानमा महिलाको पहुँच दिवसको सन्दर्भ पारेर हामी तपाईंमाझ संसारका पाँच महिला वैज्ञानिकका बारेमा चर्चा गर्दैछौँ, जसको आविष्कारले मानव जीवनमा महत्त्वपूर्ण प्रभाव पारेको छ, जसले विज्ञानको क्षेत्रमा संसारकै महत्त्वपूर्ण संस्थानहरू हाँके, संसारकै प्रतिष्ठित पुरस्कार जिते, नयाँ पुस्ताको प्रेरणा बने ।

‘ब्रह्माण्डका रहस्यहरूको चाबीवाली’

फाबिओला जियानोती । तस्वीर- CERN (२०१५)

इटालीकी भौतिकशास्त्री फाबिओला जियानोतीलाई सन् २०१४ मा बेलायतको प्रतिष्ठित अखबार द गार्डियनले ‘ब्रह्माण्डका रहस्यहरूको चाबी भएकी महिला’ घोषित गरेको थियो । फाबिओलाले सन् २०१६ मा स्विट्जरल्यान्डस्थित संसारको महत्त्वपूर्ण विज्ञान केन्द्र युरोपेली भौतिक अनुसन्धान केन्द्रमा कण भौतिक (पार्टिकल फिजिक्स) बारे खोजको अगुवाइ गरेकी थिइन् । सन् १९९४ देखि फाबिओली उक्त संस्थाकी महत्त्वपूर्ण भौतिक वैज्ञानिक एवं खोजकर्ता रहिन् । २००९ देखि २०१३ सम्म लार्ज हेड्रन कोलाइडर (एलएचसी) मा भएको एटलस प्रयोगको प्रवक्ता बनेकी उनले प्रकृतिमा किन धेरै मात्रामा कणहरू छन् भन्ने कुरा पत्ता लगाएकी थिइन् ।

‘ऐतिहासिक जलवायु सम्झौताकी अगुवा’

क्रिस्टिना फिगेरस अलसेन । तस्वीर- The Guardian

कोस्टारिकाकी क्रिस्टिना फिगेरस अलसेनलाई संसारले जलवायु परिर्तनका क्षेत्रमा काम गर्ने अगुवाका रूपमा चिन्छ । उनी सन् २०१२ देखि २०१६ सम्म जलवायु परिवर्तनबारे संयुक्त राष्ट्र संघको ‘फ्रेमवर्क कन्भेन्सन’ की कार्यकारी सचिव थिइन् । मानवशास्त्री क्रिस्टिना तीनपल्ट कोस्टारिकाका राष्ट्रपति भइसकेका जोसे फिगेरस फेररकी छोरी हुन् । उनले २०१० मा कानकुन, २०११ मा डर्बन, २०१३ मा बार्सा र २०१४ मा लिमामा जलवायु परिवर्तन सम्मेलनको अगुवाइ गरेकी थिइन् । पेरिसमा २०१५ को ऐतिहासिक जलवायु सम्झौतामा क्रिस्टिनाको महत्त्वपूर्ण भूमिका थियो ।

विज्ञानसँग कोस्टारिकाकी क्रिस्टिनाको प्रेम कसरी भयो ? मिडियाको यस्तो प्रश्नमा फिगरस अक्सर भन्ने गर्छिन्, ‘मेरो पहिलो घर नै प्रकृति हो । अहिले पनि प्रकृति नै हो ।’

‘बायोटेक्नोलोजीकी हिरो’

किरण मजुमदार शा । तस्वीर- बायाेकनबाट ।

किरण मजुमदार शा भारतकी उद्यमी एवं देशकै धनी महिलामध्ये एक हुन् । उनी बायोकन लिमिटेडकी संस्थापक एवं अध्यक्ष हुन्, जुन कम्पनीले क्लिनिकल रिसर्चमा महत्त्वपूर्ण सफलता हासिल गरेको छ ।

याे पनि..

विज्ञानले बदलेको विश्व, आउँदा दशक झनै रोमाञ्चक हुनेछन्

सन् २०१० मा अमेरिकाको टाइम म्यागेजिनले उनलाई संसारका १०० प्रभावशाली मानिसहरूको सूचीमा राखेको थियो । बायोटेक्नोलोजीमा दिएको योगदानका कारण उनलाई ‘हिरो’ क्याटगोरीमा ठाउँ दिइयो । सन् २०१४ मा फ्युचर म्यागेजिनले किरणलाई एसिया-प्यासिफिकमा सबैभन्दा प्रभावशाली महिला घोषित गरेको थियो । सन् २०१९ मा फोर्ब्सको शक्तिशाली महिलाहरूको सूचीमा उनी ६५औँ स्थानमा थिइन् ।

शक्तिशाली गाेयन

गोयन सटवेल । तस्वीर- CNBC

अमेरिकी म्यागजिन फोर्ब्सले संसारका १०० शक्तिशाली महिलाहरूको सूचीमा अमेरिकाकी गोयन सटवेललाई ७६औँ स्थानमा राखेको थियो । यो सूचीमा निर्माण र प्रविधि क्षेत्रबाट उनी एक मात्र महिला थिइन् । उनी अमेरिकी उद्यमी एवं इन्जिनियर हुन् । गोयनको विशेषज्ञता अप्लाइड म्याथ्समा पनि छ । एलन मस्क संस्थापक रहेको स्पेसएक्स कम्पनीकी उनी अध्यक्ष हुन् । यो कम्पनीले स्पेस प्रविधिमा काम गर्दै आएको छ । कम्पनीको जोड खासगरी स्पेस ट्रान्सपोर्टमा हुने खर्च कम गर्नु हो ।

‘महिला र बालबालिकाकी वरदान’

मार्गारेट चान । तस्वीर : विश्व स्वास्थ्य संगठन ।

चिनियाँ-क्यानडेली भौतिकशास्त्री मार्गारेट चानले रोगाणुरोधकको क्षेत्रमा काम गरिन् । उनले गानरीअजस्तो बिमारप्रति मानिसहरूलाई सतर्क गराएकी थिइन् । उनी २००६ देखि २०१७ सम्म विश्व स्वास्थ्य संगठनकी महानिर्देशक भएकी थिइन् । चान श्वासप्रश्वाससम्बन्धी बिमार र बर्ड फ्लु विशेषज्ञ हुन् । चानले महिला र बालबालिकाको स्वास्थ्यका क्षेत्रमा ठूलो योगदान गरेकी छन् । सन् २०१४ मा उनलाई फोर्ब्सले संसारकै तीसौँ शक्तिशाली महिलाको सू्चीमा राखेको थियो ।

यी त भए विज्ञानको क्षेत्रमा संसारमै नाम कमाएका वैज्ञानिक महिलाहरू । नेपालमा पनि अब्बल क्षमताका महिला वैज्ञानिकहरू छन् । राज्यको प्राथमिकतामा खासै पर्न नसकेको विज्ञान प्रविधिको क्षेत्रमा सक्रिय नेपाली वैज्ञानिक महिलाहरूले आफ्नो कामका लागि विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय अवार्डहरू पनि जितेका छन् । यसबारे शिलापत्रमै अर्को स्टोरी तपाईंले पढ्न सक्नुहुनेछ । (बीबीसी तथा एजेन्सीहरूकाे सहयाेगमा)

प्रकाशित मिति: शनिबार, माघ २८, २०७९ ०६:३१