सशस्त्र द्वन्द्वदेखि नै मा‌ओवादीको राजनीतिमा सक्रिय दाजुबहिनी र दिदीभाइ

A+ A A-

तत्कालीन नेकपा माओवादीले २०५२ सालमा सुरु गरेको ‘जनयुद्ध’ मा थुप्रै सहभागी भए । उक्त सशस्त्र विद्रोहले मुलुकको राजनीतिक, सामाजिक र आर्थिक क्षेत्र निकै प्रभावित बन्यो । कतिपयले यसलाई हिंसात्मक गतिविधि भएको दाबी गर्छन् । माओवादी भने 'जनयुद्ध' भन्छ ।

माओ‌वादीले युद्ध छाडेर शान्तिपूर्ण राजनीतिमा आएको पनि १५ वर्ष भइसकेको छ । सशस्त्र द्वन्द्वका क्रममा १७ हजारको ज्यान गयो । कयौँ घाइते छन्, बेपत्ता छन् । यो सशस्त्र विद्रोहमा एकै घरका धेरै जनाले ज्यान गुमाएका पनि छन् । यो सशस्त्र द्वन्द्वमा होमिएका दाजुबैनी र दिदीभाइ अहिले पनि सक्रिय राजनीतिमा छन् । केहीले भने राजनीति छोडिसकेका छन् ।

'जनयुद्ध'मा हिँडेका दाजुबहिनी

जनार्दन शर्मा–नारायणी शर्मा

रुकुमका जनार्दशन शर्मा माओवादीका उपमहासचिव छन् । उनी माओवादीले सुरु गरेको जनयुद्धभन्दा पहिला नै पार्टीमा लागेका थिए । बहिनी नारायणी शर्मा पनि पार्टीको भ्रातृ संगठन अखिल क्रान्तिकारीमा संगठित थिइन् ।

गाउँबाट सदरमुकाम पढ्न आउँदा हेपिनुपरेपछि जनार्दन विद्रोही बनेका थिए । २०४६ मा उनीविरुद्ध रुकुममा प्रशासनले वारेन्ट जारी गर्‍यो । त्यसबाट बच्न उनी काठमाडौं आए । बहुदलीय व्यवस्था आएपछि २०४८ को चुनावमा जनार्दन तत्कालीन संयुक्त जनमोर्चाबाट उम्मेदवार बने । नेपाली कांग्रेसका गोपालजीजंग शाहसँग पराजित भए ।

जनयुद्ध सुरु भएपछि जनार्दन र नारायणी पूर्णकालीन बने । सशस्त्र द्वन्द्वको समयमा जनार्दन तत्कालीन ‘जनमुक्ति सेना’का कमाण्डर थिए भने नारायणी पनि थुप्रै ठाउँका युद्धमा सहभागी भइन् ।

‘रुकुममा भएको जनयुद्धको पहिलो कारबाहीमा म पनि थिएँ । अन्य दुई जना महिला छापामार पनि हुनुहुन्थ्यो,’ नारायणी भन्छिन्, ‘जुन कारबाही ०५२ साल फागुन १ गते भएको थियो ।’ नारायणी त्यसबेला वाईसीएल र विद्यार्थी संगठनमा थिइन् ।

दाजुबैनी एउटै पार्टीमा सँगै काम गर्न थाले । अहिलेसम्म पनि आफूहरू एउटै पार्टीमा रहेको नारायणी बताउँछिन् । जनार्दन तीन पटक मन्त्री भइसके, अहिले पार्टीका उपमहासचिव र अर्थमन्त्री छन् । नारायणी पोलिटब्युरो सदस्य छिन् ।

शक्ति बस्नेत ज्ञानु बस्नेत

दाजु शक्ति बस्नेत र बहिनी ज्ञानु बस्नेतले जाजरकोटबाट राजनीति सुरु गरेका हुन् । बहुदल आउने समयमा विद्यार्थी राजनीतिमा जोडिएका थिए शक्ति । उनी ०५२ पछि भूमिगत भए । बहिनी ज्ञानुले विद्यार्थी संगठनमा काम गर्न थालिन् ।

शक्ति बस्नेत ०५१ मा पार्टीको जिल्ला सेक्रेटरी भएको बताउँछिन् ज्ञानु । विद्यार्थी संगठनमा भएकाले त्यसबेला ज्ञानु भने भूमिगत भइनन् । सीमा माविमा कार्यक्रम गर्दा ज्ञानु पक्राउ परिन् । करिब ९ दिन जति हिरासतमा बसेपछि प्रहरीले उनलाई छाडिदियो ।

ज्ञानुले विद्यार्थी राजनीतिका अलावा भूगोल र पार्टीको अन्तर्राष्ट्रिय विभागमा पनि काम गरिन् । ‘अन्तर्राष्ट्रिय विभागमा बस्दा बाहिर बस्नुपर्‍यो । फर्केपछि पार्टीले कर्णालीमा खटायो,’ ज्ञानु भन्छिन्, ‘त्यो समयमा कर्णालीको इन्चार्ज शक्ति दाई हुनुहुन्थ्यो । दाई र बहिनी सँगै काम गर्ने समय त्यही भयो । दाई र मैलै एउटै कमिटीमा काम गरेका हौँ ।’

०६१ मा विशेष माओवादीले जिल्लालाई विघटन गरी जिल्लाका नेताहरूलाई सेनामा पठायो । त्यसपछि ज्ञानु पनि घोराही सतबरिया दोस्रो बटालियन कमिसार बनिन् । ०६३ पछि फेरि भूगोलमा फर्किइन् ।

०६९ मा पार्टी फुट्दा शक्ति बस्नेत एकीकृत माओवादीमा नै बसे भने बहिनी ज्ञानु बस्नेत मोहन वैद्यले नेतृत्व गरेको नेकपा माओवादीमा लागिन् । त्यही समयमा उनी केन्द्रीय सदस्य बनिन् । रामबहादुर थापासहितको टिमसँगै ज्ञानु बस्नेत पनि माओवादीमा फर्किइन् । अहिले माओवादी केन्द्रको केन्द्रीय सदस्य छिन् ।

शक्ति बस्नेत ०५५ मा वैकल्पिक केन्द्रीय सदस्य र ०५७ मा केन्द्रीय सदस्य भए । २०५९ सालमा पार्टी पोलिटब्यूरो सदस्य भए ।

शक्ति २०६८ मा स्वास्थ्य तथा जनसंख्यामन्त्री भए । २०७२ मा गृहमन्त्री बने । उनी प्रचण्डका विश्वास पात्रको रूपमा चिनिन्छन् । अहिले उनी माओवादी केन्द्रको उपमहासचिव छन् ।

वर्षमान पुन र लालकुमारी पुन

माओवादी केन्द्रका उपमहासचिव रहेका वर्षमान पुनले आईएल पढ्दै गर्दा २०४७ मै नेकपा एकता केन्द्रको पार्टी सदस्यता लिइसकेको थिए । २०४९ मा बीएल पढ्न नेपाल ल क्याम्पसमा भर्ना भए पनि वर्षमानले पढइ पूरा गर्न पाएनन् । उनी सशस्त्र द्वन्द्वमा होमिए । वर्षमानकी बहिनी लालकुमारी पुन पनि माओवादीको सशस्त्र संघर्षमा सहभागी बनिन् ।

वर्षमान २०५३ मा माओवादीको रोल्पा जिल्ला सेक्रेटरी भए । केही समयपछि रोल्पा र प्यूठान जिल्लाको संयुक्त जिल्ला कमिटी बन्यो, त्यसको पनि सेक्रेटरी बने । २०५५ मा माओवादीको केन्द्रीय सदस्य बने । २०५७ मा वैकल्पिक पोलिट्व्यूरो सदस्य र २०५९ मा पोलिट्व्यूरो सदस्य बने । वर्षमान माओवादी सेनाको डेपुटी कमाण्डर बने ।

२०६३ पछि माओवादीले १३ सदस्यीय सचिवालय बनायो, वर्षमान सचिवालयमा सचेटिए । त्यसयता उनी पार्टी हेडक्वाटरमा निरन्तर छन् । वर्षमानले शान्ति तथा पुनर्निर्माण, अर्थ तथा ऊर्जा मन्त्रालयको जिम्मेवारी सम्हालीसकेका छन् ।

वर्षमानकी बहिनी लालकुमारी सानै उमेरमा राजनीतिमा लागिन् । वर्षमान माओवादीमा लागेपछि प्रशासनले घरमा दुःख दिन थाल्यो । कक्षा ८ मा पढ्दै गर्दा प्रहरीले पक्रेर यातना दिएको उनी बताउँछन् । ‘म कक्षा ८ मा पढ्दै गर्दा प्रहरीले गिरफ्तार गर्‍यो । चौकीमा लगेर प्रहरीले ममाथि ज्यादति गरेको मेरो मानसपटलमा पनि अहिले ताजै छ,’ लालकुमारी भन्छिन्, ‘मेरो परिवार राजनीतिक परिवार भएकोले सानै उमेरदेखि मलाई पनि राजनीतिमा झुकाव थियो ।’

अघिल्लो चुनावमा लालकुमारी बागमती ललितपुर क्षेत्र नं.१ को ‘क’ बाट बागमती प्रदेशसभाकी सांसदमा निर्वाचित भएकी थिइन् ।

देवी खड्का–विशाल खड्का

देवी खड्का माओवादी केन्द्रकी पोलिटब्युरो सदस्य छिन् भने उनका भाइ विशाल खड्का केन्द्रीय सदस्य छन् । विशाल अहिले बागमती प्रदेशको वन तथा वातावरणमन्त्री छन् ।

देवी र विशालका दाई रितबहादुर खड्का जनयुद्धमा ‘शहीद’ भए । भारतमा बसेको केन्द्रीय कमिटीको बैठक सकेर फर्कने क्रममा २०५९ असार २ मा रौतहटमा रितबहादुरको मृत्यु भएको थियो । त्यसबेला रितबहादुर माओवादीको केन्द्रीय सदस्य थिए ।

दाईको हत्या हुदा देवी र विशाल पनि माओवादीको भ्रातृ संगठनमा अखिल क्रान्तिकारीमा संगठित थिए । विशाल २०५१ मा अखिल क्रान्तिकारीको जिल्ला सदस्य र २०५२ मा जिल्ला अध्यक्ष बने । ०५३ मा भूमिगत भए । ‘जनयुद्ध सुरु हुँदा विद्यार्थी संगठनमा थिए । ०५३ सालबाट संगठन र पार्टी काम गर्नु परेपछि पूर्ण रूपमा भूमिगत भए,’ विशाल भन्छन् ।

२०५५ कात्तिकमा गिरफ्तार भएका विशाल २०६३ भदौमा रिहा भए । ‘गिरफ्तार हुँदा सरकारले १८ वटा मुद्दा लगाएको थियो,’ उनी भन्छन् ।

विशाल २०६७ मा पार्टीको अन्तर्राष्ट्रिय विभाग सदस्य भए । उक्त विभागको एशिया प्यासिफिक क्षेत्रको सचिव बनेर २०६९ सम्म काम गरे ।

दाजु रितबहादुरको मृत्युपछि देवी खड्कालाई दोलखा जिल्लाको जिम्मेवारी दिएको थियो । ‘म १७ वर्षको उमेरमा यो पार्टीमा लागेको हुँ । मेरो दाई शहीद भएको पाँच महिनामा मलाई जिल्लाको नेतृत्व दिएका थिए,’ देवी भन्छिन्, ‘मैले पनि त्यो समयमा रुँदै नेतृत्व लिएकी हुँ ।’ देवी २०५४ मा भूमिगत भइन् । त्यसको केही समयपछि गिरफ्तार भइन् । करिब ७ महिना जेल बसिन् ।

त्यसबेला आफूले धेरै यातना पाएको देवी बताउँछिन् । त्यसबेला पाएको यातनाले अहिले पनि पीडा दिने गरेको उनी बताउँछिन् ।

देवी २०६३ मा माओवादीको केन्द्रीय सदस्य भइन् । पहिलो संविधानसभाको चुनावमा दोलखा १ बाट निर्वाचित भइन् । २०६७ मा भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात राज्यमन्त्री बनिन् ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, कात्तिक ९, २०७९ २१:२२