ठूला दलको वाकओभर र मनाङेको निर्विरोध संसद यात्राको अन्तर्य

A+ A A-

गण्डकी प्रदेशसभाको पहिलो कार्यकालमा मनाङका राजीव गुरुङ (दीपक मनाङे) एक्ला सांसद हुन् जो तीन पटक मन्त्री बने । संसदको एउटै कार्यकालमा तीन पटक मन्त्री हुने देशभर मनाङे एक्लो सांसद हुन् ।

कहिले एन्फा कास्की अध्यक्ष, कहिले मन्त्रालयका कर्मचारी पिटेर, कहिले आफ्नै श्रीमतीलाई चोरी मुद्दा लगाएर मनाङे चर्चामा आइरहे । २०७४ सालमा मनाङ प्रदेशसभा ‘ख’ बाट स्वतन्त्र उम्मेदवारी दिएर चुनाव जितेका उनी यसपटक भने निर्विरोध भएका छन् ।

यो पनि : दोर्जेले उम्मेदवारी फिर्ता लिएपछि मनाङे निर्विरोध निर्वाचित

ठूला दल नेकपा एमाले, नेपाली कांग्रेस, नेकपा माओवादी केन्द्र कसैले पनि मनाङेविरुद्ध उम्मेदवार खडा गरेका थिएनन् । स्वतन्त्र मनोनयन दर्ता गरेका दोर्जे लामाले गत २६ असोजमा उम्मेदवारी फिर्ता लिएपछि मनाङे निर्विरोध भए । दोर्जे एमालेनिकट हुन् र अन्त्यमा मनाङेलाई साथ दिनुले उनले अब गठबन्धन छोड्ने संकेत पनि दिएको छ ।

एकथरीले ठूला दलले मनाङेका लागि वाकओभर दिनुलाई राजनीतिमा अपराधिकरणलाई बढावा दिइएको अर्थ्याएका छन् । अर्कोतर्फ चुनाव लड्न पाउनु, सांसद हुनु स्वाभाविक हुने तर्क पनि छ । मनाङमा उनी शक्तिशाली कसरी ? मनाङको राजनीति त्यही भूगोलमा बसेर बुझेका एक एमाले नेताका अनुसार त्यहाँ चुनाव हार जितमा पार्टीबाहेक नाता सम्बन्ध, लोकप्रियता र आर्थिक अवस्था मुख्य कारण हुन् ।

गुण्डा भनेर चिन्नेहरूका लागि उनी खराब लाग्न सक्छन् तर मनाङी जनताका लागि मनाङे निकै प्रिय पात्र हुन् । मनाङको मान्छे भनेपछि सहयोग गरिहाल्ने उनको स्वभाव मनाङका मतदाताले निकै मन पराएका छन् । उनको पछाडि युवाहरूको ठूलो जमात छ जुन चुनावी गतिविधिमा सक्रियताका साथ लाग्छन् ।

मनाङे शक्तिशाली बन्नुको एउटा कारण युवाहरूमाझ उनको पकड हो । ‘राजीव गुरुङसँग युवाहरू बढी प्रभावित छन् । मनाङका गाउँगाउँमा नाता सम्बन्ध छ र सम्बन्धको घेरा ठूलो छ,’ ती नेता भन्छन्, ‘चुनाव जित्न ५ सय मत ल्याए हुने भूगोल छ । त्यसमा दुई सय उनलाई मान्नेहरू नै हुन्छन् । त्यसैले मनाङे जता हुन्छन् उसैले चुनाव जित्ने अवस्था मनाङमा छ ।’

नातागोताबाहेक मनाङको राजनीतिमा उम्मेदवारको आर्थिक अवस्थाले ठूलो अर्थ राख्छ । मनाङीहरू व्यवसाय र जागिरको क्रममा पोखरा, काठमाडौं, चितवनसहित भारतसम्म पुगेका छन् । उनीहरू मतदान गर्न आफ्नै खर्चमा आउँदैनन्, उम्मेदवारले खर्च व्यहोर्नुपर्छ । ‘६० प्रतिशत मतदाता जिल्ला बाहिर हुन्छन् । काठमाडौंमा बस्नेको समूहले जसलाई नेता मान्छ मनाङमा उही नेता हो,’ ती एमाले नेता भन्छन्, ‘धनसम्पत्ति र नातागोता हुनुपर्‍यो ।’

मनाङे उठेको ठाउँमा ठूला दलले वाकओभर दिनुको अर्को मुख्य कारण प्रतिनिधिसभा चुनावको नतिजा हो । एमालेले प्रतिनिधिसभामा पोल्देन छोपाङ गुरुङ र कांग्रेसले टेकबहादुर गुरुङलाई उम्मेदवार उठाएको छ । यी दुई जनाले पाउने मत त छ नै तर जित हारका लागि मनाङे समर्थकको मत निर्णायक हुन्छ । त्यसैले मनाङेलाई नचिढ्याइ दुवैले उनको समर्थन खोजेका छन् । कांग्रेस मनाङ सभापति शंकर गुरुङ प्रदेशको गठबन्धन सरकारमा मन्त्री भएकाले राजीव गुरुङविरुद्ध उम्मेदवारी नदिएको बताउँछन् । गठबन्धनको सरकारमा भए पनि अहिले एमालेको नजिक भएको दाबी एमाले पक्षको छ ।

deepak manange mantri bhyepxii1666660694.jpg

२०७४ सालको चुनावमा पनि पोल्देन र टेकबहादुर प्रतिस्पर्धी थिए । त्यतिबेला एमालेको समर्थनमा मनाङे प्रदेशसभा जिते । पोल्देन २ सय ४८ मतान्तरसहित प्रतिनिधिसभा सदस्य निर्वाचित भए । पोल्देनले २ हजार १६७ मत पाउँदा टेकबहादुरले १ हजार ९१९ मत पाएका थिए ।

हिमाल पारिको जिल्ला मनाङबाट मनाङेले स्वतन्त्र बसेर प्रदेश र प्रतिनिधिसभाको अंकगणितमा तलमाथि हुने गरी राजनीति गरिरहेका छन् । उनको पकडका मतदाताको मतदान नै मनाङबाट कसलाई संसदमा पठाउने भन्नेमा निर्णायक शक्ति हुन् ।

मनाङे मनाङको राजनीतिमा ठूला दललाई कति महत्त्वपूर्ण छन् भन्ने २०७४ सालको उम्मेदवारी दर्ता–फिर्ताको घटनाले देखाउँछ । चुनावमा एमालेले मनाङेलाई नै उम्मेदवार बनाउने गरी एकल नाम सिफारिस गरेको थियो । त्यो खबर बाहिरिएपछि एमालेले ‘गुण्डा’लाई उम्मेदवार बनाएको आरोप खेप्नुपर्‍यो । त्यो भएपछि एमालेले मनाङेकै दिदी नाता पर्ने खण्डा लामा गुरुङलाई टिकट दियो । असन्तुष्ट मनाङेले स्वतन्त्र उम्मेदवारी दर्ता गराए ।

मनाङे मैदानमा आएपछि प्रदेशको नतिजा अनिश्चित बन्यो नै उनैले संघमा एमालेका पोल्देनलाई हराउने सम्भावना बढ्यो । संघको सिट जित्नकै लागि एमालेले आफ्नो उम्मेदवार खण्डालाई पछि हटाएर मनाङेलाई समर्थन गर्‍यो । अहिले पनि संघको सिट सुनिश्चित गराउनकै लागि एमाले र कांग्रेस दुवैले मनाङेसँग कोही प्रतिस्पर्धी खडा गरेनन् ।

मनाङमा ६ हजार ७७९ मतदाता छन् । त्योमध्ये प्रदेशसभा ‘ख’ मा ४ हजार १५५ र प्रदेशसभा ‘क’ मा २ हजार ६२४ मतदाता छन् । अर्थात् मनाङेले निर्वाचन लड्ने क्षेत्रमा कुल मतदाताको ६१ प्रतिशत मतदाता छन् । प्रदेशसभा ‘ख’ मा मनाङेको राम्रो पकड भएको र धेरै मतदाता भएकाले ठूला दल उनको समर्थनमा चुनाव जित्न चाहन्छन् ।

मनाङे सांसद र मन्त्री भएको अनुभूति मनाङीले गरेका छन् । बाढीपहिरो आउँदा राहत लिएर उनी आफ्नो निर्वाचन क्षेत्रमात्रै होइन, जिल्लाका जुनसुकै भाग पुगेका छन् । उनको चुनावी नतिजा र उनीबारे स्थानीयको प्रतिक्रियाले उनी मनाङ बाहिर जति विवादित भनेर चिनिए पनि घरमा कति लोकप्रिय छन् भन्ने स्पष्ट पार्छ । ‘मनाङमा उसको काम राम्रो छ । संघको नेताभन्दा उसले राम्रो काम गरेको छ,’ कांग्रेस जिल्ला सभापति गुरुङले सुनाए, ‘मनाङमा जहाँ जहाँ ढलान बाटो बनेको छ सबै उसैले सांसद हुँदा पूर्वाधार विकास कार्यक्रमबाट गरेको हो ।’

गैरसंसदीय चरित्र

मनाङबाट निर्वाचित भएका राजीवको पछिल्लो पाँच वर्ष विवादित त बन्यो नै स्वार्थ केन्द्रित रह्यो । ‘स्वतन्त्र’ सांसद हुँ भन्दै उनी आफ्नो स्वार्थअनुसार कहिले एमाले, कहिले गठबन्धनको पक्षधर बने । कतिसम्म भने मनाङेकै कारण २९ जेठ २०७८ मा तत्कालीन पृथ्वीसुब्बा गुरुङ नेतृत्वको गण्डकी सरकार ढलेको थियो । पृथ्वीसुब्बाको सरकारमा खेलकुद मन्त्री हुँदाहुँदै उनले त्यतिबेला सरकार बनाउन कसरत गरिरहेको कांग्रेस नेतृत्वको गठबन्धनलाई समर्थन गरेका थिए ।

यो पनि : दीपक मनाङेले छाडे गुरुङकाे साथ, गण्डकीमा अब विपक्षीकाे पल्ला भारी

२ वैशाखमा कांग्रेस, माओवादी र तत्कालीन जसपाका सांसदले मुख्यमन्त्री गुरुङविरुद्ध २८ सांसदले अविश्वास प्रस्ताव दर्ता गरेका थिए । मुख्यमन्त्री गुरुङले २६ वैशाखम राजीनामा दिएपछि अविश्वास प्रस्तावको स्वतः समाप्त भयो । गुरुङले राजीनामा दिएपछि विपक्षीले संविधानको धारा १६८ (३) अनुसार सरकार बनाउने मौका पाएका थिए । तर, बहुमत सांसद आफ्नो पक्षमा पार्न नसक्दा कृष्णचन्द्रको दोस्रो पटक मुख्यमन्त्री बन्ने प्रयास असफल भएका थिए ।

विपक्षीसँग बहुमत नरहेको भन्दै प्रदेश प्रमुख पौडेलले ठूलो दलको नेताको हैसियतले गुरुङलाई २९ वैशाखमा मुख्यमन्त्री बनाइन् । ३० दिनभित्र विश्वासको मत लिनुपर्ने संवैधानिक व्यवस्थाअनुसार मुख्यमन्त्री गुरुङले २७ जेठमा संसदमा विश्वासको मत मागे । उनले विश्वासको मत नपाएपछि विपक्षी गठबन्धनले सरकार बनाउने तेस्रो अवसर पाएका थिए । त्यतिबेला मनाङे निर्णायक बने र उनकै कारण सरकार बन्न पुग्यो ।

कृष्णचन्द्रलाई मुख्यमन्त्री बनाउन ३१ सांसदको हस्ताक्षर मात्रै लगिएको थिएन, प्रदेश प्रमुखका ३१ जना स्वयम्‌ उपस्थित भएका थिए । अहिले नेपाली कांग्रेसका १५, माओवादी केन्द्रका ११, राष्ट्रिय जनमोर्चाका दुई, तत्तकालीन जनता समाजवादी पार्टीका दुई र एक जना स्वतन्त्र सांसद मनाङेसहित ३१ जनाको समर्थन कृष्णचन्द्रलाई थियो । ६० सदस्यीय प्रदेशसभामा बहुमत पुर्‍याएपछि कृष्णचन्द्रले प्रदेश सरकार हाँक्ने अवसर पाए । त्यतिमात्रै होइन कांग्रेसबाट पहिलो मुख्यमन्त्री बन्ने नेतामा उनको नाम दर्ज भएको छ ।

मनाङेको संसदीय गतिविधिले उनी जता आफूलाई फाइदा उतैको मान्छे हुन्छन् भन्ने गण्डकीमा भएका सरकार फेरबदलको घटनाक्रमले देखाउँछ । कतिसम्म भने कुनैबेला सांसदको शपथ लिन दिन नहुने अडान लिएको कांग्रेसकै नेतृत्वको सरकार बनाउन उनी आफैँले भूमिका खेले । मनाङेले शपथ लिन पोखरा आउँदा कांग्रेस, तत्कालीन नयाँ शक्ति र जनमोर्चाले विरोध गरेका थिए । कालान्तरमा उनै मनाङे गठबन्धनको सरकार बनाउने खम्बा बने । यसले पनि नेपालको राजनीति र संसदीय अभ्यास कसरी स्वार्थ केन्द्रित बनेको छ स्पष्ट दर्शाउँछ ।

dipak_manange_oath_14_magh, sapath1666660719.jpg

गत २०७४ सालको प्रदेशसभा निर्वाचनमा मनाङे एमालेको सहयोगमा मनाङ ‘ख’ बाट स्वतन्त्र निर्वाचित हुन् । उनी १ हजार ४१० मत ल्याएर स्वतन्त्र उम्मेदवारमा विजयी भएका थिए । मनाङेका प्रतिस्पर्धी कांग्रेसका कर्म गुरुङले १ हजार २० मत प्राप्त गरेका थिए ।

गुन्डा नाइकेका रूपमा परिचित मनाङे एमालेकै सहयोगमा गत २०७४ को निर्वाचनमा प्रदेशसभा सदस्य बनेका हुन् । ज्यान मार्ने उद्योग, कुटपिट, गुन्डागर्दीमा मुद्दा चलिरहेकाले चुनाव जितेको एक वर्षसम्म उनले सांसदको शपथ लिन पाएनन् । ज्यान मार्ने उद्योगसम्बन्धी मुद्दामा ६ वैशाख २०७५ मा उनी पक्राउ परे ।

१० वर्षभन्दा कम सजाय हुने मुद्दा बाहिर बसेरै लड्न मिल्ने व्यवस्थाअनुसार ७ पुस २०७५ मा उनी छुटे । सर्वोच्चले रिहा गर्न आदेश दिँदा उनी डिल्लीबजार कारागारमा थिए । जेलबाट छुटेको एक महिनापछि १४ माघ २०७५ मा उनले प्रदेशसभा सदस्यको शपथ लिए । प्रदेशसभाका सभामुख नेत्रनाथ अधिकारीले मनाङेलाई प्रदेशसभा सदस्यको शपथ गराएका थिए ।

चर्चित गुन्डा नाइके चक्रे मिलनलाई धारिलो हतियार प्रहार गरेपछि २०६० सालतिर उनी पक्राउ परे । त्यसपछि पनि उनी अरु घटनामा पक्राउ परे । पटकपटक जेल पुगे । १९ असार २०७६ मा उनी तत्कालीन नेकपामा प्रवेश गरे । पछि आफू स्वतन्त्रकै हैसियतमा रहेको बताउन थाले । प्रदेशसभामा सत्तापक्षकै ‘रो’मा बसेका उनले पछि संसदमा छुट्टै हैसियत पाएका थिए ।

एक कार्यकालमा मनाङे तीनपटक मन्त्री बनिसके । मुख्यमन्त्री पृथ्वीसुब्बाको क्याबिनेटमा दुई पटक खेलकुदमन्त्री बनिसकेका थिए । गत १६ वैशाखमा मनाङे पहिलोपटक युवा तथा खेलकुदमन्त्री बनेका थिए । त्यतिबेला उनी १० दिन खेलकुदमन्त्री रहे । मुख्यमन्त्री गुरुङले २६ वैशाखमा राजीनामा दिएपछि मनाङे स्वतः पदमुक्त भएका थिए । २९ वैशाखमा ठूलो दलको नेताको हैसियतले मुख्यमन्त्रीमा पृथ्वीसुब्बाले शपथ लिएपछि पुरानै मन्त्रीलाई निरन्तरता दिएका थिए । ९ जेठमा उनी फेरि सोही मन्त्रालयमा दोहोरिए । कांग्रेस नेतृत्वको सरकार बनाउन निर्णायक मत दिएका मनाङे गठबन्धन सरकारमा पनि सोही मन्त्रालय सम्हाल्न तयार भएका थिए ।

मनाङे राप्रपा, कांग्रेसका नेता पनि भए । २०७४ असोजमा एमाले छिरे र एमालेको समर्थनमा विजयी भए । सांसद भएपछि उनले अखिल नेपाल फुटबल संघ एन्फा अध्यक्ष मिलन गुरुङलाई झापड हानेको विषय चर्चित बनेको थियो । मुख्यमन्त्री कप फुटबल खेल्न आफ्नो जिल्लाबाट आएका खेलाडीलाई व्यवस्थापन नगरेको भन्दै २०७६ माघ पहिलो साता उनले मैदानमै अध्यक्ष गुरुङलाई झापड हानेका थिए । यो घटनाले पनि उनको मनाङ र मनाङीप्रतिको प्रेम कति छ अनुमान लगाउन सकिन्छ ।

संसदको अंकगणितले गर्दा गण्डकी प्रदेशसभाको पहिलो कार्यकालमा मनाङे निर्णायक शक्ति साबित भए । उनी अहिले गठबन्धनको सरकारमा मन्त्री छन् र अब सरकार बन्दा उनको संसदीय भूमिका कस्तो रहन्छ यकीन छैन । अबको प्रदेशसभामा आफ्नो समर्थन कसलाई हुन्छ उनले केही बोलेका छैनन् । कांग्रेस र एमाले दुवै दलका नेता चुनावपछिको अंकगणित हेरेर मनाङेले समर्थनको अन्तिम निर्णय लिने बताउँछन् । अर्थात्, यसपटक पनि उनी जसको सरकार बन्छ उतै संलग्न हुने सम्भावना अधिक छ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, कात्तिक ८, २०७९ १३:३८