अर्बाैंको खेल हुने शेयरबजारको अँध्यारो पाटो : हजार कमाउने लोभमा लाख गुमाउनेको संख्या सधैँ उच्च

अर्बाैंको खेल हुने शेयरबजारको अँध्यारो पाटो : हजार कमाउने लोभमा लाख गुमाउनेको संख्या सधैँ उच्च

A+ A A-

२०७७ सालमा धितोपत्र दोस्रो बजारमा प्रवेश गरेका सरोज भट्टराई आफूले गरेको लगानी नै डुुबेपछि कसरी उक्सने भन्ने चिन्तामा छन् । दोस्रो बजारमा पस्नुुअघि उनलाई न त शेयरबजारका बारेमा थाहा थियो, न शेयरबजारमा कसरी पैसा कमाउने भन्नेबारे नै थाहा थियो । जब धितोपत्र दोस्रो बजारमा नेप्से परिसूचक दिनहुँ बढेर नयाँ रेकर्ड कायम गर्न थाल्यो, तब नेप्सेको चर्चा पनि उत्ति नै बढ्न पुग्यो ।

सरोजलाई पनि बढेको शेयरमूल्यको चर्चाले उत्सुकता जगायो । ‘सबैले शेयरबजारमा राम्रो नाफा हुन्छ भनेपछि मैले पनि बैंकमा गएर डिम्याट र मेरो एकाउन्ट बनाएँ,’ उनी सुनाउँछन् । लगत्तै ब्रोकर एकाउन्ट पनि खोलेका उनले त्यसबेला सरसापट गरेरै भए पनि दोस्रो बजारबाट शेयर किने ।

उनले किन्दा नेप्से सूचक २७ सय अंकमा थियो । बजारभरि नेप्से अझै बढ्छ भन्ने चर्चा उस्तै भएपछि उनी ढुक्क थिए लगानीबाट नाफा राम्रै कमाइन्छ भन्नेमा । भन्छन्, ‘समूह र साथीभाइबाट सापट लिएको पैसाले दोस्रो बजारमा शेयर किनेँ तर न त लगानी उठ्यो, न नाफा नै ।’

अहिलेसम्म उनको लगानी ७० प्रतिशतले घटिसकेको छ । तर, शेयर किन्नकै लागि गरेको ऋणको ब्याज भने घटेको छैन । बरु उल्टो बढ्दै छ । भन्छन्, ‘अब ऋण कसरी तिर्ने हो, यही सोचमा छु ।’

नेप्सेको उतारचढावकै बीच उनले छोटो समयमा नाफा ननिकालेका भने होइनन् । साथीभाइको सल्लाहअनुसार नै उनले नाफा निकाले पनि सुरुको लगानी उठाउन त्यो पर्याप्त थिएन ।

दुुई वर्षमा कुल लगानीको ७० प्रतिशत रकम गुमाएपछि अब उनी तत्कालका लागि शेयर कारोबार नगर्ने मनस्थितिमा पु‍गेका छन् । नेप्से गत भदौ २०७८ देखि यता निरन्तर घट्दै आएको छ । सरोजले कारोबार सुरु गर्दाताका ३२ सय अंकमा पुगेको नेप्से अहिले १८ सय अंकमा झरिसकेको छ । यो भनेको सरोज मात्रै नभएर समग्र धितोपत्र लगानीकर्ताको सम्पत्ति नै ६० प्रतिशतले घटिसकेको भन्ने बुझिन्छ ।

छोटो समयमै झण्डै १३ सय अंकको गिरावटले गर्दा अचेल सरोज बजारमा थप कारोबार गर्न डराउने भएका छन् । भन्छन्, ‘ऋण तिर्न नै समस्या भइरहेको छ । कसरी शेयर किन्नु ?’

सरोज बरु केही दिन नेप्से बढेर आफूले लगानी गरेको कम्पनीको शेयरमूल्य बढेदेखि बजारबाटै निस्कने योजनामा छन् । यसरी साना लगानीकर्ता बजार घटेर लगानी पनि उठ्न नसक्ने स्थितिमा पुगेपछि बजारबाटै विस्थापित हुने अवस्थामा आइपुगेका छन् ।

बजार बढ्दा ६ महिनामा ७ खर्ब कमाएका लगानीकर्ताले घट्दा ६ महिनामै गुमाए १० खर्ब रुपैयाँ

सानासँगै बजारमा अर्बौंको लगानी गर्ने ठूला लगानीकर्ताको दु:ख पनि कम छैन । शेयरबजारमा धेरै लगानी गर्ने लगानीकर्ताहरूमध्ये पर्छन् राजेन्द्र खेतान पनि । व्यवसायीसँगै शेयरबजार खेलाडी भनेर चिनिने उनले केही दिनअघि मात्र आफ्नो शेयरको केही हिस्सा बेचे । कारण नखुलाए पनि उनले यसअघि नै आफूुले ९ महिनामा ५ अर्ब रुपैयाँले सम्पत्ति घटेको बताएका थिए । तीन महिनाअघि उनले आफ्नो मात्रै नभएर ठूलो मात्रामा शेयरमा लगानी गर्ने लगानीकर्ताले पनि ६० प्रतिशत सम्पत्ति गुमाएको बताउँदै आफूले पनि बजारको खर्बौं रकम गुमाउनुपरेको गुनासो गरेका थिए । त्यसको लगत्तै उनले ठूलो संख्यामा शेयर बिक्री गरेका हुन् ।

शेयरबजारका अर्का लगानीकर्ता छोटेलाल रौनियार बजारले बढ्ने छाँटकाँट नदेखाउँदा लगानीकर्तामा निराशा छाएको बताउँछन् । बजार दिन प्रतिदिन घटिरहँदा लगानीकर्तामा मनोवैज्ञानिक त्रास फैलिएकाले पनि बजारमा उपस्थिति कमजोर बन्न पुुगेको उनको धारणा छ । भन्छन्, ‘अहिले देखिएको स्थिर बजारले लगानीकर्तालाई किन्ने कि बेच्ने भन्ने अन्योलमा पारेको छ ।’

शेयर लगानीकर्ता छाेटेलाल राैनियार

लगानीकर्ता अम्बिका पौडेल अहिलेको नेप्सेमा देखिएको ह्रास वास्तविक नभएको बताउँछन् । बुुधबार सामाजिक सञ्जालमा उनले बजारमा नयाँ थपिएका कम्पनीको हिसाब नगर्ने हो भने अहिले पनि नेप्से १२ सय अंकको हाराहारीमा रहेको उल्लेख गरेका छन् ।

उनले लेखेका छन्, ‘सन् २०१६ जुलाई २७ तारिखमा नेप्से सूचक १८८१ थियो । अहिले पनि सो सूचक १८४५ मै छ । योबीचमा थपिएका कम्पनीको बजार पुँजीकरणलाई जोडेर त्यही मितिमा रहेका कम्पनीहरूको सूचक गणना गर्ने हो भने १२ सयकै हाराहारीमा सूचकलाई भेट्न सकिन्छ ।’

इतिहासमै पहिलो

अहिलेको नेप्सेको घटाइलाई २७ वर्षयताकै सबैभन्दा ठूलो ह्रासको रूपमा लिन्छन् शेयरबजार विश्लेषकहरू । २०५२ सालबाट धितोपत्रको दोस्रो बजार सञ्चालनमा आएपछि नेप्से सूचक र कारोबारमा साना ठूला घटबढ भइरहेको पाइन्छ । तर, छोटो समयमा धेरै अंकले नेप्से घटेको अवस्था भने यसपटक मात्रै देखिन पुग्यो । यसअघि २०७३ साउनमा १८ सय अंकमा पुुगेको बजार त्यसको ६ महिनामा नै ६ सय अंकले घटेको थियो ।

त्यस समयको नेप्सेको घटाइ र अहिलेको नेप्सेमा देखिएको घटाइ उस्तै गतिको भए पनि समय फरक छ । त्यस समयमा ६ सय अंकले बजार घटिसकेपछि बजार फेरि उकालो लागेको थियो । अहिले भने बजार १४ महिनायता निरन्तर ओरालो यात्रामै छ ।

२०७३ सालपछिका वर्षहरूमा पनि बजार घटबढ भइनै रह्यो । शेयरबजारको विशेषताकै रूपमा हेरिने बजारको घटबढलाई सामान्य मानिन्छ । तर, औसतभन्दा बढी बजार घटेको यो नै पहिलो भएको जानकारहरू बताउँछन् ।

यस्तै, २०७४ साल वैशाखमा १७ सय पुगेको नेप्से त्यसपछिको १९ महिनामा ९ सय अंकले घटेर पुुन: १ हजार अंकमा आइपुगेको थियो । यसरी बजार घटबढ भए पनि पछिल्लो १४ महिनादेखि भने नेप्सेले घट्ने क्रम रोकिने छाँटकाँट देखाएको छैन ।

बरु यसपटक देखिएको नेप्सेको ओरालो यात्रा भने अन्य समयको भन्दा फरक छ । योपटक अन्य समयको भन्दा तीव्र गतिमा नेप्से तल झर्दै गएको देखिन्छ । १४ महिनामा १३ सय अंकको ह्रास आएको शेयरबजारको इतिहासमै पहिलोपटक हो ।

लगानीकर्ताको उल्टो प्रवृत्ति

शेयरबजारका बादसाह भनेर चिनिने विश्वचर्चित लगानीकर्ता वारेन बफेट भन्छन्, ‘जब बजार घट्छ, तिमी बजारमा पस र जब बजार बढ्छ, तिमी बजारबाट निस्क ।’ ग्रिन जोन (बढ्दो बजार) बजारमा बिक्री गर्ने र रेड जोन (घट्दो बजार ) मा शेयर किन्ने बानी नै उनको मूल मन्त्र हो ।

उनको यो भनाइलाई अहिले ठूला लगानीकर्ताहरूले पनि लगानीको मूल मन्त्र नै मान्दै आएका छन् । भारतीय प्रख्यात शेयर लगानीकर्ता स्वर्गीय राकेश झुनझुनवालाले वारेन बफेटको यो भनाइलाई आत्मसात् गर्ने गरेको बताएका थिए ।

शेयरबजार विश्लेषकहरू यो मन्त्र सही भए पनि नेपालमा भने लगानीकर्ताको लगानीको प्रवृत्ति उल्टो भएको बताउँछन् । विगतको बजारको अवस्था नियाल्ने हो भने जबजब नेप्से सूचक उच्च विन्दुमा प्रवेश गर्छ, तब लगानीकर्ताले शेयरबजारमा कारोबार बढाउन थाल्छन् भने जब नेप्से घट्न थाल्छ, नेप्सेसँगै उनीहरू पनि निष्क्रिय बन्दै जान्छन् ।

उदाहरणको रूपमा ३२ अंकमा नेप्से पुग्दा २२ खर्बको कारोबार गर्ने लगानीकर्ता नेप्से घटेर १८ सयको अंकमा आइपुग्दा मरीतरी ५० करोडको कारोबार गर्ने गरेका छन् ।

लगानीकर्ता रौनियार पनि घटेको बजारमा लगानी थप्नुपर्ने भए पनि लगानीकर्तामा बजार अब निरन्तर घट्छ र भएको सम्पत्ति पनि सकिन्छ भन्ने त्रासका कारण कारोबार गर्न डराएको धारणा राख्छन् । हाल धितोपत्र बजारमा दैनिक ५० देखि ६५ करोड रुपैयाँको हाराहारीमा कारोबार हुँदै आएको छ । मंगलबार पनि लगानीकर्ताले ६५ करोड रुपैयाँको मात्रै शेयर कारोबार गरेका छन् ।

शेयर किन्ने बेला हो ?

लगानीकर्तामा यतिबेला किन्ने कि घटेको सम्पत्ति थप घट्न नदिनका लागि घाटा खाएरै बेचेर र बजारबाट निस्कने भन्नेमा दुविधा हुुँदै आएको छ । जसले गर्दा अन्योलमा परेका लगानीकर्ता निष्क्रिय बन्दा त्यसको असर बजारको दैनिक कारोबारमा देखिँदै आएको छ । अझ ठूला भनिएका लगानीकर्ताले ठूलो मात्रामा शेयर बिक्री गरेपछि अत्तालिएका लगानीकर्ता बजारमा थप लगानी गर्ने मुडमा देखिँदैनन् ।

यता वारेन बफेटको मन्त्रअनुसार घटेको बजारमा लगानी गर्न यतिबेला ठूूला भनिएका र शेयरबजारमा लामो समय बिताएका लगानीकर्ता नै हच्किरहेको अवस्था छ । कारण बजारसँगै समग्र देशको अर्थतन्त्र दिन प्रतिदिन खस्कँदै जानुु, बैंकिङ प्रणालीमा कर्जायोग्य रकमको अभाव हुनु र त्यसकै कारण बैंकहरूले ब्याजदर बढाएर १८ प्रतिशतसम्म पुर्‍याउनुले पनि लगानीकर्ता शेयरबजारमा पस्न डराएको अवस्था छ ।

लगानीकर्ता रौनियार बैंकले शेयर धितोकर्जा प्रवाहलाई रोकेका कारण पनि ठूलो मात्रामा शेयरबजारमा लगानी अड्किएको धारणा राख्छन् । भन्छ्न, ‘ऋण लिएर लगानी गर्ने लगानीकर्तालाई बैंकले ऋण दिएको छैन । दिए पनि चर्को ब्याजदरमा ऋण लिएर लगानी गर्न सक्ने अवस्था छैन ।’

ऋण लिने अवस्था नभएसँगै दोस्रो बजारमा लगानी भित्रिन पाएन । यसकै कारण पनि पछिल्लो समय बजारको क्रयशक्तिमा ह्रास आएको उनको बुझाइ छ ।

रौनियार यो समयमा ऋण लिएर लगानी गर्नुभन्दा आफूसँग बचत भएको पैसाले मात्रै लगानी गर्न सुुझाउँछन् । भन्छन्, ‘ऋण नलिई आफैँसँग भएको सम्पत्तिले शेयर किन्ने उपयुक्त समय हो । ऋण लिँदा अहिले बजारमा जोखिम भार अत्यधिक देखिएको छ, यसले लगानीकर्तालाई थप घाटा पुर्‍याउन सक्छ ।’

ब्याजदरबाट तर्सिएका हुन् लगानीकर्ता ?

बैंकिङ प्रणालीमा कर्जायोग्य रकम अभाव भएको कारण देखाउँदै वाणिज्य बैंकहरूले कर्जाको ब्याजदर मात्रै १८ प्रतिशत पुर्‍याइसकेका छन् । निक्षेपको ब्याजदर पनि उस्तै गतिमा वृद्धि भइरहेको छ । बजार जानकार दिलीप मुनकर्मीले ‘ब्याजदर र शेयरबजारको सम्बन्ध’ नामक लेखमा शेयरबजार उच्च विन्दुुबाट सच्चिएको (करेक्सन भएको) अवस्था वा हुँदै गरेको अवस्थामा जोखिम लिने वा जोखिम पन्छाउने लगानीकर्ताले धितोपत्र बेचेको वा संकलित नाफा पुन: लगानी नगरी मुद्दतीमा राख्ने सम्भावना उच्च हुने उल्लेख गरेका छन् ।

बैंकको मुद्दती शेयरबजारभन्दा जोखिमरहित हुने हुनाले कतिपय लगानीकर्ताले घटेको बजारबाट सम्पत्ति निकालेर बैंकको मुद्दतीमा राख्ने गर्नाले पनि त्यसले कारोबार रकममा असर पारेको उनको भनाइ छ ।

सम्बन्धित समाचार