‘प्रचण्ड’ अस्थिरतामा पुष्पकमल दाहाल

A+ A A-

स्थानीय तहको चुनाव घोषणासँगै माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ चुनावी दौडाहामा छन् । यो दौडाहाका क्रममा प्रचण्ड विविध औडाहा पोखिरहेका छन् । चुनावलाई ‘युद्ध’का रूपमा अर्थ्याइरहेका प्रचण्ड चुनावी रणनीति र गतिविधिमा भने व्यापक अस्थिर देखिएका छन् ।

कांग्रेससँगै गठबन्धन गरेर चितवनको भरतपुरमा छोरी रेणु दाहाललाई मेयर बनाएका प्रचण्डले बिहीबार चितवनको कांंग्रेसी मतदातालाई बिझाउने गरी शब्दवाण हाने । स्थानीय कांग्रेस नेताले माओवादीसँग गठबन्धन नगर्ने भनिरहेको समयमा चितवन पुगेका प्रचण्डले जिल्लाका कांग्रेसले भन्दैमा चुनावी गठबन्धनका विषयमा निर्णय नहुने दाबी गरे । ‘जिल्लाका कांग्रेसले भनेर केही हुँदैन’, आफूले तीन तहका चुनावमा कांग्रेससँग गठबन्धन गरी छाड्ने उनको दाबी थियो ।

२ चैतमा प्रचण्डले गठबन्धनको आशा नगर्न आफ्ना कार्यकर्तालाई निर्देशन दिएका थिए । चुनावमा गठबन्धनको मोडालिटीबारे दलहरू अझै छलफलमा छन् । ‘गठबन्धनबाट आस गरेर जितौँला र खाऊँला भन्ने दिमागबाट हटाइदिनुस्,’ प्रचण्डले आफ्ना कार्यकर्तालाई भने, ‘आफ्नै खुट्टामा, आफ्नै तागतको बलमा हामीले चुनाव जित्छौँ भन्ने आत्मविश्वासको साथ हामी अगाडि बढ्नुपर्छ ।’

माओवादीका लागि तीनै तहका चुनावलाई लडाइँ भएको र चुनावले नै माओवादीको जीवन/मृत्यु निर्धारण गर्ने प्रचण्डको अभिव्यक्ति थियो । ‘आउने निर्वाचन हाम्रो लागि सामान्य औपचारिक निर्वाचन मात्रै छैन । हाम्रो लागि यो ‘लाइफ एण्ड डेथ’को लडाइँ भएर आउँदैछ,’ प्रचण्डले भने ।

आफ्ना कार्यकर्तालाई गठबन्धनको आस नगर्न भनेकै भोलिपल्ट रूपन्देही पुगेर एमालेसँग चुनावमा तालमेल हुने सम्भावनाको संकेतसमेत प्रचण्डले गर्न भ्याए ।

३ चैतमा रूपन्देही पुगेर प्रचण्डले कांग्रेसलाई चिढ्याउँदै एमालेको ढोका ढकढक्याउन जाने सुनाए । उनले भने, ‘कांग्रेसमा पनि केही अतिवादी नेताहरू छन्, उनीहरूकै कारण कांग्रेसले लखेट्नै खोज्यो भने त के हुन्छ भन्न सकिँदैन । एमालेसँग तत्काल कुनै छलफल भएको त छैन । तर, राजनीतिमा असम्भव केही हुँदैन ।’

५ चैतमा सिन्धुली पुगेका प्रचण्ड कार्यकर्तामाझ भावुक सुनिए । युद्धकालीन आफ्नो शक्ति गुमेकोमा चिन्तित सुनिएका प्रचण्डले कार्यकर्तालाई युद्धकालीन शैलीमा उत्रिएर चुनावमा होमिन आग्रह गरे ।

सिन्धुली पुगेर २०५२ देखि २०६३ को सशस्त्र संघर्ष सम्झिएका प्रचण्डले भने, ‘हिजो हामीजसरी रेकी, पेट्रोल, आइएन्टी टिम बनाएर सेनासँग युद्ध लडेका थियौँ, जनताका घर–घरमा गएर उनीहरूलाई हलो जोत्न–भारी बोक्न सघाउँथ्यौँ, जनताले पिरमर्का बुझ्ने माओवादी हो भन्ने बुझ्थे, अहिले त्यो फेरि बुझाउन जरुरी छ ।’

आफूहरू कुनै समय सिंह भएको दाबी गरिरहेका प्रचण्डले अचेल भने भेडा बनेको जिकिर गरे । अन्य राजनीतिक दलहरूलाई भेडाको उपमा भिराउँदै प्रचण्ड आत्मकेन्द्रित सुनिए, ‘सिंह र भेडाको कथाजस्तो हामी भेडासँग हिँड्दाहिँड्दा भ्या-भ्या गर्न थालियो । अब सिंहजस्तै गर्जिन जरुरी छ ।’

सशस्त्र संघर्षको तागत सम्झिँदै भाषण गरिरहेका प्रचण्डले कार्यकर्तालाई मुठभेडका लागि पनि तयार रहन निर्देशन दिए, ‘गुण्डाहरू आउँछन् भने इँटको जवाफ पत्थरले दिने गरी तयार हुनुपर्छ । यो ब्याटल हो, लडाइँ हो, जित्नैपर्छ ।’

आफू कमजोर भएको स्वीकार्दै प्रचण्डले फेरि सशस्त्र संघर्षकालीन दिन सम्झिए । आफूले ‘जनयुद्ध’को बेलाजस्तो बस भन्यो भने बस्ने, उठ् भने उठ्ने कार्यकर्ता आजभोलि नभएको उनको गुनासो थियो ।

हरेक अभिव्यक्तिको अन्त्यमा सशस्त्र संघर्ष र चुनाव जोडिरहेका प्रचण्डले चुनावलाई नै जनयुद्धको संज्ञा दिए । ‘यो निर्वाचन सामान्य होइन । लडाइँ हो, यो हिजो जनयुद्धको जस्तै लडाइँ हो,’ भन्दै प्रचण्डले आफ्ना कार्यकर्तालाई युद्धस्तरमा खटिन निर्देशन दिए ।

सिन्धुलीमा ‘नोस्टाल्जिक’ भएका प्रचण्ड भोलिपल्ट पोखरा पुगे । पोखरा पुगेर उनले गठबन्धनको वैशाखी टेकेर चुनावमा ओर्लिने आकांक्षा नराख्न निर्देशन दिए । चुनावी गठबन्धन नहुने संकेत गर्दै उनले भने, ‘गठबन्धन होला र जितौँला भनेर बस्ने होइन । जनतासँग सम्बन्ध राम्रो बनाउँदै आफ्नै खुट्टामा उभिएर चुनाव जित्ने हो ।’

चुनावका लागि कुनै दलको वैशाखी नचाहिने बताइरहेका प्रचण्डले अरु दल आफूसँग सहयोग माग्न आउने दाबी गरे । ‘हामी कसैको वैशाखी टेक्ने हैन, अरु पार्टी पनि माओवादीसँग तालमेल गर्न आउनुपर्छ,’ प्रचण्डले कार्यकर्तालाई ढाडस दिए । तर, भाषणको अन्त्यसम्म पुग्दानपुग्दै प्रचण्डले चुनावमा सत्तारुढ गठबन्धन एकजुट भएर जाने सुनाए ।

कांग्रेसनेता धनराज गुरुङको नाम लिँदै उनले भने, ‘एक जना गुरुङ छन् नि (धनराज गुरुङ), हात्तीको कानमा चमेरा कि के भनेका छन्, यस्तै भाषा के, बडो सुन्नै गाह्रो । त्यसै गर्छन् भने त हामीले विकल्प खोज्नुपर्ने बाध्यता आउँछ तर अहिले हामीले त्यता सोचेका छैनौँ । अहिले यो गठबन्धनलाई नै लिएर जाने हो ।’

कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवाइतर समूह चुनावमा कांग्रेस एक्लै भिडन्त गर्नुपर्ने पक्षमा छ र त्यही खेमाका गुरुङले माओवादीलाई चमेरासँग तुलना गर्दै ‘चमेराहरू चुनावमा कांग्रेसरूपी हात्तीको कानमा ओत लाग्न खोज्दै छन्,’ भनेका थिए ।

सत्तारुढ दलहरूले चुनावमा तालमेलको सम्भावना नकारेका पनि छैनन् । तर, खुलेर स्वीकार पनि गरिसकेका छैनन् । यस्तो दुविधाको अवस्थामा चुनावी दौडाहामा लागेका प्रचण्डको बोली पनि दुविधाग्रस्त छ ।

०६४ को चुनावमा राम्रो नतिजा ल्याएर हौसिएका प्रचण्डले त्यसपछिका चुनावमा भने अपेक्षाकृत नतिजा ल्याउन सकेका छैनन् । पहिलो संविधानसभा विघटनसँगै माओवादीबाट नेताहरू बाहिरिने क्रम बढ्यो । २३ फागुन २०७७ मा नेकपालाई सर्वोच्चले कानुनी मान्यता नदिएपछि प्रचण्डका विश्वासपात्र रामबहादुर थापा बादल, लेखराज भट्ट, प्रभु साह र पूर्वमाओवादी नेता टोपबहादुर रायमाझीसहित मणिचन्द्र थापा पनि एमालेमा गए ।

नरेन्द्रजंग पिटर

राजनीतिक विश्लेषक नरेन्द्रजंग पिटर प्रचण्डको आत्मविश्वास कमजोर हुँदै गएका कारण उनको अभिव्यक्ति सन्तुलित नभएको टिप्पणी गर्छन् ।

‘प्रचण्डसँग कुनै बेला मोहन वैद्य किरण, डा. बाबुराम भट्टाराईजस्ता नेता थिए,’ पिटर भन्छन्, ‘किरण र भट्टराईले प्रचण्डलाई सन्तुलित बनाउँथे । ती छुटेर गए, त्यसपछि उनको पार्टी पनि चुनावमा कमजोर सावित हुँदै गयो । अहिले त अरु नेताहरूले पनि उनको साथ छाडे । यसले गर्दा प्रचण्डको आत्मविश्वास पनि कमजोर भएको हुन सक्छ ।’

वामपन्थी विचारधाराबाट विकसित भएर आएका नेताहरूले सिद्धान्तलाई सुविधामा रूपान्तरण गरेपछि बोली अस्थिर हुने सुनाउँछन् पिटर ।

पिटरको जस्तै तर्क गर्छन्, माओवादी नेता लेखनाथ न्यौपाने पनि । उनी भन्छन्, ‘समग्र माओवादी आन्दोलनको दिशा र मनोदशाको प्रतिबिम्ब हो प्रचण्डको बोली । सिद्धान्त र व्यवहारबीच सामान्य पनि तालमेल नभएपछि यस्तै हुन्छ ।’

त्यसो त, शान्तिपूर्ण राजनीतिमा आएदेखि नै प्रचण्ड आफ्नो अस्थिर बोलीका कारण बेलाबेला विवाद र चर्चामा आइरहन्छन् । आफ्ना गल्ती पनि सहजै स्वीकारेर जनमानसलाई भावुक बनाउने खुबी प्रचण्डमा छ भन्छन् उनलाई नजिकबाट चिन्नेहरू । २९ फागुनमा विराटनगर पुगेका प्रचण्डले गिरिजाप्रसाद कोइरालालाई राष्ट्रपति नबनाउनु र तत्कालीन प्रधानसेनापति रुक्मांगद कटुवाललाई हटाउन खोजेर आफूले गल्ती गरेको स्वीकारे ।

लेखनाथ न्यौपाने

प्रचण्डलाई लचिलो नेताका रूपमा अर्थ्याउँदै पिटर भन्छन्, ‘उहाँ यतिखेर जनयुद्धको ह्याङ्ग र संसद्‌को कमजोर अवस्थामाझको डिलेमामा हुनुहुन्छ ।’ यही भएर प्रचण्डले बेलाबेला जनयुद्धको हाँक दिने, ०६४ को चुनावको जितको धाक लगाउने गरेको सुनाउँछन् पिटर ।

'हाम्रा सबै राजनीतिज्ञले आमनागरिकलाई विस्मृतिका रोगी ठान्छन् । आफ्ना अभिव्यक्तिलाई जनताले ख्यालै नगर्ने भ्रम नेताहरूले पालेका छन् । त्यसका उत्कृष्ट उदाहरण प्रचण्ड बनेका छन्,’ पिटर टिप्पणी गर्छन् ।

राजनीतिमा पनि केन्द्रीय भूमिकाबाट खुम्चिएर सहायक भूमिकामा पुग्दै गएका प्रचण्ड विगत केही वर्षयता पारिवारिक तनावको पनि सामना गरिरहेका छन् । यो तनावले पनि उनलाई ‘डिस्टर्ब’ गरेको हुनसक्ने अनुमान लगाउँछन् पिटर । भन्छन्, ‘नेताहरू मेसिन त होइनन, निजी जीवन र भावनाले पनि उनीहरूको बोली, व्यवहारमा फरक त पार्छ नै ।’

त्यसो त, प्रचण्डले माघ ०७१ मा पत्रकार ऋषि धमालासँगको अन्तर्वार्तामा नेपाली राजीतिमा आफूमा मात्र निर्णय गर्न सक्ने क्षमता भएको दाबी गरेका थिए । आफू दुविधाग्रस्त नभएको प्रस्ट्याउँदै उनले अन्तर्वार्तामा भनेका थिए, ‘यो सही होला कि त्यो सही होला भनेर धेरै विचारको अन्तरद्वन्द्वबाट आउने सही विचार हो ।’

प्रकाशित मिति: बिहीबार, चैत १०, २०७८ २०:२६