अंकल, यहाँ बचत उठाउन आउने केटीलाई लाेग्नेले मारेछ नि

A+ A A-

८ मार्चको दिन थियो । त्यसैले अलि हतार थियो । महिला अधिकारको क्षेत्रमा काम गर्ने संघसंस्थाले अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवसमा राखेको महिला हिंसाविरुद्धको एउटा कार्यक्रममा रिपोर्टिङका लागि तालिममा साढे ९ बजे नै पुग्नु थियो । सम्पादकले तालिममा मलाई पठाएर ११ बजे सुरु हुने मेरो रेडियो ड्युटी साँझ ४ बजेलाई सारिदिएका थिए ।

'दाङमा एक महिलाको श्रीमान्‌द्वारा हत्या !' यो वाक्यले मेरो ध्यान खिच्यो । तरकारी काट्दाकाट्दै टाउको उठाएँ र टेलिभिजनतिर मोडेँ । टेलिभिजन स्क्रिनमा देखाइएको महिलाको फोटोमा मेरो दृष्टि टक्क अडियो । मैले एकछिनसम्म केही सोच्नै सकिनँ । हातखुट्टा लत्र्याकलुत्रुक गले । सासको गति बढ्यो । मुटुको धड्कन छिटो भयो । म शून्य भएँ ।

दैनिक यस्तै समाचार म सुनिरहन्छु । स्रोतालाई सुनाइरहन्छु । कहिल्यै यस्तो हुँदैन । तर, सुनिरहने र सुनाइरहने समाचारले आज मलाई फरक पारेको थियो । कारण हत्या गरिएकी ती महिला मेरो परिचित थिइन् । परिचित ? हैन, परिचित कसरी भन्नु र ? मलाई त उसको नाम पनि थाहा छैन । बरु ऊसँग मेरो केही सम्बन्ध थियो भन्न सक्छु । यो पनि भन्ने कसरी ? जसको नामै थाहा छैन, ऊसँग कसरी कुनै सम्बन्ध हुन सक्छ ? तर, ऊ मलाई आत्मीय लाग्थी । आत्मीय भन्न झन् पटक्कै मिल्दैन । जोसँग अहिलेसम्म एकाध पटक एक/दुई वाक्य मात्रै बोलेकी छु । जसको नाम पनि थाहा छैन, जोसँग औपचारिक परिचयसमेत छैन । ऊ कसरी आत्मीय हुन सक्छ ? ऊसँगको मेरो परिचय, सम्बन्ध, आत्मीयता के हो म भन्न सक्दिनँ । तर, टेलिभिजन स्क्रिनमा देखाइएको महिलाको अनुहार मैले देखिरहेको अनुहार थियो ।

जम्काभेट हुँदा ऊ मुस्कुराउँथी । म पनि मुस्कुराउँथेँ । अस्ति भेट्दा नीलो रङको कुर्ता सुरुवालमा निकै खुलेकी थिई ऊ । उसले दुपट्टा टाउकोमा हालेकी थिई । अँ साँच्ची, त्यो दुपट्टा केही दिनदेखि बायाँतिरको गालामा अलि बढी लत्रेको थियो ।

म रेडियोको ड्युटीमा जाँदा ऊ आइरहेकी हुन्थी । मेरो ऊसँग बाटोमा भेट हुन्थ्यो । ऊ कुनै सहकारी संस्थामा काम गर्थी र बचत पैसा उठाउन हिँड्थी । गोरी तर दुब्ली, ठिक्ककी अग्ली, हँसिली ऊ आँखा जुध्नासाथ मुस्कुराइहाल्थी । त्यो दिन उसले गाला छोपिने गरी किन दुपट्टा हाली होला ? त्यसपछि करिब एक हप्तासम्म उसले त्यो दुपट्टा टाउकोमा हाल्न छाडी, दुपट्टा बायाँ गालातिरै लत्रेको हुन्थ्यो । दुपट्टा हाल्न छोडेपछि उसको बायाँ गालामा घाउको खतजस्तो देखियो । मैले त्यति मतलब गरिनँ ।

म ड्युटीमा जाँदा ऊसँग सधैँ भेट हुनु र हामीहरू एकअर्कालाई देखेर हार्दिकतापूर्वक मुस्कुराउनु । बिनाचिनजान, बिनापरिचय र बिनाकुनै कारण । यसले कुनै खालको सम्बन्ध बनिसकेको थियो हाम्रो । के वा कस्तो सम्बन्ध ? म भन्न सक्दिनँ वा सम्बन्धै पो भन्न मिल्छ कि मिल्दैन ? यो पनि भन्न सक्दिनँ म । उनकी सानी छोरी पनि थिइन् । पाँच/छ वर्षकी । छोरी नै हुनुपर्छ, त्यो बच्ची । तर, मैले कहिल्यै सोधिनँ ।

म अचेल दाङ जाँदा नेवार अंकल, आन्टी, जिल्ला प्रहरी कार्यालयमा कार्यरत प्रहरी साथी, कार्यक्रममा महिला हिंसाविरुद्ध कुरा गर्ने उसका छिमेकी अधिवक्ता, मानवअधिकारकर्मी कोही उसको कुरा गर्दैनन् । उसको हत्यामा चुकचुकाउँदैनन् ।

कहिलेकाँही सँगै हुन्थे उनीहरू । अँ, एउटा कुरा, त्यो बच्ची प्रायः स्कुल बिदाको दिन ती महिलासँग देखिन्थिन् । कुनै स्कुलमा पढ्दी हुन् । एक पटक छेउबाटै जाँदा मस्कुराउँदै मैले त्यो बच्चीको गाला पनि मुसारेँ । टाउको उठाएर पुलुक्क मलाई हेरेकी थिई, माया लाग्ने गरी । मैले आँखीभौँ माथि उचालेर मुस्कुराउँदै बोलाएँ । उसले आमातिर हेरी । उसले टाउको झुकाई र फेरि टाउको उठाएर आफ्नी आमालाई हेरी, अनि फेरि मलाई हेरी । उसकी आमा र मेरो आँखा जुध्यो । दुवै मुस्कुरायौँ र हिँडेका थियौँ आ–आफ्नै बाटोतिर । आज त्यो बच्ची के गर्दै होली ? उसलाई उसकी आमाको मृत्यु भएको कुरा कसैले भन्यो कि भनेन होला ? भने पनि कसरी भने होलान्– तिम्री आमालाई कसैले मार्‍यो भनेर ।

दसैँतिहार मनाएर ऊ फर्किछे । उसलाई टाढैबाट देखेँ मैले । नजिकै पुगेँ तर ऊ आज मुस्कुराइन । म उसको अघि आएको नै थाहा पाइन् कि ? ‘अहँ’ गर्दै घाँटी सफा गरेँ, म अगाडि छु है भन्नलाई । उसले मतिर हेरी र हाँसी । 'दसैँतिहार सकियो ?,' मैले सोध्न भ्याएँ । उसले मनभन्दा ओँठ मात्रै थोरै फुकाएर 'सकियो' भन्ने उत्तर दिई र हामी छुट्टियौँ । त्यसपछिका कैयौँ दिन उसको अनुहार अँध्यारो देखेँ मैले । तर, आज जति गहिरिएर सोचिरहेकी छु, त्यतिबेला ख्यालै गरेकी थिइनँ । अस्ति भर्खरैको रुँदारुँदा सुन्निएका, थाकेकाजस्ता लाग्ने उसका आँखाको सम्झना भयो मलाई ।

ओहो ! नुन सकिएछ । लिन जानुपर्‍यो । म ग्यास निभाएर नेवार अंकलको किराना पसलमा गएँ । म नुन लिएर फर्किनै लाग्दा याद भयो, साँच्ची ! ऊ त नेवार अंकलकोमा पनि बचत उठाउँथी त ! अंकललाई केही थाहा छ कि ।

'अंकल यहाँ बचत उठाउन आउने केटीलाई त उसको लाग्नेले मारेछ नि । कस्तो ! ?'

'के गर्छ्यौ त ? कसलाई मर्नुपर्छ थाहै नहुने रै'छ,' नेवार अंकल गम्भीर भए ।

'किन मार्‍यो होला ? कस्तो पापी रै'छ ।'

'पहिला पनि पिटिरहन्थ्यो । विचरी कति चोटि त यहाँ आएर पनि रोई । अहिले त मारेरै छोड्यो ।'

'अनि किन पिट्थ्यो रे अंकल ?'

'दाइजो ल्याइनस् भन्थ्यो रे । जहिले पनि त्यै निहुँ पारेर पिट्छ भन्थी । अनि किस्ता उठाएर कमाएको पैसा पनि रक्सी खानलाई पिटीपिटी लैजान्छ भन्थी ।' यो पटक मेरो प्रश्नको उत्तर नेवार्नी आन्टीले दिइरहेकी थिइन् ।

'अस्ति भर्खर पनि विचरीलाई पिटेछ । रुँदै थी । आङमा पनि सुम्लैसुम्ला थियो,' आन्टीले थपिन् ।

म चुकचुकाएँ मात्रै । पालैपालो नेवार अंकल र आन्टीलाई हेरेँ र फार्किएँ ।

खाना खाइवरी महिला हिंसाविरुद्धको सरोकारवालाको कार्यक्रममा गएँ । उसैसँग भेट भएको बाटोमा हिँडिरहँदा कहिले ऊ र कहिले उसकी छोरी पालैपालो मेरो नजरमा आइरहे । ऊसँग साटेका मुस्कान याद आइरहे । दुई/चार चोटि बोलेका थोरै कुरा याद आइरहे । याद भएसम्मका ऊसँगका भेट याद आइरहे ।

कार्यक्रममा सबै सरोकारवालाले महिला हिंसाका बारेमा चिन्ता गरे । पत्रकारको प्रतिनिधित्व गर्दै मैले पनि महिला हिंसाविरुद्ध बोलेँ । बदलिँदो समयमा हिंसाको बदलिँदो स्वरुप र प्रकारका बारेमा पनि कुरा उठे । शारीरिक हिंसा, अनलाइन हिंसाको यस्तै–यस्तै धेरै । मानसिक हिंसा भइरहँदा महिला मानसिक हिंसापीडित रहेको लेखाजोखा कसरी हुने र हिंसाको प्रमाण भए मात्रै कानुनी कारबाही हुने भएकाले मानसिक हिंसाको प्रमाण के दिने ? एक जना सहभागीले सोधिन् । यसमा जिल्लाका वरिष्ठ अधिवक्ताले निरीहता प्रकट गरे । मानसिक हिंसाको प्रमाण कसरी दिने बडो गाह्रो हुन्छ र यस्तो अवस्था भोगिरहेका महिलाहरूलाई न्याय कसरी दिलाउने, हामीलाई पनि अप्ठ्यारो हुन्छ भन्ने कुरा गरे ।

ती अधिवक्ताले मेरै छिमेकको घटना भनेर आजैको तिनै महिलाको हत्याको उदाहरण दिए । कुटपिट मात्रै होइन, महिलाको हत्यासम्म गरिन्छ भन्नलाई उनले आफ्नो घरनजिकै डेरा गरी बस्ने श्रीमान्–श्रीमतीको झगडा भइरहने, श्रीमान्‌ले रक्सी खाएर श्रीमती कुटिरहने भन्ने कुरा थाहा पाएको कुरा गरे । उनले त्यही घटनाको उदाहरण दिइरहे । कानुनको कुरा गरिरहे । ऊ महिला हिंसाको ‘उदाहरण’ भई ।

दीपशिखा रोडमा बस्ने म आउजाउ गर्ने बाटोमा जिल्ला प्रहरी कार्यालय पनि पर्थ्यो । एक जना प्रहरी थिए । सई, असई, हवल्दार, जवान के थिए, थाहा छैन । प्रहरी कार्यालयअघि नै उनी डेरा गरी बस्थे । मेरो स्कुलको साथीसँग एक दिन त्यही बाटो हिँड्दै गर्दा परिचय भएको थियो । साथीको साथी भएकाले म उनीसँग बोल्थे । त्यो दिन फर्किंदा ती प्रहरीसँग भेट भयो । अरु दिन आराम हुनुहन्छ भनेर औपचारिकता निभाउने मैले त्यो दिन उनलाई सोधेँ, 'तपाईंकोमा पनि किस्ता उठाउन आउने सहकारीकी बैनीको दुःखद खबर सुनियो । साह्रै दुःख लाग्यो,' उनले पनि दु:खमनाउ गरे ।

मैले फेरि सोधेँ, 'उसको लोग्नेले कुटपिट गर्थ्यो भन्ने कुरा तपाईंलाई थाहा थियो ?'

उनले जवाफ फर्काए, 'एकचोटि कुटपिटकै केसमा जिप्रका आएका थिए । बुढाबुढीलाई मिलाएर पठाएका थियौँ ।' उनले थपे, 'त्यसपछि किस्ता उठाउन आउँदा पनि मैले कहिल्यै सोधिनँ, उनले पनि भनिनन् ।' सामान्य बोलचाल मात्रै भएका हामीबीच उसको मृत्युले कुरा तन्कियो । कारण, ऊ थिई ।

हरेक ८ मार्चमा मैले यी विषयमा आफैँसँग निक्कै तर्कबितर्क गरिरहेँ । महिला हिंसाको कुरामा चुकचुकाइरहेँ । समाजलाई दोष दिइरहेँ । सरकारवालाको बेवास्तालाई बिडम्बना भनिरहेँ । आफ्नो बेवास्तालाई व्यस्तताको नाम दिइरहेँ । मैले उसलाई निक्कै सम्झिएँ ।

कोठा पुग्दासम्म पनि मेरो मन मस्तिष्कबाट ऊ हटेकी थिइन । जुन कुरा मैले कहिल्यै ध्यान दिइनँ । ख्यालै गरिनँ । आज म तिनै कुराहरू केलाइरहेकी थिएँ । कोट्याइरहेकी थिएँ । राति निद्रै परेन । मुस्किलले दुई–तीन घण्टा मात्रै सुतेँ हुँला । करिब हप्ता दिनसम्म कहिले ऊसँगको भेट, कहिले उसको मुस्कान, कहिले त उसको हत्या गरिएको शरीर मेरो आँखाअगाडि झलझली आइरह्यो । मन विशृङ्खलित भैरह्यो ।

केही हप्तासम्म नेवार अंकल र अंकलको परिवारले उसको कुरा निकालिरहे । दु:खमनाउ गरिरहे । ती प्रहरी साथीले पनि सम्झिए केही दिन । केही दिन त उनका घरछिमेकीले पनि कुरा गरे होलान्, चुकचुकाए होलान् । जो, उसको लोग्नेले पिटिरहँदा, कान थापीथापी सुन्थे होलान् र कुटपिट सहन नसकेर ऊ रुँदा लोग्नेस्वास्नीको झगडा भन्दै पन्छिन्थे होलान् ।

आमाको हत्या उसकी सानी छोरीको मुटुमा घाउ बनेर बसेको होला कि खत ? पक्कै घाउ होला । निको नहुने मार्मी बसेको घाउ । कसैले त्यो माम्री कोट्याइदिँदा, उप्काइदिँदा कति दुख्दो हो । कसैलाई त्यो माम्री कोट्याउने र उप्काउने अधिकार पो दिएकी छैन कि उसकी छोरीले ? बरु उसलाई ठोक्काइएका निर्जीव भित्ताहरूले पो उसलाई महसुस गरिरहन्छन् कि ?

म अचेल दाङ जाँदा नेवार अंकल, आन्टी, जिल्ला प्रहरी कार्यालयमा कार्यरत प्रहरी साथी, कार्यक्रममा महिला हिंसाविरुद्ध कुरा गर्ने उसका छिमेकी अधिवक्ता, मानवअधिकारकर्मी कोही उसको कुरा गर्दैनन् । उसको हत्यामा चुकचुकाउँदैनन् । मैले उसको कुरा सोधेको भए ? सुनेको भए ? रक्सी खाएर कुटपिट गर्ने उसको श्रीमान्‌विरुद्ध बोल्न हौसला दिएको भए ? जिल्ला प्रहरी कार्यालयमा उजुरी गर्न आउँदा मिलापत्र गरेर नपठाएको भए ? यसरी त सोच्ने कुरै भएन । ऊ बेला जस्तै, मैले जस्तै । यत्ति हो, म कहिलेकाँही उसको याद आउँदा आफैँलाई प्रश्न गर्छु– महिला हिंसाविरुद्ध बोल्न फेरि अर्की महिलाको हत्या हुनुपर्ने हो ? कति जना महिलाको ? कहिलेसम्म ? वा हिंसा सहन नसकेर महिलाले आत्महत्या नै गर्नुपर्ने हो ?

हरेक ८ मार्चमा मैले यी विषयमा आफैँसँग निक्कै तर्कबितर्क गरिरहेँ । महिला हिंसाको कुरामा चुकचुकाइरहेँ । समाजलाई दोष दिइरहेँ । सरकारवालाको बेवास्तालाई बिडम्बना भनिरहेँ । आफ्नो बेवास्तालाई व्यस्तताको नाम दिइरहेँ । दुनियाँ यस्तै छ भन्ने ठानिरहेँ । मैले उसलाई निक्कै सम्झिएँ ।

८ मार्च वर्षैपिच्छे आइरहन्छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, फागुन २१, २०७८ ०७:२२