जब डाक्टर घिमिरेले भने- मनीषा, तिमीलाई क्यान्सर भएकाे छ

A+ A A-

जीवनले केही चीजबाहेक अन्य कुनै कुरा तिम्रो अधीनमा छैन भनेर भन्ने तरिका नै अनिश्चितता हो । -अज्ञात

१० डिसेम्बर २०१२

जाडो महिनाको एक बिहान । न्युयोर्कस्थित मेमोरियल सोलोन केटेरिङ क्यान्सर सेन्टरको कोठा चिसो थियो ।

मलाई राम्रोसँग याद छ, झ्यालका सिसामा तुसारो जमेको थियो, जसले हिउँदे वन्डरल्यान्ड होला भनेर मैले सोचेको दृश्यलाई छोपेको थियो । नाङ्गा रुखका हाँगालाई नरम प्वाँखको दोलाईं भएर हिउँले फुुरफुराउँदै ढाकिरहेको थियो । लाग्थ्यो, हिउँ ती हाँगालाई निद्रामा वसन्त नआउञ्जेलसम्म लुटपुटाउन चाहन्छ । क्रिसमस सँघारमा थियो ।

म भने चिसो झाडीमा हाँस्दै यताउता कुदिरहेका बालबालिका, आफ्ना क्रिसमस ट्रीलाई बत्तीले सजाइरहेका परिवार र नयाँ बाचासाथ आलिङ्गनमा बाँधिएका प्रेमिल जोडीहरूको कल्पना गरिरहेकी थिएँ । त्यो प्रेम र नयाँपनको मौसम थियो ।

बाहिरको उल्लासमय वातावरणभन्दा मेरो अवस्था ठीक उल्टो थियो । मेरो परिस्थितिले मलाई नमीठोसँग खिस्याइरहेको थियो ।

याे पनि..

अस्पतालको एउटा चिसो कोठामा म नितान्त एक्ली थिएँ । खोक्रो र भताभुङ्ग । बलिउड स्टारको रङ्गिन जीवनबाट म अचानक जीवनका लागि सङ्घर्षरत बिरामीमा परिणत भएकी थिएँ ।

मृत्युले मेरो अनुहारमा घुरेर हेरिरहेको थियो । के म केवल एक अर्को तथ्याङ्कमा परिणत हुँदै थिएँ ?

'मलाई मर्न मन छैन', आँखामाथिको सेतो ढलानतिर हेर्दै म रोएँ । उसले केवल मतिर एक टकले हेरिरह्यो ।

मन पुनः एकपटक उद्वेलित भयो । जीवन र मरणबीचको सङ्घर्ष मैदान बन्यो । एकातर्फ आशा, सकारात्मकता र अर्कोतर्फ निराशा । अन्त्यहीन मानसिक युद्ध मेरो दिमागमा चलिरह्यो ।

'मनीषा, तिमी यो सबैलाई परास्त गरेर बाँच्नेछ्यौ', आशाले विश्वास दिलायो ।

'तर तिमी त बीआरसीए– १ पोजिटिभ र अन्तिम अवस्थाको डिम्बाशयको क्यान्सर भएकी व्यक्ति हौ', मृत्युले फेरि सुस्तरी सुनायो ।

'तर यस्तो अवस्थामा रहेकाहरूको पनि उपचारपछि बाँच्ने दर ४४ प्रतिशत छ', आशाले केही आश्वस्त पार्ने प्रयत्न गर्‍यो ।

'त्यसको मतलब तिमी मर्ने सम्भावना ५६ प्रतिशत छ', मृत्युले फेरि अँठ्यायो ।

मैले आँखा बन्द गरेर ती सबै आवाजलाई मत्थर पार्न खोजेँ । सोचविहीन अवस्थामा पुग्नु निकै आनन्ददायी थियो ।

जब कुनै पनि बेला मलाई आनन्दको आवश्यकता पर्थ्यो, मेरो मन उडेर अति सुन्दर दृश्य भएको मेरो देश नेपाल पुग्थ्यो । मलाई हिउँले ढपक्क ढाकिएका हिमालका चुचुरामा समाहित हुन मन हुन्थ्यो । अस्ताउँदो सूर्यको सुन्तला र गुलाबी रङको स्पर्शले अद्भुत मसालमा परिणत भएको त्यो हिमाल । र, केही क्षणमै विलीन हुँदै गएको त्यो सुन्दर समयको म कल्पना गर्न पुग्थेँ ।

म आफूलाई काठमाडौंका साँघुरा गल्लीहरूमा डुलिरहेको पाउँथेँ । मेरा नाकका प्वालहरूमा चरेस, माछा, तरकारी र मसलामिश्रित बास्नाले स्पर्श गरेको अनुभूति हुन्थ्यो । त्यो तिखो तर आफ्नै प्रकारको मीठो बास्ना मलाई निकै मनपर्छ । असन बजारमा लगभग जताततै पाइने उच्च पहाडी भेगको जिम्बुको त्यो अलौकिक सुगन्धले मेरा इन्द्रियहरूलाई जिस्क्याइरन्थे । म कुहिनाले धकेल्दै दरबार, मन्दिर, स्तुप र प्यागोडा शैलीका पुरातात्त्विक भवनहरूबीच भिडभाडयुक्त साँघुरा गल्लीमा नेपालका मूल्यवान् ऐतिहासिक, पुरातात्त्विक, सांस्कृतिक र कलात्मक धरोहरहरूलाई नियाल्दै अघि बढिरहेको कल्पना गर्थें ।

मेरा नयनहरू राता, सुन्तला, सुनौला र गाढा खैरो रङका ध्वजापताकाहरूले तिरमिराउँथे । इन्द्रकमल फूलको बास्नाले नाकलाई जिस्क्याउँथ्यो । बाल्यकालको सबैभन्दा मनपर्ने गन्धको सम्झनामा म लुटपुटिन्थेँ, जसमा ल्याबेन्डर र महको मिठास भरिएर आउँथ्यो । आँखालाई शिवपुरी र काठमाडौं उपत्यकावरपरका डाँडामा डुल्दा मैले देखेका हरिया फाँटहरूले छोप्थे । आधुनिक निर्माणको कुरुपताका बाबजुद नेपाल मेरा लागि अझै आमाको छाती (मदर्स स्टोर) जस्तै छ- शान्तिदायी, आनन्ददायी र शुद्ध ।

सम्बन्धित सामग्री- क्यान्सर के हाे के हाेइन ? डाक्टर अरुण शाहीकाे भिडियाे सन्देश

लाग्छ, मेरो शरीरलाई दुई भागमा चिर्ने हो भने मेरा नसाहरूमा नेपालको शक्तिशाली बागमती र भारतको विशाल गङ्गा नदीको गर्जन सुन्न सकिन्छ । मेरो जीवन यी दुई सुन्दर देशमा खेलेर बितेको छ । आधुनिक नेपालका विभिन्न कालखण्डमा राजनीतिक रूपमा सत्तासीन भएर देशको बागडोर सम्हाल्ने अवसर प्राप्त गरेको कोइराला परिवारमा जन्म भए पनि मेरो कर्मभूमि भने भारत बन्यो । मैले कल्पनामा मात्र सोच्न सकिने जीवन रहस्यमयी मुम्बईमा बिताएँ । ८० भन्दा बढी फिल्ममा अभिनय गरेँ । आफ्नो समयकी उत्कृष्ट बलिउड हिरोइन भएँ । र, त्यो क्षेत्रमा रहेर सबैले पाउन चाहने पुरस्कार प्राप्त गरेँ ।

यी सबैका लागि म कृतज्ञ छु । तर, उक्त यात्रा त्यति सहज भने थिएन । मेरो हृदयको क्यानभासमा हरेक प्रकारका भावना चित्रित भएका छन्- सफलताका अद्भुत खुसी, टुटेका सम्बन्धहरूले छोडिगएका असीम पीडा, अनपेक्षित विश्वासघातको झट्का, विश्वासै नहुने गरी आइपरेका अवसरका खडेरी, आफूलाई लागेको रोगका कारण देखिएको अन्त्यहीन नैराश्य ।

क्यान्सर शल्यक्रियापछि मनीषा काेइराला ।

कति समय बित्यो, मलाई थाहा छैन । तर ब्युँझिँदा मुख सुक्खा भएको थियो । मलाई लाग्यो, म अर्कै कोठामा छु । त्यो न अपरेसन कोठा थियो, न रिकभरी कोठा । मुटुको धड्कन बन्द होलाजस्तो भयो । म अस्पतालको कोठामा थिएँ । के मैले जितेँ ?

बिस्तारै नजर उठाएर हेरेँ । मेरी आमा भित्र छिर्दै हुनुहुन्थ्यो ।

उहाँ मलाई शुभ समाचार दिँदै हुनुहुन्थ्यो । तर किन उहाँको मुहारमा हाँसो थिएन ? किन उहाँका आँखामा मलाई हेर्दा सधैँ देखिने त्यो ममतामयी न्यानो रूप देखिन्न ?

मेरो जीवनदाता डा. डेनिस ची कहाँ हुनुहुन्छ ? के भइरहेको छ ?

उहाँ पनि कोठामा प्रवेश गरेको देखेँ ।

मेरो रोग निर्क्योल भएयता म व्यक्तिहरूको अनुहार हेरेर सत्य पत्ता लगाउने कलामा निपूण भएकी थिएँ । प्रायः अवस्थामा सबै जनाले सहानुुभूति राख्दै मबाट महत्त्वपूर्ण सूचना टाढा राखेको देख्दा विरक्त लाग्थ्यो । तर, अधिकांश समय म शारीरिक हाउभाउ हेरेरै सत्य पत्ता लगाउँथेँ । किनभने शरीरले कहिल्यै झुट बोल्दैन ।

अहिले पनि मैले उहाँको मुखाकृति पढ्ने प्रयास गरेँ । मलाई सत्य जान्नु थियो ।

उहाँका आँखा पढ्न खोजेँ । अनुहारको भाव पढ्न खोजेँ । केही भेउ पाइनँ ।

अनि कोही बोल्यो । त्यो सत्यले मलाई नराम्रोसँग मुक्का बजार्‍यो । त्यसपछि कुरा के हो मैले थाहा पाएँ, ६ फुट अग्लो बक्सरले खोक्रो पेटमा शक्तिशाली मुक्का प्रहार गरेझैँ ।

मेरो जीवनको निर्णय सुनाइयो ।

क्यान्सरले जित्यो ।

म मर्दै थिएँ ।

काठमाडौं

म फुटेका काँच र सम्झनाहरूले भरिएको छु र तिनले बेलाबेला घोचिरहन्छन् । – हेनरी रोलिन्स

नोभेम्बर २०१२

मध्यरात थियो । काठमाडौंस्थित नर्भिक अन्तर्राष्ट्रिय अस्पतालको खाटमा म एक्लै पल्टिरहेकी थिएँ । मधुरो बत्तीको प्रकाशमा मेरो दिमागमा नानाथरीका तर्कना आइरहेका थिए । मलाई एकैसाथ जाडो, डर र एक्लोपना महसुस भइरहेको थियो ।

ममा नानाथरीका नकारात्मक सोच पनि आइरहेका थिए । तिनलाई दबाउन मैले निकै सङ्घर्ष गरिरहेकी थिएँ । मलाई चिच्याउन र त्यहाँबाट भाग्न मन थियो ।

त्यो सानो कोठामा अस्पतालमा प्रयोग गरिने कीटनाशकको गन्ध आइरहेको थियो । मेरो अघिल्तिर झुण्डिएको भित्तेघडीको मिनेट सुई ६ मा पुगेर रोकिएको थियो ।

याे पनि...

-बालबालिकालाई हुने क्यान्सरबारे डा. सुस्मा गुरुङ

म किन यहाँ छु ? म किन सडकको पारिपट्टि रहेको प्रसूति अस्पतालमा छैन ? मलाई बरू गर्भवती भएका कारण अस्पताल भर्ना गरिएको भए पनि त हुन्थ्यो । म किन गर्भवती छैन ? के म कहिल्यै आफ्नाे बच्चालाई खेलाउन पाउँदिनँ ?

जब दिमाग आफ्नै सोचका कारण थकित हुन्छ, तब आँखाले मामुली कुराहरू देख्न थाल्दो रहेछ ।

झ्यालबाट छिरेको जूनको किरणमा अस्पतालको कोठा सजावटलाई हेरें । अस्पतालको यो भाग निकै उत्कृष्ट ढङ्गबाट सजाइएको मैले सुरुमै याद गरेकी थिएँ । सायद यो भाग अति विशिष्ट बिरामीका लागि छुट्याइएको थियो ।

तर म असुुरक्षित महसुस गरिरहेकी थिएँ, ठूलो घाउबाट भर्खर पाप्रा कोट्याएझैँ ।

क्यान्सरका कारण मनीषाकाे पेट फुलेकाे थियाे ।

मैले सयौँ पटक आफ्नाे फुलेको पेटलाई हिर्काउँदै आफैँलाई धिक्कारिरहेँ । म अस्पताल पुग्नुपर्ने कारण धेरै पहिलादेखि हुर्किरहेको थियो ।

मुम्बईमा छँदा नै म केही महिनादेखि असहज महसुस गरिरहेकी थिएँ । मेरो पेट फुल्न थालेको धेरै भइसकेको थियो । मलाई चिनेजानेकाहरूले पहिलाकी पातली, सलक्क परेकी सुन्दर केटी कस्तरी मोटाइछ भनेको सुन्दासुन्दा दिक्क लाग्न थालेको थियो । त्यो सत्य पनि थियो । विशेष गरी मेरो भुँडी बढ्न थालेको थियो । त्यो मेरो नियन्त्रणमा थिएन ।

मैले त्यसलाई घटाउन धेरै व्यायाम गरेँ । त्यसबाट छुटकारा पाउन निकै मिहिनेत गरेँ । विशेष व्यायाम (पाइलेट्स) गर्न थालेँ । जिममा पसिना बगाउन थालेँ । नतिजास्वरूप शरीरका सबै भागबाट बोसो घटाउन सफल भएँ । तर पेटमा भने केही फरक देखिएन । यो भागको आफ्नै छुट्टै दिमाग भएजस्तै देखियो । त्यो एकनासले बढ्दै गएको थियो । र. म आफ्नाे शरीरको अवस्था देखेर निकै दुःखी हुँदै गएकी थिएँ ।

अत्यास लागेर मैले मुम्बईमा धेरै चिकित्सकसँग सल्लाह पनि गरेँ । तर, बृहत् परीक्षण गर्नुपूर्व नै म काठमाडौं उड्नुपर्ने भयो । जवान र सुन्दर कलाकारलाई आफ्नाे सुन्दरता गुम्छ भनेर सधैँ बुढ्यौलीको डर हुन्छ । तर, बुढ्यौलीले मलाई छुन थालेको मैले स्वीकार गरिसकेकी थिएँ । ४० वर्ष लागिसकेकी थिएँ ।

तीन महिनाअघि मुम्बईस्थित सिद्धिविनायक मन्दिरको दर्शन गर्न गएकी थिएँ । त्यहाँ मैले सामान्य प्रार्थना गरेकी थिएँ । सम्झिँदा आफैँलाई हाँसो उठ्छ- भगवान्, मलाई मेरो जीवनको उद्देश्य र बाटो देखाउनुहोस् । म मोटाइरहेकी छु, जे गर्दा पनि मेरो वजन घटिरहेको छैन । यो फुलेको पेटबाट मलाई मुक्ति दिनुहोस् ।

मैले त्यहाँ भाकल नै गरेकी थिएँ- तीन महिनाका लागि अन्न नै छुन्नँ, माछामासु छाडिदिन्छु र मदिराबाट पनि टाढा रहन्छु । साधुहरूले यसै प्रकारले व्रत बस्छन् भन्ने सुनेकी थिएँ । यो मोटोपनबाट छुटकारा पाउन म जे पनि गर्न तयार थिएँ ।

नोभेम्बर २०१२ मा काठमाडौं ओर्लिएँ । मलाई याद छ । किनकि त्यसै दिन साथीकी बहिनीको बिहे थियो । आफूले गरेको प्रण सुरु गर्नुपूर्व यो अन्तिम पटक रमाइलो गर्ने राम्रो अवसर थियो । अस्पताल भर्ना हुनु ठीक दुई दिनअघिको कुरा हो यो ।

भोलि के हुँदै छ भन्ने मलाई कुनै ज्ञान नै थिएन । म रमाइलो गर्ने मुडमा थिएँ । प्रायः सबै साथी पिउँदै रमाइलो गरिरहेका थिए । खुसीको त्यो अवसरमा मैले पनि एक गिलास वाइन पिएँ । मलाई जे होला भन्ने डर थियो, त्यही भयो । पेट फुलेर निकै गाह्रो भयो । निकै हतास भएँ । गाडीमा घर जाँदै गर्दा पेट एकदमै धेरै दुख्यो । गाडी जति जोडसँग हल्लिन्थ्यो, पेट पनि त्यति नै दुख्थ्यो ।

त्यो पूरै रात मैले उत्तानो परेर काटेँ । कोल्टे फेर्नसम्म पनि सकिनँ । मलाई के हुँदै थियो ? आफ्नाे अवस्थाप्रति रिस उठिरहेको थियो । डर लागिरहेको थियो र असमञ्जसमा पनि थिएँ ।

भोलिपल्ट बिहान भाइ सिद्धार्थसँग कुरा गरेँ । मेरो अनुहार दुखाइले गर्दा मलिन थियो ।

'म अब धेरै सहन सक्दिनँ । मलाई के भएको हो, पत्ता लगाउनुपर्‍यो ।'

त्यसपछि हत्तपत्त भाइले अस्पताल लग्यो ।

त्यो बिहान डा. मधु घिमिरेले जाँचेपछि मैले निकै राहत महसुस गरेँ । उहाँ नजिकै हुँदा एक प्रकारको छुट्टै आभास महसुस हुन्छ ।

उहाँले लगाउनुभएको लामो सेतो कोटको अगाडि कालो बोर्डर भएको खल्ती थियो, जसमा इम्ब्रोइडरी गरेर बनाइएको अस्पतालको लोगो कुँदिएको थियो । उहाँको लुगा र हल्का फुलेको कपालको रङ एकनासको देखिन्थ्यो । समग्रमा भन्दा, त्यो सबै उहाँलाई सुहाएको थियो ।

उहाँले मलाई अब जाँच्नुहुन्छ र सबै ठीक छ भनेर भन्नुहुन्छ, यस्तै सोचिरहेकी थिएँ ।

'केवल सामान्य इन्फेक्सन हो, मनीषा । हामी उपचार गरेर निको पार्छौं', उहाँले भन्नुभयो ।

अन्ततः यो पीडाबाट मुक्त हुन्छु र रुख र फूलहरूले घेरा लागेका काठमाडौंका बाटाहरूमा पैदलयात्रा गर्दै रमाउन सक्छु । साथै, काठमाडौंका गल्लीहरू चहार्न पनि सक्छु ।

आफ्नाे रोगबारे हल्का भएर टिप्पणी गर्दै मैले उहाँलाई केही महिनादेखि आफूले हरेक दिन एक बोत्तल वाइन पिउने गरेको बताउँदै कलेजोमा समस्या भएको हुन सक्नेतर्फ इङ्गित गरेँ । उहाँले मेरो कुरा सुनेको नसुन्यै गरेर मेरो पेटको जाँच गर्न थाल्नुभयो ।

याे पनि..

डा. प्रभुप्रसाद साह भन्छन्- मनाेबल उच्च राख्नुले पनि क्यान्सरमाथि विजयप्राप्तिमा मद्दत मिल्छ

'तपाईंको पेटमा धेरै नै पानी भरिएको छ । यसलाई झिकेर परीक्षण गर्नुपर्छ', उहाँले एउटा सिरिन्ज निकाल्दै भन्नुभयो । म हिचकिचाउँदै गर्दा उहाँले पेटमा घोचेर पानी निकाल्न भ्याइसक्नुभएको थियो । त्यो पानीलाई बायोप्सीका लागि पठाउने बताउनुभयो ।

उहाँले सीटी स्क्यान पनि गराउन अह्राउनुभएको थियो । सीटी भोलिपल्ट बिहानै गर्ने तय भयो । त्यसैले त्यो रात मैले अस्पतालको कोठामै बिताउनुपर्ने भयो ।

मलाई छटपटी भइरहेको थियो । धैर्यसाथ प्रस्तुत हुन नसक्नु मेरो सधैँको मुख्य कमजोरी रह्यो । अर्को दिन बिहानै ह्विलचियरमा राखेर सीटी स्क्यान गर्न लैजाँदै गर्दा मलाई केही राहत महसुस भयो । स्क्यान सकिएपछि पुनः अस्पतालको त्यही कोठामै फर्काइएँ ।

पुनः पर्खाइ सुरु भयो । पुनः कल्पनाले मलाई थिच्न थाल्यो ।

'मलाई लिभर सिरोसिस भएको रहेछ भने के हुन्छ ? त्योभन्दा पनि नराम्रो रहेछ भने ? हे ब्रह्माण्ड, तिमी सुनिरहेका छौ भने मलाई निको बनाइदेऊ !'

'डा. घिमिरे खै ? कति बेला आउनुहुन्छ ?' मैले लगभग सय पटक त नर्सलाई सोधेँ होला ।

र, सायद सयौँ पटक उनको उत्तर एउटै थियो, 'उहाँ व्यस्त हुनुहुन्छ । जब सक्नुहुन्छ, आइहाल्नुहुन्छ ।'

बिहानबाट दिउँसोहुँदै साँझ पनि ढल्नै लागिसकेको थियो । साँझपखको समय मलाई निकै नाटकीय लाग्छ, कुनै भयानक नाटक प्रदर्शन गर्न स्टेज तयार पारेजस्तो ।

मेरो धैर्यको बाँध टुट्दै थियो ।

'किन कोही पनि कुनै सूचना लिएर आउँदैनन् ? के मेरो पेटबाट निकालिएको पानीलाई बायोप्सीका लागि पठाइएन ?'

साँझको अन्धकारले बिहानीको उज्यालोलाई आफ्नाे कब्जामा लिँदै थियो । त्यसै बेला मेरा परिवारका सदस्यहरू एकएक गरेर भित्र छिर्न थाल्नुभयो- मेरा बुबाआमा, भाइ, काका-काकी, अन्य दाजुभाइ, दिदीबहिनीहरू ।

शल्यक्रियापछि बुबाका साथमा मनीषा काेइराला ।

'तर किन ? किन सबै जना एकै पटक मलाई भेट्न आउनुभयो ? यो सामान्य कुरा थिएन !'

म केही सशङ्कित भएँ । डर र तनावमिश्रित स्वरमा मैले सोधेँ, 'यो सबै के हो ? मलाई कसैले केही किन भन्दैन ?'

मेरा आफन्तको ठीक पछाडि उभिइरहनुभएका डाक्टरमाथि मेरो दृष्टि पर्‍यो । उहाँ बिस्तारै अगाडि आउनुभयो । एकदमै बिस्तारै । एकएक पाइला सार्दै । ट्युबलाइटको उज्यालोमा उहाँको तिलचाम्ले कपाल केही बिग्रिएजस्तो देखिन्थ्यो । के उहाँका आँखामा देखिएको नखसेका आँसुको चमक मैले कल्पना गरेको हो ? कि ती आँखा थकित भएका हुन् ? उहाँको चस्मा कालो धागोसँग अडिएर गर्धनमा झुण्डिएको थियो । हातमा केही खुला कागज थिए, जुन ओल्टाइपल्टाइ धेरै पटक पढिएका जस्ता देखिन्थे । उहाँले केही शब्द बुन्न प्रयास गर्नुभयो ।

'कृपया, मलाई छिटो भन्नुस् !'

'मनीषा, हिजोआज यसका लागि उपचारहरू उपलब्ध छन् ।'

'उपचार ? केका लागि उपचार ?' म चिच्याएँ ।

म अधीर हुँदै थिएँ । घाँटीमा भएको मफलरलाई मैले तानिरहेकी थिएँ । तनावमा मैले त्यसलाई यति धेरै तानेछु कि घाँटी नै कस्सिएजस्तो लाग्यो ।

'पहिलेजस्तो होइन, विज्ञानले अहिले धेरै फड्को मारिसकेको छ । विभिन्न प्रकारका निकै प्रभावकारी उपचार हाल उपलब्ध छन् । मानिसहरू धेरै बाँच्छन् ।'

'तर मलाई भएको के हो ? केको उपचारबारे हामी चर्चा गरिरहेका छौँ ।'

डा. घिमिरेले आफ्ना विचारहरू समेट्नका लागि केही समय गम खानुभयो ।

'मनीषा, तिमीलाई क्यान्सर छ ।'

'क्या–न्–स–र ?' अविश्वासका साथ मैले त्यो शब्द उच्चारण गरेँ, 'मलाई कसरी क्यान्सर हुन सक्छ ?'

उक्त शब्द सुन्दा लागेको झट्काका कारण अपत्यारिलो पाराले हाँसेको मलाई सम्झना छ । म अर्कोतर्फ फर्किएँ । मानौँ, मैले गह्रौँ सिरक मिल्काउँदै छु । मानौँ, त्यसलाई फालेर म त्यसमाथिको मेरो स्वामित्वलाई त्याग्दै छु ।

त्यो कुनै पनि हालतमा मेरो हुँदै होइन ।

अरुलाई क्यान्सर भएको छ । मलाई कसरी हुन सक्छ ? म त स्वस्थ थिएँ । राम्रोसँग खान्थेँ । ब्यायाम पनि गर्थें । होइन, यो कुनै गल्ती भयो ।

त्यसपछि डाक्टरले बिस्तारै भन्नुभयो, 'यो अन्तिम अवस्थाको डिम्बाशयको क्यान्सर हो ।'

मैले उहाँले भनेका कुरा राम्रोसँग बुझिरहेकी पनि थिइनँ । 'तपाईं यसलाई काटेर फाल्दिन सक्नुहुन्न ?' अन्ततः मैले धेरै फिल्ममा त्यसो गरेको देखेकी थिएँ ।

मेरी काकी सुपरिचित स्त्रीरोग विशेषज्ञ हुनुहुन्छ । केही समयअघि उहाँले मेरो पेट देखेर आश्चर्यचकित हुँदै म कतै गर्भवती त भएकी होइन भनेर सोध्नुभएको पनि थियो । मैले उहाँलाई त्यो सम्भव नै नभएको बताएकी थिएँ ।

अब उहाँले आफ्नै स्पष्ट पारा तर पराजित स्वरमा सिधा प्रश्न गर्नुभयो, 'कति काटेर फाल्ने ? र के काटेर फाल्ने ? यो सबैतिर फैलिइसकेको छ ।'

केही पर उभिएर बोलेको उक्त स्वर मसम्म शब्दशब्द छुट्टिएर आइपुग्यो । डा. घिमिरे अब के गर्ने भनेर आफ्नाे तर्क राख्दै हुनुहुन्थ्यो । उहाँले मलाई अमेरिकामा रहेको विश्वकै सबैभन्दा राम्रो क्यान्सर सेन्टरमा उपचारका लागि जान सुझाउनुभयो । तर, मेरो मानसिक अवस्था भने केही सुन्न वा बुझ्न सक्ने खालको थिएन ।

त्यसपछि कसले के भने ? मलाई केही थाहै छैन । एक्कासि कोठा घुम्न थाल्यो । आफूमुनिको धरातल खस्कियो । म एकै पटकमा उडिरहेकी र डुबिरहेकी थिएँ ।

याे पनि..

धेरै पुरानो गुन्द्रुकले क्यान्सर गराउन सक्छ ? (डाक्टरसित भिडियो कुराकानी)

मेरा आँखैअगाडि रहेका आमाबुबा स्तब्ध देखिनुहुन्थ्यो । मेरा बाबा जो सामान्यतया निकै शान्त र गम्भीर देखिनुहुन्छ, उहाँ निकै दुःखी देखिनुहुन्थ्यो । सबै परिवारजन बिस्तारै कोठाबाट बाहिरिनुभयो । कोठाको बाहिरको प्यासेजमा बसेर उहाँहरू मसिनो स्वरमा बोलेको सुनिन्थ्यो । मलाई थाहा थियो, उहाँहरू मेरैबारे छलफल गरिरहनुभएको छ ।

त्यसपछिका समय कसरी कटे ? मलाई यादै छैन । म एक टकले भित्तालाई हेरिरहेकी थिएँ । एकएक गरेर पुनः मेरो परिवारका सदस्यहरू भित्र छिर्नुभयो । उहाँहरू र मबीच पार नै गर्न कठिन मौनताको पुल थियो । त्यसपछि एकएक गरेर उहाँहरूले मलाई अङ्कमाल गर्नुभयो र बाहिरिनुभयो । कुनै शब्द आदानप्रदान भएन, केवल दयाभाव दर्शाइयो । उहाँहरू मेरा दुःखमा साथ दिनका लागि तयार हुनुहुन्छ भन्ने भाव । मैले जीवनमा कटाएको सबैभन्दा लामो र एक्लो रात त्यही थियो ।

भोलिपल्ट बिहान अस्पतालबाट बाहिरिँदा अर्कै मनीषामा परिणत भएर घर जान गाडीमा सवार भएको भान मलाई भइरहेको थियो । नूर गिरेको, स्तब्ध, अघिल्ला दिनको लुगा लगाएको अवस्थामा म थिएँ । मेरो हल्का नीलो रङको ट्राउजर र सेतो टिसर्ट नराम्रोसँग खुम्चिएका थिए । कुनै पनि दृष्टिमा म स्टारजस्तो देखिन्नथेँ । मलाई त्यसको कुनै मतलब पनि थिएन । बिहानको सूर्यको प्रखर तेजबाट आफूलाई सुरक्षित गर्न हत्तपत्त आफ्नाे गगल्स लगाएँ । सूर्यको प्रकाशभन्दा पनि म सत्यबाट आफूलाई जोगाउने नकाम कोसिस गरिरहेकी थिएँ । हाम्रो गाडीमा पूरै सन्नाटा थियो । कसैले केही बोल्न सकेको थिएन ।

केही क्षणलाई भए पनि मलाई विशाल हिमालको चुचुरो हेर्न मन थियो । गाडी आफ्नै रफ्तारमा थियो । मैले बाटोमा केवल गाडी, मान्छेहरूको भिड र धूलो देखेँ ।

मेरा आँखा अनायासै बाटोमा लडिरहेको मसलाको रुखमा गएर अडिए । त्यो केही दिनअघि नै ढलेको भान हुन्थ्यो । तर, त्यो कारणले मेरो दिमाग त्यहाँ अड्किएको थिएन । त्यो लडेको रुखको हाँगाबाट अझै नयाँ पालुवाहरू केही आशा बोकेर पलाइरहेका थिए ।

मेरा भावनाहरू तारले जेलिएका विद्युत्‌का पोलमा गएर अल्झिए । तर, ती पनि बीचमै कति बेला हराए, पत्तै भएन । एउटा झिनो आशा मेरो मस्तिष्कमा खेलिरहेको थियो- के मृत्युलाई पराजित गरेर पनि बाँच्न सकिन्छ ?

हामी छिट्टै ढुङ्गा बिछ्याइएको बाटोमा प्रवेश गर्‍यौँ, जुन काठको ढोका भएको मेरो बङ्गलाअगाडिसम्म पुग्छ । घर पुगेपछिको परिवारको अगाडिको योजना मैले अस्पतालमै सुनेकी थिएँ, घरमा त्यसबारे थप कुरा थाहा भयो । सबै जना 'सेकेन्ड ओपिनियन'का लागि मलाई मुम्बई लैजाने पक्षमा हुनुहुन्थ्यो । मलाई त्यसबारे केही टिप्पणी नै गर्नु थिएन । म जसले जे भन्छ, त्यही गर्ने मुडमा थिएँ । मलाई आफैँप्रति दया लागिरहेको थियो ।

घरमा मेरो एउटा विशेष ठाउँ छ, जहाँ बसेर म घण्टौँ बिताउन सक्छु । घाम लाग्ने काठको बरन्डामा बसेर मैले धेरै दिवास्वप्न देखेकी छु र किताबहरू पढेकी छु । ती अवसरमा जीवनले मलाई दिन सक्ने र मैले चाहेका प्रत्येक चिजबारे कल्पना गरेकी छु । त्यो मेरो भविष्यका योजना बुन्ने स्थान हो । तर रातारात सबै कुरामा परिवर्तन आएको थियो । म आफ्नै योजना बनाउन सक्ने अवस्थामा थिइनँ । मसँग बाँच्नका लागि जीवन नै बाँकी थिएन । म रित्तो भइसकेकी थिएँ ।

तैपनि मैले त्यहाँबाट देखिने प्रकृतिलाई नियालें । बिहानको समय त्यहाँ मज्जाले घाम लाग्छ । मुड ठीक नभए पनि आमाले त्यहाँ बगैँचा बनाउन गरेको मिहिनेत मलाई निकै मन परिरहेको थियो । बगैँचा निकै जीवन्त देखिन्थ्यो । सुन्तला रङको फूल फुलेका गुलमोहरका रुख; बैजनी रातो कृष्णकली एवम् गुलाबी, बैजनी, पहेंलो, रातो र सेतो बेगनबेलीलाई हेरिरहेँ । बगैँचामा छिर्केमिर्के रङहरूको सम्मिश्रण थियो ।

यो स्वर्गको बीचमा विभिन्न जातका चराहरू (खैरो प्वाँख र पछाडिको पुच्छर रातो भएको बुलबुल, घुप्लुक्क सेता गाला भएका भँगेराहरू) चिरबिराउँथे ।

चमेलीको मीठो बास्ना सुँघ्दै गर्दा मैले मनमनै आमालाई उहाँको कामका लागि सलाम गरेँ । उहाँले म र मेरो भाइलाई मात्रै होइन, बगैँचामा भएका ती पैयुँ, सल्ला, नीम, एभोकाडो, आँप, केरा र बाँसका बोटहरूलाई पनि राम्रोसँग हुर्काउनुभएको थियो । सानो बिरूवाबाट तिनलाई अजङ्गको रुख बनाउनुभएको थियो । लाग्थ्यो, यो सानो जङ्गल नै हो । त्यो दृश्यले थोरै भए पनि मेरो मनमा ऊर्जाको सञ्चार गर्‍यो ।

तनावको समयमा म एक्लै बस्न रूचाउँछु भन्ने मेरो परिवारलाई राम्रोसँग थाहा थियो । र जब म आफैँमा हराउन चाहन्थेँ, यो काठ बिछ्याइएको बरन्डाले नै मलाई आनन्द दिन्थ्यो ।

कोही माथि आउँदै छ भन्ने लागेपछि मेरो एकाग्रता भङ्ग भयो । मेरी बुहारी युलिया रहिछन् । नाटकीय रूपमा सलक्क परेको उनको अग्लो शरीरलाई मैले नियालेर हेरेँ । आफ्नाे कैलो कपाल हल्लाउँदै उनी काठको भुइँमा सँगै चुपचाप बसिन् ।

उनले केही पनि भनिनन् । केवल मेरो कपालको जुरो र पछाडि अडेस लागेको हातलाई हेरिन् । मेरा आँखामा उनी पीडा स्पष्ट देख्न सक्थिन् । शून्यता र असामञ्जस्य पनि । उनले मैले शोक मनाइरहेको अवश्य पनि भेउ पाइन् ।

केही नबोली उनले दुइटा सेता कपमा रहेको हरियो चियापत्तीमा तातोपानी हालिन् र एउटा मलाई दिइन् ।

युलियालाई चिनेदेखि म उनको प्रशंसक हुँ । काजकस्तानमा हुर्किएकी रसियन केटी, मेरो भाइसँग बिहे गरेर आफ्नाे लन्डनको हुँदाखाँदाको करिअर छाडेर नेपाल बस्न आएकी ।

के आफ्नाे ठाउँ चटक्क छाडेर अन्त गएर बस्न मलाई पनि यस्तै सजिलो होला त ? म सोच्थेँ ।

हामी चुपचाप चिया पिइरहेका थियौँ । मौनता भङ्ग गर्न मलाई नै बोल्न कर लाग्यो ।

'यदि यो मेरो जीवनको अन्त्य हो भने मैले यसलाई आत्मसात् गर्नुपर्छ, युलिया', मैले मधुरो स्वरमा भनेँ ।

'होइन', युलियाले असहमतिमा आफ्नाे टाउको जोडसँग हल्लाउँदै भनिन् ।

'तिमीले प्रयास गर्नुपर्छ । आफूले आफैँलाई एउटा मौका दिने कोसिस त गरेर हेर ।'

मैले उनका आँखा करूणाले भरिएको पाएँ ।

'तिमीमा बाँच्ने नशा हुनुपर्छ । यदि अहिले नै हार्‍यौ भने पछि विजेता बनेर निस्किन सक्दिनौ ।'

म चकित परेर उनलाई हेरिरहेकी थिएँ ।

यति विघ्न भित्री शक्ति अहिलेसम्म उनले कहाँ लुकाएर राखेकी थिइन् ? किन मैले पहिला नै यसको आभास पाउन सकिनँ ? वास्तवमा उनी सही थिइन् । मैले प्रयास नै नगरी हार मानिसकेकी थिएँ ।

उनीप्रति मेरो सम्मान अझ बढेर आयो । उनका केही सामान्य शब्दले मेरो आत्माको भित्री भागसम्म हल्लाइदियो । उनले मलाई हार मानेर पछाडि सर्नुको साटो अगाडि बढ्न हौसला दिइन् ।

के म त्यसो गर्न सक्छु ? मसँग त्यो सामर्थ्य छ त ?

मलाई थाहा छैन, त्यो मेरो सुरक्षित स्थानमा मनमा आएका अनेकौँ भावहरूसँग खेल्दै म कति बेर बसेँ । तर तीखो शङ्खनादसँगै मेरो सोच पुनः भङ्ग भयो । त्यो शङ्खनाद मेरै घरबाट आइरहेको थियो । मेरी आमाले मेरा लागि पूजापाठ सुरु गर्नुभएको हुनुपर्छ ।

मलाई लागेको रोगबारे थाहा हुनेबित्तिकै परिवारका केही सदस्यहरू मेरो चिना बोकेर ज्योतिषीकहाँ पुगेछन् । उनीहरूलाई आश्चर्यचकित बनाउँदै मेरो नाम नै नभने पनि गुरुले क्यान्सरको उपचारका लागि लामो समय अस्पताल बस्नुपर्ने उद्घोष गरेछन् । उनीहरूको बोली नै बन्द भएछ ।

र, त्यसपछि उनीहरूले मलाई बचाउने कुनै उपाय छ कि भनेर सोधेछन् र मेरो नाम पनि बताएछन् ।

त्यसपछि ती गुरुले तुरून्तै महामृत्युञ्जयको पूजा र हवन गराउन सल्लाह दिएछन् ।

त्यही दिन १५ जना ब्राह्मणले धोती लगाएर मृत्युलाई पराजित गर्न पूजा गरिरहेका थिए । उनीहरूले हामीलाई प्रभाव पार्ने गरी बडो कुशलतापूर्वक एकपछि अर्को पूजा क्रमैसँग गरिरहेका थिए । उनीहरूले १०८ दानाको जपमाला प्रयोग गरेर महादेवको महामृत्युञ्जय मन्त्रको जप एक लाख पटक गरे । शिवलिङ्गलाई दूध, जल र पञ्चामृतले स्नान गराएर सङ्कल्प पढे । साथै, भगवान्‌लाई धूप, दीप, बेलपत्र एवम् फलफूल चढाए । ठूलो हवन गरेसँगै पूजा समाप्त भयो । हाम्रो घर धूपको मीठो बास्नाले भरिएको थियो ।

महामृत्युञ्जय मन्त्रको उत्पत्ति ऋग्वेदबाट भएको मानिन्छ । यो तीन ओटा शब्दको मिश्रणबाट बनेको हो । 'महा', जसको अर्थ विशाल हुन्छ । 'मृत्युं'को अर्थ मृत्यु हुन्छ र 'जय'को अर्थ विजय हो । महामृत्युञ्जयको पूजा शिव आराधनामा निकै विशेष मानिन्छ । यसको फल पनि ठूलो छ । यो पूजाले भक्तजनको आयु वृद्धि गर्नुका साथै जीवनमाथि आइपरेको सङ्कट टार्न मद्दत गर्छ ।

मन्त्र यस्तो छ-
ॐ œयम्बकं यजामहे सुगन्धिं पुष्टिवर्धनम्
उर्वारूकमिवबन्धनान्मृत्योर्मुक्षीयमामृतात् ।।

यो मन्त्रलाई वेदको हृदय पनि भन्ने गरिन्छ ।

पूजा समाप्त भएसँगै त्यहाँबाट आएको मीठो बास्ना आफ्नाे सोचमा हराइरहेकी मसँग ठोक्किइरहेको थियो । त्यसै दिन ४ बजेको प्लेनबाट म र आमा मुम्बई जाँदै थियौँ भन्ने मैले थाहा पाएँ । हामीलाई रूद्राक्षको माला हरदम आफ्नाे साथमा राख्न सुझाइएको थियो ।

त्यति बेला म के सोचिरहेकी थिएँ, मलाई याद पनि छैन । म त्यही गरिरहेकी थिएँ, जे मेरो परिवार मबाट चाहन्थे । मेरा विचार म आफैँले बुझ्न नसक्ने प्रकारका थिए । हिँड्ने बेला मैले काठमाडौंको प्रिय घरलाई एक पटक नियालेँ । त्यो केही ठाउँमा भत्कन पनि थालेको थियो । त्यसको मर्मत गर्ने काम मैले केही समयअघि मात्रै सुरु गरेकी थिएँ ।

के यो कामलाई निरन्तरता दिन म फर्किन्छु होला ? के म रातकी रानी फुलेपछि आउने सुगन्ध सुँघ्न यो बगैँचामा आइपुग्छु होला ? के म हिमालको हिउँ पग्लिएको हेर्न आइपुग्छु होला ? के म पूर्ण रूपमा निको हुन्छु होला ?

मेरो दिमागमा कति धेरै प्रश्न थिए । तर उत्तर भने थिएनन् ।

(विश्व क्यान्सर दिवसकाे सन्दर्भ पारेर फाइन प्रिन्टले उपलब्ध गराएकाे मनीषा कोइरालाको संस्मरणात्मक कृति ‘जिजीविषा’काे पुस्तक अंश । अभिनेत्री मनीषाकाे बेस्ट सेलर कृति ‘हिल्ड’लाई पत्रकार स्वरूप आचार्यले नेपालीमा अनुवाद गरेका हुन् ।)