निरन्तरको टाउको दुखाइ सहेकै थिए, स्वर पनि धोद्रो भएपछि उनी ब्रुनाईको जागिर छोडेर नेपाल फर्किए

निरन्तरको टाउको दुखाइ सहेकै थिए, स्वर पनि धोद्रो भएपछि उनी ब्रुनाईको जागिर छोडेर नेपाल फर्किए

भाेजपुरका २३ वर्षे सञ्जीव राई । बेलैमा उपचारका लागि अस्पताल पुगेकाले केमाेथेरापीपछि उनी नाजाेफेरिन्जल क्यान्सरमुक्त हुने चिकित्सकले बताएका छन् ।

A+ A A-

तीन वर्ष काम गर्ने गरी २०७५ सालको सुरुवातमै ब्रुनाई पुगेका भोजपुरका सञ्जीव राई दुई वर्ष पुग्दानपुग्दै नेपाल फर्किए । एक पाटो टाउको दुखिरहने, गर्धन घुमाउन गाह्रो हुने, स्वर धोद्रो आउने समस्याका कारण उनले २ लाख तिरेर पाएको काम पूरापूर गर्न पाएनन् ।

तलबअनुसार ब्रुनाईको अस्पताल छिर्ने हिम्मत नगरेका सञ्जीवले केही समय दुखाइ कम गर्ने औषधि खाँदै काम नगरेका पनि होइनन् । टाउको दुखाइ झन् बढ्दै गएपछि पुस २०७७ मा उनले राजीनामा दिए । तर, लकडाउनका कारण लगत्तै स्वदेश फिर्न पाएनन् । ‘कोठामा थुनिएको तीन महिनाको अवधिमा टाउको दुखाइसँगै बाेली नै नबुझिने समस्या पनि थपियाे’, उनले सम्झिए ।

काम छोडेको तीन महिनापछि जसोतसो सञ्जीव स्वदेश फर्किए । भोजपुर नगरपालिका–१० स्थित घर पुगी उपचार खर्चको चाँजोपाँजो मिलाएर उनी फेरि काठमाडौं आए । र, चाबहिलस्थित हेल्पिङ ह्यान्ड्स सामुदायिक अस्पतालमा चिकित्सकको सुझावअनुसार टाउकोको सीटी-स्क्यान र एमआरआई गराए । हेल्पिङ ह्यान्ड्सले उनलाई भक्तपुर क्यान्सर अस्पताल रेफर गरिदियो ।

अनि गत वैशाखमा भक्तपुर क्यान्सर अस्पतालमा परीक्षण गर्दा २३ वर्षे सञ्जीवको नाकको पछाडि, कान र घाँटी जोडिने भागमा मासु पलाएको (नाजोफेरिन्जल क्यान्सर) देखियो । भक्तपुर क्यान्सर अस्पतालमा १० महिनायता उपचाररत उनको मेडिकल रिपोर्टअनुसार उनी अहिले नाजोफेरिन्जल क्यान्सरको पहिलो चरणमा छन् । उनी बेलैमा उपचारका लागि आएकाले केमाे थेरापिपछि क्यान्सरमुक्त हुने अस्पतालका क्यान्सर राेग विशेषज्ञ डा. प्रभुप्रसाद साहले जानकारी दिए ।

नाजोफेरिन्जल एक दुर्लभ प्रकारको क्यान्सर हो । यसले नाक र मुखको पछाडि घाँटीलाई जोड्ने भागलाई प्रभावित गर्छ । स्राेतः मायाेक्लिनिक ।

उनका अनुसार आमरूपमा नाजोफेरिन्जल कर्सिनाेमाकाे उपचारमा रेडिएसन थेरापि, केमाेथेरापि वा दुवैकाे प्रयाेग गरिन्छ । यसबाहेक राेगकाे स्थिति हेरेर अन्य खाले उपाय अपनाइने उनी बताउँछन् । एक वा बढी आनुवांशिक उत्परिवर्तनका कारण सामान्य काेषिकाहरू नियन्त्रणभन्दा बाहिर गएपछि क्यान्सर सुरु हुन्छ । अनि आसपासका संरचनामा आक्रमण गर्छ । अन्ततः शरीरका अन्य भागमा फैलिन्छ । नाजाेफेरिन्जल कर्सिनाेमामा याे प्रक्रिया नाजाेफिरिन्क्सकाे सतहलाई रेखाबद्ध गरेकाे स्कमस सेलबाट सुरु हुन्छ । नाजाेफेरिन्जल कर्सिनाेमातिर लैजाने जिन उत्परिवर्तनबारे वास्तवमा अहिलेसम्म थाहा हुन सकेकाे छैन । यद्यपि, एपस्टिन-बार भाइरसले यस्ताे क्यान्सरकाे जाेखिम बढाउने कुराचाहिँ पत्ता लागेकाे विज्ञहरू बताउँछन् ।

भक्तपुर क्यान्सर अस्पतालका क्यान्सर राेग विशेषज्ञ डा. प्रभुप्रसाद साह ।

अनुसन्धानहरूले देखाएका छन्, नाजाेफेरिन्जल क्यान्सर महिलाको तुलनामा पुरुषलाई बढी हुन्छ । चर्काे नुनिलाे खाद्यपदार्थ खाने बानीले यसकाे जाेखिम बढ्छ । माछा र तरकारीहरू पकाइरहेका बेला निस्कने रसायनयुक्त बाफले नाजाेफेरिन्जल क्यान्सर हुने खतरा हुन्छ । कम उमेरमा यी रसायनकाे सम्पर्कमा आउँदा जाेखिम अझै बढ्छ । अत्यधिक मध्यपान र धूमपानले पनि नाजाेफेरिन्जल क्यान्सर हुने जाेखिम बढाउँछ । वंशाणुगत रूपमा पनि याे राेगले गाँज्न सक्छ । यसखाले क्यान्सर भएकाे थाहा भएलगत्तै चिकित्सकसँग सम्पर्क गरी उपचार थाले मुक्ति पाउन सकिने डा. साह बताउँछन् ।

०००

महोत्तरीको जलेश्वर नगरपालिका– २ का भरतराज खत्रीकाे रक्सी, चुरोट खाने बानी थियो । उमेर हुँदा खानपानमा समेत उनले ध्यान दिएनन् । परिणाम उनले ७१ वर्षको उमेरमा झेलिरहेका छन् ।

गत वर्ष चैतदेखि उनको बास भक्तपुर क्यान्सर अस्पतालमा छ । दिसामा रगत देखिने, रगतसहितको बान्ता हुनेजस्ता लक्षण देखिएपछि अस्पताल भर्ना भएका उनलाई आन्द्राको क्यान्सर भएको रिपोर्ट छ ।

२५ वर्षे छोरा रमेशका अनुसार क्यान्सर भएको कुरा उनीहरूले आफ्नो बुबालाई जानकारी गराएका छैनन् । ‘बुबाको मेडिकल रिपोर्टअनुसार उहाँ क्यान्सरको तेस्रो चरणमा हुनुहुन्छ । १६ कात्तिकमा आन्द्राको अपरेसन गराएर तेस्रोपल्ट केमोथेरापिमार्फत उपचार गराइरहेका छौँ । अहिले आएर उहाँमा मुटुसम्बन्धी समस्या पनि देखिएको छ’, रमेशले भने ।

रक्सी, चुरोटको लत छोड्न आफूले बारम्बार गरेको आग्रह लत्याएकाले श्रीमान्‌ले बुढेसकालमा दुःख पाएको ६६ वर्षीया धनमायाले बताइन् । 'छोराले दाम कमाउने कुनै काम गर्न थालेकाे छैन । उपचारमा लाखौँ पैसा खर्च भइसक्यो । घरको आर्थिक स्थिति पनि राम्रो छैन । निको होला भनेको झन् अरूअरू रोग देखिन थालेको छ । बेलैमा ध्यान नदिँदा अहिले आएर दुःख बेसाउनुपरिरहेको छ', उनले सुर्ता जाहेर गरिन् ।

भक्तपुर क्यान्सर अस्पतालका पूर्वमेडिकल डाइरेक्टर डा. प्रकाशराज न्याैपानेका अनुसार पाचन प्रणाली खानासँग सम्बन्धित भएकाले यसमा लाग्ने रोगहरूका कारक प्रायः खानेकुराहरू नै हुन्छन् । हाम्रो शरीरमा लाग्ने क्यान्सरमध्ये करिब एकतिहाइ क्यान्सर पाचन प्रणालीअन्तर्गतका अंगहरूमा लाग्ने उनी बताउँछन् ।

क्यान्सरबाट मृत्यु हुनेमध्ये एकतिहाइ बिरामी पाचन प्रणालीकै क्यान्सरपीडित हुन् । 'यी क्यान्सरमध्ये आन्द्रा र प्याङ्क्रियाजको क्यान्सर महिला–पुरुष दुवैमा उत्तिकै मात्रामा हुने भए पनि रक्सी, चुरोट बढी सेवन गर्ने हुनाले खाना नली, कलेजो र पेटको क्यान्सर पुरुषहरूमा बढी हुने गर्छ । तर, पित्तथैलीको क्यान्सरचाहिँ महिलाहरूमा बढी हुन्छ', डा. न्याैपाने भन्छन् ।

०००

माथिका बिरामी पात्रमध्ये सञ्जीव बेलैमा उपचार गर्न अस्पताल पुगेर निदानकाे चरणमा रहेकाे तर राेग पालेर बसेकाे अनि खानपानमा सावधानी नअपनाएकाले भरतराजलाई क्यान्सरबाट मुक्ति पाउन कठिन भएको डा. साह बताउँछन् ।

उसाे त, सञ्जीव र भरतराज मात्र होइन, भक्तपुर क्यान्सर अस्पतालमा बर्सेनि क्यान्सरका सैयौँ बिरामी भर्ना हुने गरेका अस्पतालकाे विवरणले देखाउँछ । तर, यीमध्ये अधिकांश बिरामी राेग पुरानाे भएपछि वा सहनै नसक्ने स्थितिमा पुगेपछि मात्र अस्पताल आउने गरेका उनले बताए ।

सन् २०१८ मा भक्तपुर क्यान्सर अस्पतालमा ३ हजार ४ सय १२ बिरामी उपचाररत थिए । तीमध्ये १ हजार ८ सय ८८ जना महिला थिए भने पुरुष ३ हजार ४ सय १२ जना थिए । अस्पतालका अनुसार महिलाहरूमा पाठेघर, स्तन र फाेक्साेकाे क्यान्सर बढी देखिएकाे छ भने धेरैजसाे पुरुष फोक्सोको क्यान्सर लिएर अस्पताल भर्ना हुने गरेका छन् ।

भक्तपुर क्यान्सर अस्पतालमा सन् २०१९ मा ३ हजार ४ सय १८ क्यान्सरपीडित उपचाररत थिए । २०२० मा यस्तो संख्या २ हजार ५ सय १७ मा झर्‍याे । त्यसयताकाे तथ्याङ्क अस्पतालसित छैन । २०२० मा बिरामीकाे संख्या घट्नुलाई काेभिड- १९ प्रमुख कारण मान्छन् डा. साह । 'कोभिडका कारण अस्पताल आउन नपाएकाले बिरामीकाे संख्या घटेको हुन सक्छ', उनले भने, '२०२१ काे विवरण बनाउने काम भइरहेकाले बिरामीकाे संख्या बढेर आउन सक्छ ।'

संसार नै कायल

क्यान्सर राेगले नेपालमा मात्र हाेइन, विश्वमै मानवीय क्षति बढाइरहेकाे अध्ययनले देखाउँछ । विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लूएचओ) ले सन् २०१३ देखि २०२० सम्मकाे स्थितिलाई अध्ययन गरी तयार गरेको रिपाेर्टअनुसार संसारमा हरेक वर्ष १ कराेड ४१ लाख क्यान्सरका नयाँ राेगी थपिन्छन् । अनि प्रत्येक वर्ष ८२ लाख मानिसले क्यान्सरका कारण ज्यान गुमाउने गरेकाे डब्लूएचओकाे तथ्याङ्कले देखाउँछ ।

नेपालमा बढ्दाे

विश्वभरिका क्यान्सर बिरामीहरूकाे तथ्याङ्क राख्ने संस्था ग्लाेबाेक्यानकाे रिपाेर्टअनुसार सन् २०१५ देखि २०२० सम्म नेपालमा क्यान्सरका ३६ हजार ९ सय ६ जना बिरामी थिए । सन् २०२० मा मात्रै क्यान्सरका २० हजार ५ सय आठ जना नयाँ बिरामी थपिए । साेही वर्ष क्यान्सरबाट १३ हजार ६ सय २९ जनाकाे मृत्यु भएकाे थियाे । ग्लाेबाेक्यानकाे रिपाेर्टले पनि नेपालमा फाेक्साे, पाठेघर, स्तन, पेट, आन्द्राका क्यान्सरपीडित बढी रहेकाे देखाउँछ ।

बालबालिकालाई क्यान्सर

भक्तपुर क्यान्सर अस्पतालकी बाल क्यान्सर राेग विशेषज्ञ डा. सुस्मा गुरुङ ।

क्यान्सर राेग कुनै निश्चित उमेर समूहका मानिसलाई मात्र लाग्छ भन्ने छैन । भक्तपुर क्यान्सर अस्पतालमा तीन वर्षका बच्चादेखि ८० वर्षमाथिका ज्येष्ठ नागरिकसमेत क्यान्सरकाे उपचार गराइरहेका देखिन्थे । बाल क्यान्सर राेग विशेषज्ञ डा. सुस्मा गुरुङ नेपालमा बर्सेनि ११ देखि १३ सय बालबालिका क्यान्सर रोग लिएर अस्पताल भर्ना हुने गरेको बताउँछिन् । भक्तपुर क्यान्सर अस्पतालमा मात्रै एक वर्षमा ४० देखि ५० जनासम्मको उपचार हुने गरेको उनको भनाइ छ ।

बच्चामा भिन्न-भिन्न खालका करिब सयभन्दा बढी क्यान्सर हुने चिकित्सकहरू बताउँछन् ।

दिगाे विकास लक्ष्यमै प्रभाव

डब्लूएचओले क्यान्सरलाई मृत्युसम्म पुयाउन सक्ने नसर्ने रोगहरूमध्ये दोस्रो खतरनाक मानेको छ । बेलैमा नियन्त्रणका उपायहरू नअपनाएमा सन् २०३० सम्म क्यान्सरबाट मृत्यु हुनेकाे संख्या अहिलेकाे तुलनामा करिब दाेब्बर हुने चेतावनी डब्लूएचओले दिएको छ । यति मात्र हाेइन, यस क्षेत्रमा गरिएका प्रयास कम प्रभावी भए वा प्रयास नै गरिएन भने दिगाे विकासका लक्ष्य नै प्रभावित हुने डब्लूएचओ दाबी छ ।

ऋणकाे भार

नेपाल अर्बुद राेग निवारण संस्थाका अनुसार क्यान्सरका बिरामीमध्ये अधिकांश आर्थिक संकटको चपेटामा पर्ने गरेका छन् । सरकारले विपन्न वर्गका लागि सन् २००६ देखि विपन्न नागरिक कोषबाट क्यान्सर र मुटुरोगका बिरामीलाई १ लाख रुपैयाँबराबरको आर्थिक सहयोग गर्दै आएको छ । यसैगरी, नेपाल अर्बुद रोग निवारण संस्थाले क्यान्सरका बिरामीलाई तीन पटकसम्म भारतमा उपचारका लागि हवाईजहाजको भाडामा सहुलियत दिँदै आएको छ । जसअनुसार पहिलो पटकको भाडामा शतप्रतिशत, दोस्रोपल्टको उडानमा ५० प्रतिशत र तेस्रो पल्ट प्लेनबाट भारत जाँदा भाडामा २५ प्रतिशत सहुलियत बिरामीले पाउँछन् । उपलब्ध गराइएका दुवैखाले सहयोगले क्यान्सरपीडितलाई केही राहत मिले पनि समग्रमा यस्तो सहयोग न्यून देखिन्छ ।

१७ नोभेम्बर २०१६ र १३ फेब्रुअरी २०१७ को बीचमा भक्तपुर क्यान्सर अस्पतालमा उपचाररत २ सय ९४ जना क्यान्सरका बिरामीमाझ गरिएको अध्ययनले एक बिरामीकाे उपचारमा औसत खर्च ३ लाख ८७ हजार हुने गरेको देखाएको थियो ।

साधारण मानिसको औसत वार्षिक आयकाे तुलनामा क्यान्सरको उपचारमा लाग्ने औसत खर्च निकै भारी हुन जान्छ । उक्त अध्ययनमा संलग्नमध्ये ८६ प्रतिशतले आर्थिक समस्या भोगेका बताएका थिए । उपचारका लागि खर्च जुटाउन ७८ प्रतिशतले ऋण लिएको र ४७.६ प्रतिशतले सम्पत्ति बेचेका थिए ।

के हाे क्यान्सर अनि कसरी हुन्छ ?

क्यान्सर राेग विशेषज्ञ डा. साहका अनुसार क्यान्सर रोग शरीरको कोष या कोषिकाहरूको समूहमा देखिने अस्वाभाविक वृद्धि हाे । यसकाे उपचार बेलैमा गरिएन भने याे शरीरमा फैलिन्छ, जुन प्राणघातक हुन्छ । उनी भन्छन्, 'पहिलो, दोस्रो, तेस्रो र चौथो गरी क्यान्सरको चार चरण हुन्छन् । सबै क्यान्सरको लक्षण पनि फरक-फरक हुन्छन् । यसमा सबैभन्दा जोखिम तेस्रो र चौथो चरणमा पुगेका बिरामीलाई हुन्छ । तेस्रो चरणसम्म बिरामीलाई बचाउन सकिने सम्भावना न्यून हुन्छ भने शरीरमा फैलिएको अवस्था (चौथो चरण) मा बिरामी बचाउन असम्भवजस्तै हुन्छ ।'

नेपाल अर्बुद निवारण संस्थाका अनुसार क्यान्सर राेगकाे मुख्य कारक तत्व यही नै भन्ने त हुँदैन तर केही कार्सिनाेजेन्स (शरीरमा क्यान्सर गराउन सक्ने तत्वहरू)का कारण क्यान्सर हुन सक्छ । जस्ताे कि, खैनी, सुर्ती, पान, बिडी, चुराेट, रक्सीजस्ता पदार्थकाे सेवन गर्नु । अत्यधिक चिल्लाे, नुन बढी भएकाे खाना खानु । धुवाँमा सेकाएकाे मासु, ढुसी लागेकाे तथा बासी खानेकुरा खानु । विकिरण, कुनै जीवाणु वा वंशाणुगत गुणका कारण पनि क्यान्सर हुन सक्ने क्यान्सर रोग विशेषज्ञ डा. अरुण शाही बताउँछन् । वातावरण प्रदूषण, शहरीकरण तथा औद्योगीकरण, मोटोपना, मिसावटयुक्त तथा विषाक्त रसायन भएका पदार्थको निरन्तर प्रयोगले पनि क्यान्सर रोग निम्त्याउन सक्ने उनकाे भनाइ छ ।

'क्यान्सर ह्याज मल्टिपल आन्सर'

केही वर्षअघिसम्म नेपाली समाजमा क्यान्सर भन्नेबित्तिकै जीवनको समाप्ति भनेर बुझिन्थ्यो । त्यसैले भनिन्थ्यो- क्यान्सर ह्याज नो आन्सर ।

क्यान्सर रोग विशेषज्ञ डा. अरुण शाही ।

क्यान्सर राेग विशेषज्ञ डा. अरूण शाहीका अनुसार अब त्यस्तो अवस्था छैन । करिब शतप्रतिशत क्यान्सरको उपचार नेपालमै हुन्छ । 'अब क्यान्सर ह्याज नो आन्सर भनेर ज्यान माया मार्नुपर्ने स्थिति छैन । किनकि, आज क्यान्सर ह्याज मल्टिपल आन्सर भन्न सकिने स्थिति छ', उनी भन्छन् । तैपनि उनी क्यान्सर लाग्नै नदिन खानपान र जीवनशैलीमा ध्यान दिनुपर्नेमा जोड दिन्छन् ।

क्यान्सर राेगसम्बन्धी केही प्रश्नमा नेपाल अर्बुद निवारण संस्थाकाे स्मारिकामा उपलब्ध जानकारीहरूः

(१) ट्युमर के हाे ?

मानव शरीर अर्बौं कोषिकाहरूबाट बनेको हुुन्छ । सामान्यतया तिनीहरू उमेरसँगै स्वाभाविक र नियमित किसिमले बढ्छन् । यसलाई एक किसिमको गिर्खा या ट्युमर भनिन्छ ।

(२) ट्युमर कति किसिमका हुन्छन् ?

सामान्यतः ट्युमर दुई किसिमका हुन्छन् :

(क) घातक ःयो ज्यान लिन सक्ने ट्युमर हो । जबसम्म शल्यक्रिया वा अन्य कुनै माध्यमले यसलाई हटाइँदैन, तबसम्म यो बढेर शरीरको अन्य भागमा फैलिन्छ । यही उग्र स्वभावको वृद्धिकै कारण यस ट्युमरलाई क्यान्सरको नाम दिइएको हो ।

(ख) सौम्य : यो नम्र प्रवृत्तिको ट्युमर हो । यो उति हानिकारक हुँदैन । अनि शरीरको अन्य भागमा पनि फैलिँदैन । प्राय: यो ट्युमर क्यान्सर रोगमा परिणत हुँदैन ।

(३) क्यान्सर सरुवा वा संक्रामक रोग हो ?

यो संक्रामक रोग हाेइन । किनकि, यो कुनै जीवाणुका कारणले हुँदैन । त्यसैले यो एक व्यक्तिबाट अर्काे व्यक्तिमा सर्ने प्रश्ननै उठ्दैनन् ।

(४) क्यान्सर रोग कसरी फैलिन्छ ?

अर्बुद रोग तीन किसिमले फैलिन्छन् ।

(क) क्यान्सर रोग कोषिकाहरू रक्तनलिहरूमा बढ्छन र रगतकै माध्यमबाट शरीरका अन्य भागहरूमा फैलन्छन् ।

(ख) क्यान्सर रोगका कोषिकाहरू शरीरका अंग या तन्तुहरूबाट निस्कने एक किसिमको रङहीन क्षार (लिम्फ)बाट प्रवेश गर्छन् र लिम्फ ग्रन्थीतिर प्रवाहित हुन्छन् ।

(ग) क्यान्सर रोगका कोषिकाहरू साेझै शरीरका एक तन्तुबाट सँगैको अर्को तन्तुमा सर्छन् ।

बालबालिकालाई हुने क्यान्सरबारे डा. सुस्मा गुरुङ

(५) क्यान्सर के कारणले हुन्छ ?

क्यान्सर रोग यही नै कारणले हुुन्छ भनेर ठ्याक्कै भन्न गाह्रो छ । तर, केही चीजहरू जसलाई कर्सिनाेजेन्स (Carcinogens) भनिन्छ, यसले निश्चित पनि क्यान्सर रोग हुुने सम्भावना बढाउनमा भने मद्दत गर्छ । जस्ताे कि, जो मानिस नियमित धूमपान या खैनी खान्छ, उसलाई मुख र फोक्सोको क्यान्सर हुुने सम्भावना ज्यादा हुुन्छ । यसलाई क्यान्सरको कारक तत्त्व भनिन्छ ।

(क) सुर्तीजन्य वस्तुहरू : मध्यपान र धूमपानको अत्यधिक सेवनले शरीरका विभिन्न अंगहरूमा क्यान्सर रोगको प्रवल सम्भावना हुन्छ ।

(ख) खानपिन : अत्यधिक चिल्लो खाना, नुन बढी भएका खाना, धुवाँमा सेकाएको मासु, ढुसी परेका खानेकुराहरूको प्रयोग गर्नाले क्यान्सर रोग हुने सम्भावना हुन्छ ।

(ग) वंशाणुगत : कुनैकुनै क्यान्सर रोगहरू वंशाणुगत भएको पाइन्छ । वंशाणुगत भन्नाले कुनै व्यक्तिमा क्यान्सर रोग पाइएको खण्डमा उक्त व्यक्तिको रक्त्तसम्बन्धी नातेदार (दाजुभाइ, दिदीबहिनी, छोरा, छोरीहरू) लाई समेत क्यान्सर रोग लाग्ने सम्भावना बढी हुन्छ ।

(घ) विकिरण : हाम्रो शरीरलाई प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रूपमा विभिन्न स्रोतको माध्यमबाट रेडियो विकिरणको प्रभाव परिरहेको हुुन्छ । जस्तै, अत्यधिक घाम, परमाणुको प्रभाव आदिबाट हामीलाई शरीरका विभिन्न भागमा क्यान्सर रोग हुुने अत्यधिक सम्भावना हुन्छ । त्यसैगरी, नियमित रूपमा विधिमा प्रयोग हुने विकिरण जस्तै, एक्सरे, सीटी स्क्यान, रेडियाेथेरापि, मम्माेग्राम आदिको अत्यधिक प्रयोगबाट कुनैकुनै बेला क्यान्सर रोग हुने सम्भावना रहन्छ ।

(ङ) जीवाणु कारण : कुनैकुनै क्यान्सर रोग जीवाणुहरूले गर्दा पनि भएको छ । जस्ताे, पाठेघरको मुखको क्यान्सर Cancer Cervix को कारक तत्त्वको रूपमा HPV Virus लाई लिइएको छ ।

(च) अन्य कारक तत्त्वहरू

वतावरण प्रदूषण
औद्योगिक प्रदूषण
मिसावटयुक्त खानपान सेवन
विभिन्न विषाक्त रसायन पदार्थको प्रभावले गर्दा ।

(६) क्यान्सर रोग पुर्ख्याैली रोग हो ?

पुर्ख्याैली गुणहरूका कारण पनि केही मात्रामा क्यान्सर रोग हुने सम्भावना रहेको पनि पाइएकाे छ ।आमाबाबु वा एकमा हुने सम्भावनालाई गम्भीरताका साथ हेरिनुपर्छ ।

(७) क्यान्सर रोगबाट बच्ने माध्यमहरू के-के हुन् ?

निम्नलिखित बुदाँहरूमा ध्यान दिइएको खण्डमा संसारमा हुने सबै खालका क्यान्सर रोगमध्ये एकतिहाइ क्यान्सर रोगबाट हामी बच्न सक्छौँ । जस्तै,

मध्यपान तथा धूमपानको सेवन नगर्ने
शाकाहारी र सन्तुलित भोजन सेवन गर्ने
खानेकुरामा चर्काे नुनको प्रयोग नगर्ने
धुवाँमा सेकाएका मासु कम खाने, चिल्लाे पदार्थ, ढुसी परेका, बासी खानेकुरा नखाने
नियमित ब्यायाम गर्ने
सरसफाइमा विशेष ध्यान दिने
स्वास्थ्य परीक्षण गर्दै गर्ने ।

(८) क्यान्सर रोगलाई नियन्त्रण गर्न सकिन्छ ?

क) क्यान्सर रोगसँग मिल्दाजुल्दा लक्षण देखिएमा चिकित्सकसँग सम्पर्क राख्ने र त्यसो नगरे रोगबाट हुने सम्भावित परिणामका बारेमा सधैँ चनाखो हुने ।

ख) बर्सेनि नियमित रूपमा शरीरको पूर्ण परीक्षण गर्ने । २० वर्ष पुगेका विवाहित महिलाहरूले नियमित रूपमा हरेक १ देखि ३ वर्षभित्र प्याप स्मेअर टेस्ट गराउने । त्यसमा पनि ३५ वर्षभन्दा माथिका महिलाहरूले सकेसम्म बर्सेनि परीक्षण गराउने ।

ग) रोग लागेको भए यथाशक्य चाँडो पत्ता लगाउने र चिकित्सकको रायअनुसार उपचार गराउने ।

घ) क्यान्सर रोगको कारण, लक्षण, उपयुक्त उपचार विधिबारे चेतना प्रवाह गर्न सकियो भने यस रोगलाई नियन्त्रणमा लिन सकिन्छ ।

(९) क्यान्सर रोगका प्रारम्भिक संकेतहरू के–के हुन सक्छन् ?

सामान्यतः क्यान्सर रोगका आठवटा प्रारम्भिक संकेतहरू हुन्छन्, जसलाई क्यान्सर रोगका सुरुका आठ लक्षणहरू भनिन्छ ।

हतपत निको नहुने खोकी वा धाेद्राे स्वर भएमा
कोठीको रङ र आकारमा परिवर्तन देखापरेमा
स्तन अथवा शरीरको अन्य भागमा दुख्ने वा नदुख्ने गिर्खा आएमा
दिसा वा पिसाबको बानी फरक परेमा
असाधारण रक्तश्राव अथवा पिप आएमा
अपच अथवा खाना निल्न गाह्रो भएमा
पुरानो घाउ निको नभएमा
बिनाकारण ताैल घटेमा

१०) कुन क्यान्सर रोग सुरुमै पत्ता लगाएर उपचार गर्न जरुरी हुन्छ ?

क्यान्सर रोग सुरुमै पत्ता लाग्यो र उपचार थालियो भने शरीरको अन्य भागमा फैलिने सम्भावना थोरै हुन्छ । अनि यसको उपचार पनि सजिलै गर्न सकिन्छ । कुनै पनि क्यान्सर रोग ढिलो गरी पत्ता लागेमा निको हुन गाह्रो हुन्छ । त्यसैले हामी भन्छौँ, ‘क्यान्सर निको हुन्छ, सुरुमै उपचार गरे ।’

११) क्यान्सर रोगको परीक्षण कहाँ गर्न सकिन्छ ?

भक्तपुरस्थित नेपाल अर्बुद रोग निवारण संस्था, भक्तपुर क्यान्सर अस्पताल, चितवनस्थित बीपी कोइराला मेमोरियल क्यान्सर अस्पताल र हरिसिद्धि, ललितपुरस्थित नेपाल क्यान्सर हस्पिटल एण्ड रिसर्च सेन्टरमा यसको प्रारम्भिक परीक्षण तथा उपचार गर्न सकिन्छ । शंका लागेमा आफ्नो नजिकको कुनै पनि अस्पतालहरूमा यसको परीक्षण गर्न सकिन्छ ।

१२) क्यान्सर रोग पत्ता लगाउन कुन किसिमका उपायहरू प्रयोग गरिन्छ ?

क्यान्सर पत्ता लगाउन शरीरको शंका लागेको भागको मासुको जाँच गर्नुपर्छ, जसलाई वायोप्सी भनिन्छ । यसबाहेक रोगको प्रवृत्ति हेरेर अरु थुप्रै जाँचहरू गर्न सकिन्छ । जस्तै : तरल पदार्थको जाँच (FNAC), बोनम्यारो एक्जामिनेसन आदि ।

१३) क्यान्सर रोगको उपचार कसरी गरिन्छ ?

शल्यक्रिया, केमोथेरापि, रेडियोथेरापि अथवा यी तीन विधिहरू एकसाथ प्रयोग गरेर प्रारम्भिक अवस्थामा क्यान्सर रोगको उपचार गर्न सकिन्छ ।

१४) के सबै प्रकारका क्यान्सर रोगको उपचारका लागि रेडिएसन उपयुक्त हुन्छ ?

हुँदैन । क्यान्सर रोगको उपचार विधि यसको प्रकार, स्थान र यसको वृद्धिको मात्रामा भर पर्छ र सबै किसिमका क्यान्सर रोगको उपचारका लागि रेडिएसन उपयुक्त हुँदैन । आवश्यकताअनुसार अन्य विधिहरूको प्रयोग हुन्छ ।

१५) रेडिएसनले के गर्छ ?

रेडिएसनले क्यान्सर रोगका आक्रान्त कोषिकाहरूलाई नष्ट गर्दछ । तर, अहिले सामान्य कोषिका र तन्तुहरूलाई जोगाएर क्यान्सर रोगका आक्रान्त कोषिकाहरूलाई मात्र नष्ट गर्ने अत्याधुनिक प्रविधिको विकास भएको छ ।

१६ ) शल्यक्रिया कतिको प्रभावकारी हुन्छ ?

सुरुको अवस्थामा रहेको क्यान्सरको शल्यक्रिया पनि उपयुक्त विधि हो । प्लास्टिक तथा रिकन्स्ट्रक्टिभ सर्जरी र एनेस्थेसियामा भएको उल्लेखनीय एवम सफल प्रयोगले शल्यक्रिया क्यान्सर रोगको उपचारका लागि एक सफल विधि सावित भएको छ । यसलाई अंको सर्जरी भनिन्छ ।

१७) क्यान्सर रोग लागेको आशंका लागेमा के गनुुपर्छ ?

सम्भव भएसम्म रोग विशेषज्ञ र नभए आफूनजिकैको अस्पताल गएर तुरुन्त परीक्षण गराउनुपर्छ ।

१८) भनेपछि क्यान्सर निकाे पार्न सकिन्छ ?

समयमा उचित किसिमले उपचार गर्न सकियो भने अहिले ३३ प्रतिशत क्यान्सर रोग निको पार्न सकिन्छ । तर जति लामो समयसम्मा राेग रहन्छ, त्यति नै यसको उपचार जटिल र असम्भव हुँदै जान्छ । राम्रो खानपान गरेमा एकतिहाइ क्यान्सर रोगबाट हामी बच्न सक्छौँ । सुरुमै उपचार गरे एकतिहाइ क्यान्सर रोग पूर्णतया निको हुन्छ तर ढिलो भएको खण्डमा एकतिहाइ क्यान्सर रोगलाई निको पार्न सकिँदैन ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, माघ १९, २०७८ १५:००