जाडो खाने बाख्रो कहाँ होला ?

A+ A A-

यो जाडो भएको किन ? जाडो नभएको भए के बिग्रिन्थ्यो ? जाडो भएर के सप्रने हो ? यस्तो नजाती चीज त नभएकै जाती थियो । आपत् त फेरि यो पो थियो त, जाडो भयो भनेर लगलग काम्न पनि नपाइनी भन्या ! कामेको देख्यो कि त ठूला भनाउँदा मान्छेहरूले सिल्ली पारामा खिल्ली उडाउँदै दपेटिहाल्थे, 'हत्तेरिका, के कामेको यसरी लाजमर्नु, केटाकेटीको जाडो त बाख्राले खाइहाल्छ नि !'

पहिलोचोटि यस्तो कुरा मेरो कानमा पर्दा केटाकेटीपनाको निम्छरो मन साँच्चै होलाझैँ लाग्यो । मैले देख्दा बाख्राले घाँस खान्थ्यो, पराल खान्थ्यो, खोले खान्थ्यो । मकैका गेडै खान्थ्यो । यहीचाहिँ देख्दैनथेँ– बाख्राले जाडोचाहिँ कतिखेर खान्थ्यो ?

मेरा साना गोडाहरू चिसोको तीव्र वेग थाम्न नसकेर लगलगी काम्थे । म घरी तिघ्रातिर, घरी पाखुरातिर आँखा लगाउँथेँ । मेरो ज्यानको छालै छोडेर सयौँको संख्यामा तिखा-तिखा काँडा उम्रेका हुन्थे । ती तिखा काँडाका टुप्पाहरू देखेपछि जाडोले आफ्नो मुटुमै हानिरहेको अनुभूति गर्थें । नचाहँदा नचाहँदै मुखभित्रका दाँत पनि कटटट गरेर बज्थे । जाडोको भयानक आक्रमणले एउटा फिलफिले दौराभित्र घाइते, अचकल्टो सिकारले बेहोरेको छटपटीमा जस्तै हुन्थेँ ।

हाम्रो घरभन्दा पारि निकै टाढा कालिञ्चोक डाँडाको टुप्पोमा सूर्यले बिहानीको पहिलो किरण पसार्थ्यो । म तिनै किरणहरूलाई हेर्न हाम्रो सानो घरको सानो दैलोबाट फुत्त बाहिर निस्कन्थेँ । आफूलाई न्यानो लाग्ने घामका पाइलाहरू कहाँ आइपुगे भन्दै म उही डाँडोतिर चियाउने गर्थें । कोही बेला म यसो पनि गर्थें– मलाई एकदेखि बीससम्मको गणित आउँथ्यो । घामका पाइला बिस्तारै-बिस्तारै ओर्लिएको देखिसकेपछि भित्र पसेर म एकदेखि बीससम्म पाँचचोटि गन्थेँ, अनि बाहिर आएर हेर्थें, फेरि अब दशचोटि गन्छु भनेर भित्र पस्थेँ ।

एक दिन मैले कलिलो मस्तिष्कको तन्तु केलाउँदै ठूलो हिम्मत गरेँ । घरको दैलोअगाडि बारीमा किला गाडेर बाख्रा बाँधिसकेका छन्, मैलेचाहिँ के कामले यत्रो विपद् सहनु ? त्यहाँ पुगेर आफूलाई लागेको जाडो बाख्रालाई खुवाउँदा कसो होला ? म बिस्तारै बाख्रानजिकै पुगेँ, बीचमै आमाले अवरोध गर्नुभो, 'ए कान्छा त्यता नजा, बाख्राले लडाउँछ ।'

अलिकति छेउमा पुग्दा मलाई अलिकति जाडो कम भएजस्तो लागिसकेको थियो । आमाले फेरि डब्बल, तेब्बर कराउनुभो, फर्किनुपरिहाल्यो । यति कुराले मेरो मनमा विश्वासको अलि-अलि जरो गाडिदियो । 'हो पो रहेछ, खाँदो रहेछ बाख्राले जाडो ।'

हाम्रा मात्रै बाख्राले जाडो नखाएको हो कि अरुका बाख्राले पनि जाडो नखाएको हो ? मलाई यो कुरा पनि बुझ्न मन लागेर आयो । अनि वल्लो घर, पल्लाघर, माख्लो घर गएँ । अनि खोरमा गएर बाख्रालाई हेरेको, बाख्रो त आफैँ जाडोले कामिरहेको पो रहेछ । केको खान्थ्यो जाडो ।

अब मेरो दैनिकी फेरियो । बिहान-बिहानै कालिञ्चोकको डाँडोतिर घाम हेर्न छोडेर बाख्रा हेर्न लागेँ । हाम्रो घरमा सात/आठवटा बाख्रा थिए । कोही साना थिए, कोही ठूला थिए । मलाई यस्तो लाग्थ्यो– सानाले थोरै जाडो खान्छ, ठूलाले धेरै ।

मेरो बुबालाई पनि निकै जाडो भएको चाल पाउँथेँ । कोही बेला मलाई यस्तो लाग्थ्यो– ठूलो बाख्रोले चाहिँ बुबाको जाडो खाइदिए हुने नि । फेरि सम्झन्थेँ– बाख्राले त केटाकेटीको जाडो मात्र खान्छ भनेका छन् । त्यसपछि मलाई गाईदेखि झोँक चलेर आउँथ्यो । यसले थपक्कन बुबाको जाडो खाइदिए हुने नि । यसले चाहिँ कसको जाडो खान्छ ?

म लुकीचोरी-लुकीचोरी आमाका आँखा छलेर बाख्रा बाँधेको ठाउँमा जान थालेँ । पहिलोचोटि मैले बाख्राको यस्तो अनुहार देखेँ कि बाख्राले मुखभित्र केही चबाइराखेको छ । घाँस पराल टोकेको पनि केही देख्दिनँ । मलाई लाग्छ, उसै रित्तो पाराले चबाइराखेको छ । मलाई छेउमै गएर हेर्न मन लाग्यो, र पनि म केही देख्दिनँ । उसै चबाइरहेको छ । अनिचाहिँ मलाई पूरै विश्वास लाग्यो, बाख्राले हामी केटाकेटीको जाडो चबाइरहेको छ ।

बाख्राको छेउमा बस्दा अलि-अलि केही तातो भएको हो किजस्तो लाग्थ्यो तर भरोसै गर्न लायकको तातोचाहिँ पटक्कै थिएन । जिउमा चिसोले काँडा उम्रिएकै छन् । मुखमा दाँत कटटट बजेकै छन् । जति छेउमै भए पनि बाख्राले जाडो खाएन खै ! पहिलो चोटि सोचेथेँ– बाख्राले अघाएर जाडो नखाएको हो कि ।

दिनदिनैको मेरो अध्ययनले यो निष्कर्ष निकाल्यो कि हाम्रा बाख्राले एकचिम्टी पनि जाडो खाएकै हैन । हाम्रा मात्रै बाख्राले जाडो नखाएको हो कि अरुका बाख्राले पनि जाडो नखाएको हो ? मलाई यो कुरा पनि बुझ्न मन लागेर आयो । अनि म पल्लाघर मोहन दाइकोमा गएँ । त्यहाँ बाख्रा त थिए तर केटाकेटी कोही थिएनन् । केटाकेटी नभएको ठाउँमा कसको जाडो खानु बाख्राले ? अनि म फेरि माख्लाघर रामशरणकोमा गएँ । अनि यसो खोरमा गएर बाख्रालाई हेरेको, बाख्रो त आफैँ जाडो भएर कामिरहेको पो रहेछ । केको खान्थ्यो जाडो ।

अर्को काकाको घरमा पुग्दा पनि बाख्राले जाडो खाएको चाल पाइनँ । त्यसपछि बाख्राले जाडो खान्छ भन्ने विश्वासमा बिस्तारै चिरो पर्न लाग्यो । मन दोमन हुँदै फाट्न लाग्यो । एक मनले भन्छ, बाख्राले जाडो खान्छ । अर्को मनले भन्छ, नापेर खान्छ । आदि विश्वासलाई मनमा लिएर यसो विचार गर्थें, कहाँ होला त जाडो खाने बाख्रो ?

कतै आगो बालेको ठाउँमा लुसुक्क पस्न खोज्थेँ, ठूला मान्छेहरू दिल खोलेर यता बसेर सजिलो गरी आगो ताप भन्दैनन् । डराइडराइ आगोको अलिकति तापमा औँला फिँजायो, राम्रोसँग ताप्न नपाउँदै हुकुम चलाउँछन्, 'ल.... यो किन आएको यहाँ ? तेरो जाडो त बाख्राले खाइहाल्छ नि ।' यसो भन्दा आफूलाई यति रिस उठेर आउँथ्यो कि 'त्यसो भए देखाओ न त जाडो खाने बाख्रो कहाँ छ तिम्रा बाउको साँढे ?' भन्नुजस्तो त हुन्थ्यो । तर के गर्नु ? त्यसो भनिहालेमा झापड पाउन बेर थिएन । निम्छरो मुख लगाएर पछाडि सर्नुको विकल्प थिएन ।

मेरो जिन्दगीमा सालैपिच्छे जाडो आयो, जाडो खाने बाख्रो कहिल्यै आएन । आज यसो सम्झन्छु । गरिबका बच्चालाई यति भनेरै भए पनि जाडोसँग कुस्ती खेल्न पो सिकाइएको हो कि । केटाकेटीको जाडो बाख्राले खान्छ नभनेर हात्तीले खान्छ पनि भन्नुभएन ।

एक दिन आमाले मावलबाट रातो-रातो रङको घोर्ली बाख्रो लिएर आउनुभो । मेरो मनमा उही केटाकेटीपनका कुरा खेल्न लागे– न मावलको बाख्राले पो जाडो खान्छ कि ! म त्यस बाख्राको वरिपरि घुमेँ तर यो घुमाइ पनि व्यर्थको थियो । किनकि आमाले त्यो बाख्रो ल्याउँदाको समय भनेको वैशाख महिनाको थियो । वैशाखमा केको जाडो हुनु र बाख्राले खाए नखाएको चाल पाउनु ? तर पनि मेरो मनमा चाहिँ यही कुरा घुमिरहन्थ्यो । मैले आशा गरेँ, यो बाख्राले चाहिँ जाडो खाइदिए हुन्थ्यो । घरीघरी म उसको सिङ हेर्थें, पुच्छर हेर्थे, चबाउनी दाँत हेर्थें । चबाएको चीज जम्मा पार्नी भुँडी हेर्थें, अनि खै के सम्झिएर विश्वास गर्थें– यसले चाहिँ पक्कै जाडो खान्छ ।

मेरो जिन्दगीमा सालैपिच्छे जाडो आयो, जाडो खाने बाख्रो कहिल्यै आएन । आज यसो सम्झन्छु । गरिबका बच्चालाई यति भनेरै भए पनि जाडोसँग कुस्ती खेल्न पो सिकाइएको हो कि ! केटाकेटीको जाडो बाख्राले खान्छ नभनेर हात्तीले खान्छ पनि भन्नुभएन । किनकि बाख्रानजिकै थियो । हात्ती कहाँ थियो, कहाँ थियो । केटाकेटी फुल्याउन त नजिकै जुन चीज छ, त्यही देखाउनु जरुरी थियो ।

यसपालिको जाडो समयमा गाउँमा पुगेँ । जाडोले उल्का सताएको थियो । आफ्नो विगतको त्यो हविगतलाई सम्झेर आमालाई भनेँ, 'केटाकेटी हुँदा त मेरो जाडो बाख्राले खाने गर्थ्यो, अहिले त म बुढो भैहालेँ ? अब त जाडो केहीले पनि नखाने भो । यो जाडोलाई के गर्नु आमा ?' मेरो कुरा सुनेर आमा मज्जाले हाँस्नुभो । हाँसोमा साथ दिनेहरू टोलछिमेकका अरु मान्छे पनि थिए । त्यसमध्ये थियो एउटा आठ नौ वर्षको केटो । बिहानीको समयमा त्यो केटो पनि लगलग कामिरहेको थियो । यसलाई देखेपछि बाख्रासँग साटिएको बालापनको जाडोको याद आयो ।

'ए भाइ ! तिमीलाई जाडो भाको हो ?' मैले सोधेँ ।

उसले 'हो' भनेर टाउको हल्लायो ।

अनि मैले भनेँ, 'केटाकेटीको जाडो त बाख्राले खाइहाल्छ नि ।' मेरो कुरा सुनेर उसले ठाडै भन्यो, 'जाडो खाने बाख्रो कहाँ छ ?'

उसको यो प्रस्न मलाई साह्रै मन पर्‍यो । अनि मैले भनेँ, 'हेर भाइ, जाडो खाने बाख्रो कहीँ छैन । तिम्रो उमेरमा मलाई यसै भनेर म ठूलो रनभुल्लमा परेँ । तिमी पनि यस्तो भुलमा नपर है, जाडो खाने बाख्रो कहीँ छैन ।'