मेरो कोठामा आकस्मिक रूपमा विनोद चौधरीको प्रवेश हुँदा मलाई त कस्तोकस्तो लाज लाग्यो, मेरो शिरदेखि पैतालासम्म एकैचोटि नसानसा समाएर कुनै चुम्बकीय वस्तुले डल्लो पारिदिएजस्तो भयो । अति अप्ठ्यारोपनाले रक्तसञ्चारका नलीहरूलाई कतै गुजुमुजु पारिदिएजस्तो त भएकै थियो । यो सबै कुराका बावजुद मेरो मनमा कतै खुसी पनि पोको परेको थियो । त्यसैले यो सबै कुराको सन्तुलन नमिलेर मलाई साह्रै सकस पर्यो । के अचम्म, मेरो कोठामा विनोद चौधरी कहाँबाट आउनुभयो ?
संकटको ठूलै आपत् परेजस्तो म अकमक्क परेँ । तपाईंलाई मेरो कोठामा स्वागत छ भन्न त परको कुरा, यता बसौँ पनि भन्न सकिनँ । उहाँ आफैँं सरासर आएर मेरो अठाह्रवर्षे पुरानो खुट्टेखाटमाथि बस्नुभो । अनि मेरो ढाडमा धाप मारेर मुसुक्क मुस्कुराउँदै भन्नु भो, 'ढुंगेल बाबु, आरामै हो ?'
कुनै साधारण दुकानदार विनोद चौधरीले यति भनेको हुन्थ्यो भने यति कुरालाई म सजिलै गरी थेग्न सक्थेँ । तर, उहाँ त यस्तो विनोद चौधरी पर्नुभो जसले नेपालदेखि अमेरिकासम्म आफ्नो उद्योगधन्दा विस्तार गर्नुभएको छ । त्यसैले एक सफल उद्योगीको हात एक कमसल कंगाल मजदुरको ढाडमा निकै भारी भयो, र पनि म लजाउँदै बोलेँ, 'आरामै छु ।'
'ढुंगेल बाबु ।'
'हजुर' ।
'तपाईंले किन यति धेरै अप्ठ्यारो मान्नुभो ?'
'तपाईं एउटा यस्तो मजदुरको ढुसी गनाउने कोठामा आउनुभो अनि । '
'यस्तो भनेको कस्तो बाबु ?'
'जिन्दगीमा एकबार तपाईं चिली देशको केनेडी होटलको १२औँ तलामा बास बसेको बखत जसरी ८.८ रेक्टर स्केलको भुइँचालोले आतेस लाग्ने गरी हल्लाइदिएको थियो, त्यस्तै दु:खको भुइँचालोले मेरो जिन्दगीलाई हल्लाइदिएको छ । तपाईं आउनुभो, चिया खुवाउनका लागि मसँग एउटा राम्रो कपसम्म छैन । तपाईंको आगमनमा म लज्जित छु विनोद सर ।'
'ल ठीक छ ढुंगेल बाबु ! चियाको चिन्ता नलिनू । म केनेडी होटलमा आत्तिएको कुरा कसरी थाहा पाउनुभयो ?'
थाहा पाएको कुरामा निर्धक्क भएर केही नबोली सामुन्य अगाडिको टेबुलतिर हेर्न लागेँ । उहाँले पनि मसँगै टेबुलतिर हेर्नुभो । अनि मुसुक्क मुस्कुराउँदै टेबुलमाथिको आफ्नो आत्मकथालाई आफ्नै हातले समाउँदै भन्नुभो, 'ए म त पहिल्यै तपाईंको कोठामा आइसकेछु त ।'
म चुपचाप रहेँ । उहाँले आफ्नो आत्मकथामा रहेको आफ्नो तस्वीरमा हेरेको मलाई साह्रै राम्रो लाग्यो । मनमनले सोचेँ– बुढाले अब के भन्ने हुन् ।
'ढुंगेल बाबु ।'
'हजुर'
'तपाईंले मेरो आत्मकथा कहिले पढ्नुभो ?'
'भर्खर, लगभग एक महिना भयो होला ।'
'यति ढिलो ? मेरो आत्मकथा निस्किएको त आठ वर्ष भैसक्यो त ।'
वाइवाइसँगै हुर्किएका पुस्ता जहाँजहाँ पुगेका छन्, त्यहाँत्यहाँ वाइवाइ नपुर्याई म यो यात्रा बिसाउदिनँ भनेर प्रतिज्ञा गर्नुभएको रहेछ । शुभकामना छ, तपाईंलाई भोलिका दिनमा मंगल ग्रहमा मानव बस्तीको विकास भएछ भने त्यहाँ पनि तपाईंको वाइवाइ चाउचाउको उद्योग खुलोस ।
'त्यही त भन्दैछु विनोद सर, म एक निर्धन मजदुर हुँ । बजारमा निस्किनेबित्तिक्कै पुस्तक किनिहाल्न कहाँ सक्छु र ? म एक पुस्तकप्रेमी भएको नाताले तपाईंको आत्मकथालाई मैले निकै समयपहिल्यैदेखि पढ्न खोजेथेँ, फुटपाथका सस्तो बजारमा सय पचास रुपैयाँ बोकेर पनि हिँडे तर तपाईंको पुस्तक सय पचासमा पाइने पुरानो थोत्रो भएर कहिल्यै आएन, जहिल्यै नयाँ रह्यो ।'
त्यसपछि उहाँले पुस्तकको बाक्लो कभरलाई पल्टाउनुभो । खाली भागमा अलिकति हस्तलिखित अक्षर थिए । पुस्तक प्राप्त मिति र सहयोगी व्यक्तिको नाम, ती अक्षर पढेर उहाँले मन्द गतिमा टाउको हल्लाउनुभयो ।
'ढुंगेल बाबु, तपाईंले यसलाई पूरै पढिसक्नुभयो ?'
'हजुर, मैलै पढिसकेँ ।'
'कस्तो लाग्यो त ?'
'मलाई त अचम्मै लाग्यो सर ।'
'कसरी बाबु ?'
'अर्काको कपडा मण्डीमा काम गर्ने हजुरबाउको नातिले बृहत् उद्योगधन्दा फिँजाएर बहुराष्ट्रिय कम्पनी खडा गर्नु कहाँ चानचुने कुरा हो र ?'
'यसमा अचम्म मान्नुपर्ने कुरा कहाँ छ त ढुंगेल बाबु ?'
'विनोद सर, संसारमा उद्योगधन्दाको पासा खेल्ने उद्योगीहरू सयौँ हुन्छन, कहाँ सबै तपाईंको जस्तै गरी द्रुतगतिमा सप्रन सक्छन् र ? पुस्तक पढ्दा मलाई अचम्म यो लागिरहेछ कि तपाईंको लक्ष्य निर्धारण गरिदिने एक शक्तिशाली भाग्यविधाता तपाईंको अघिअघि लागेर बाटोका बाधा पन्छाउँदै हिँडिरहेका छन् र उनले बाधा दिनेलाई ओए झुसुली, यो केको तमासा हो ? यहाँ विनोद बाबुलाई बाटो छोड् भनेर तपाईंलाई डोर्याउँदै सफलताको शिखरमा पुर्याइरहेका छन् ।'
'हैन ढुंगेल बाबु, मैले आफ्नो लक्ष्य निर्धारण आफैँले गरेँ र निरन्तर लागिरहेँ ।'
'म यही कुरा त भन्दै छु विनोद सर, चक्रपाणि चालिसेको उद्योग तरङ्गिणी' अनुसार संसारमा को उद्योगी हैन ? सबै मानिस उद्योगी हुन् । सबैले आफ्नो जीवनकालमा श्रम, शक्ति, सामर्थ्य लगाएका हुन्छन् । कसैलाई झिँगाले लडाइदिन्छ, कसैलाई डिँगाले नि छुँदैन ।'
'भनेपछि मलाई डिँगाले छोएन भन्न खोज्नुभएको हो बाबु ?'
'हो नि, तपाईंलाई कुन डिँगाले छुन सक्यो ? पञ्चायतको चुनावलाई सक्दो सघाउनुभो । त्यही पञ्चायतभित्र तपाईंविरुद्ध खेल भए । पञ्चायत आफैँ पछारियो । तपाईंको एपोलो स्टिलमाथि दरबारका मान्छेले जुन हर्कत देखाएका थिए । आखिर तिनको पनि के लाग्यो र ? गल्फ खेल्नबाट जसरी तपाईंलाई वञ्चित गराइयो, त्यसको जवाफमा आफैँले नवलपरासीमा गल्फकोर्सको मैदान नै तयार पारिदिनुभो । अनि स्वदेशदेखि विदेशसम्म उद्योगधन्दाको तीव्र विस्तार गर्नुभयो, अनि छोयो त डिँगाले ?'
मेरो कुरा सुनेर उहाँले उच्च सफलताको मीठो मुस्कानमा मुस्कुराउनुभो । आफ्नो आत्मकथालाई आफ्नै हातमा च्यापेर मेरो कोठाको चारैतिर टाउको हल्लाउनुभो । मलाई साह्रै सकस पर्यो । ओ हो ! बुढाले किन यसरी हेरेको मेरो कोठालाई, हेर्न लायक के नै छ र मेरो कोठामा ? केही पुस्तकबाहेक नयाँ भन्ने चीज नै के छ र ? सब मैलो, थोत्रो, पुरानो ।
मेरो कोठामा घुमिरहेको विनोद सरको दृष्टिलाई भंग गर्न खोज्दै घाँटीलाई खारखुर पारेर भनेँ-
'विनोद सर, म तपाईंको आत्मकथा पढ्दा रोएँ नि ।'
'साँच्चै ?'
'साँच्चै विनोद सर ।'
'के मेरो आत्मकथामा कतै त्यस्तो रुन्चेकुना परेको छ र ?'
'तपाईंको आत्मकथामा दुनियाँ रुवाउने रुन्चेकुना छ भनेर त म भन्दिनँ । त्यस्तो छँदा पनि छैन । म रोएको कारणले त्यस्तो ठाउँ नै छैन भनेर पनि भन्न सक्दिनँ । सरसर्ती पढ्दा तपाईंको आत्मकथाभित्र अनेक प्रसंग छन् । जस्तै टिंकु हत्या आरोपमा रुनुभो । अभिनेता देव आनन्दलाई सोल्टी होटलमा मोजा बेच्न जानुभो । गीतसंगीतमा लाग्नुभो । चलचित्र निर्माणमा जुट्नुभो । आफ्नो लागि केटी हेर्न जाने केटीसँगै बिहे गर्नुभो । उद्योगधन्दाको क्षेत्रलाई तीव्र गतिमा विस्तार गर्नुभो । उद्योग वाणिज्य महासंघको राजनीतिमा सक्रिय रहनुभो । माओवादीविरुद्ध उत्रनुभो । यी सबै विषयले मलाई सोचमग्न त बनायो तर मलाई रुवाउने प्रसंग यी कुनै हैनन् विनोद सर ।'
'के कुरामा रोयौ त बच्चो तिमी ?'
ओ हो ! कति मीठो गरी बोल्नुभो । उहाँको त्यो हँसिलो र फराकिलो हृदयले गर्दा मभित्रका सबै सङ्कुचित भावनाहरू तन्किएर चौडा भए । अघिदेखि भनौँ कि नभनौँ लागेका कुरा पनि अबचाहिँ भनौँजस्तो लाग्यो ।
'विनोद सर, ती मजदुर नारीको हृदयविदारक जीवनगाथाले मेरो आँसु खसालिदियो । हुन त तपाईंले ती नारीलाई अलिकति शब्दमा सम्झनुभएको छ । म त निकै लामो समयदेखि सयौँ मजदुरहरूको जीवनसँगसँगै रहेको छु । मजदुरको जीवन कति दयनीय छ, त्यो त म स्वयम्ले भोगिरहेकै छु ।'
'ढुंगेल बाबु, अलि प्रस्ट पार्नु न, को नारीको कुरा गर्नुभो ?'
'तिनै हरिमाया थापा नामकी नारी जसले काम गर्दागर्दै छोरी सीतालाई जन्म दिनुभो । म यही कुराले रोएँ विनोद सर । एउटी नारीले आफ्नो प्रसूति समयको अन्तिम कालसम्म मजदुरी गरिरहनुपर्दाको दु:खदायी अवस्था देख्दा कसको पो मन रुँदैन र ? हुन त यहाँ अलिकति खुसीको कुरा पनि छ । तिनै सीतालाई छात्रवृत्ति घोषणा गर्दा यहाँले भन्नुभो– म यिनलाई कुनै दिन चौधरी उद्योग ग्रामको प्रमुख कार्यकारी निर्देशकको हैसियतमा देख्न चाहन्छु । तपाईं विसाल हृदय भएको उद्योगी हुनुहुँदो रहेछ । कति मजदुर नारीहरू त गर्भवती समयको अन्तिम समय लागेपछि मजदुरी छोड्न बाध्य भएका हुन्छन् । साहु उद्योगीको नजरमा अबदेखि त्यस्ता नारी काम गर्न अयोग्य ठहरिन्छन् । पुस्तक पढ्दैगर्दा यति एउटा कुराले मेरो सम्झनामा दु:खदायी जीवन बिताएका सयौँ मजदुरहरू आए, अनि मेरा आँखामा आँसु रसाए ।
'विनोद सर, ती मजदुर नारीको हृदयविदारक जीवनगाथाले मेरो आँसु खसालिदियो । हुन त तपाईंले ती नारीलाई अलिकति शब्दमा सम्झनुभएको छ । म त निकै लामो समयदेखि सयौँ मजदुरहरूको जीवनसँगसँगै रहेको छु । मजदुरको जीवन कति दयनीय छ, त्यो त म स्वयम्ले भोगिरहेकै छु ।'
विनोद सर, यो संसारमा उद्योगधन्दाको रंगिन संसार एकातिर छ । अर्कोतिर सयौँ मजदुरहरूको दयनीय संसार पनि छ । तपाईंको उद्योगमा सयौँ मजदुरले काम गर्छन् । म आशा गर्छु– ती मजदुरहरूले शान्तिपूर्ण तरिकाले जीवन धान्न सक्ने ज्याला पाएका होलान् । यस विषयमा तपाईंको आत्मकथा मौन छ । तर, यहाँ उद्योगीहरू हामीले सयौँ मजदुरहरूलाई रोजगार दिएका छौँ भनेर लड्डुका गड्डु हाँक्छन् तर तिनले दिएको ज्याला भनेको मजदुरको परिवारले पेटभरि खान पाउनेबराबरको छैन ।
विनोद सर, किनकिन मलाई पनि यो एकबारको जुनीमा स्वतन्त्र एक सामाजिक मानिस भएर जिउन मन लाग्छ । बगैँचाका सबै फूल देवालयमा पुग्न नसकेजस्तै म एक मजदुर कहिले कारखानाभित्र, कहिले बाहिर श्रमशील पाखुरीको विज्ञापन गर्दै हिँड्छु । साढे चार दशक लामो जिन्दगीको भर्याङ चढिसक्दा पनि उस्तै छु । फेरि यहाँ तपाईंले लेखेको कुराले साह्रै दिल छोयो नि विनोद सर । तपाईंले लेख्नुभएको छ- 'तपाईं जुन समाजमा बस्नुहुन्छ त्यसको वरिपरि एउटा घेरा हुन्छ- छरछिमेकको, इष्टमित्रको, सहकर्मीको । त्यसमा घोलिनु नै सामाजिक जीवन हो । उनीहरूसँग जन्तमा नाच्नु र मलामीमा रुन सक्नु भएन भने तपाईं एक्लो बृहस्पति हो । (पेज ३२५) । हो विनोद सर हो, म एक्लो बृहस्पति नै हो । मैले थुप्रै एक्लोपना बिताएको छु । कतिको जन्ती हुन सकिनँ, कतिको मलामी हुन सकिनँ । कति एक्लोपनाहरूमा भातको साटो एक प्याकेट तपाईंकै वाइवाइ चाउचाउ खाएर बसेको छु । रात कटाएको छु । बिहान पर्खिएको छु ।
विनोद सर, तपाईंको वाइवाइ चाउचाउ त श्रमजीवी मजदुरहरूको प्रिय चाउचाउ हो नि । यदि यो कुरालाई बिर्सिनुभएको हो भने एकफेर स्मरण गराउँछु । तपाईं दुबई विमानस्थलमा आफ्नो सामान कुर्दै गर्दा नेपालबाट गएका मेरा प्रिय अपरिचित मजदुर मित्रहरूले भोक लाग्दा कुटुकुटु खाऊँला भनेर दुई/चार बाकस वाइवाइ पनि साथमा लगेका थिए । बुझ्नु भो त हामी मजदुरहरूलाई कति प्रिय छ तपाईंको वाइवाइ ? एक पोका फोर्यो काटाककुटुक खायो, निदायो ।
नेपाल र भारतमा मात्रै वार्षिक झण्डै १ अर्ब पाकेट चाउचाउ उत्पादन हुन्छ भन्ने कुरा पढ्दा मलाई साह्रै खुसी लाग्यो । अहिले त झन् यो संङ्ख्या बढेर निकै माथि गैसक्यो होला । वाइवाइसँगै हुर्किएका पुस्ता जहाँजहाँ पुगेका छन्, त्यहाँत्यहाँ वाइवाइ नपुर्याई म यो यात्रा बिसाउदिनँ भनेर प्रतिज्ञा गर्नुभएको रहेछ । शुभकामना छ, तपाईंलाई भोलिका दिनमा मंगल ग्रहमा मानव बस्तीको विकास भएछ भने त्यहाँ पनि तपाईंको वाइवाइ चाउचाउको उद्योग खुलोस । यही शुभकामनासहित एउटा कुरा तपाईंलाई भनौँभनौँ लागेको छ विनोद सर ।'
'के कुरा बालक ?'
'भन्नु त हुन्थ्यो तर फेरि...।'
'के फेरि ?'
'म पातालको मजदुरले तपाईं आकाशको मालिकलाई झट्टै केही भनिहाल्दा रिसाएर फेरि गर्धन पो बटार्नुहुन्छ कि ।'
'भन, म रिसाउन्नँ ।'
'तपाईंले सामाजिक उत्तरदायित्वअन्तर्गतका विभिन्न कार्यक्रममा बर्सेनि करिब सत्तरी लाख खर्च गर्नुभएको रहेछ । यो कुरा मलाई साह्रै राम्रै लाग्यो । यही कार्यक्रमको छेउमा एउटा छुट्टै श्रमजीवी सम्मान कोष स्थापनाका लागि लाखौँ मजदुरहरूले मन पराएको तपाईंको उही वाइवाइ चाउचाउबाट प्रतिपाकेट दुई पैसा छुट्याउँदा कसो होला विनोद सर ? त्यसो गर्दा कसो होला ?
मैले यसो भन्दा विनोद सरको टाउको सोचमग्न अवस्थामा झुकेको देखेँ । खै विनोद सरले न ठीक भनेर सोच्नु भो, न बेठीक भनेर सोच्नुभो । र पनि म भन्दै गएँ, 'यही कोषबाट मजदुरका निम्ति कतै अस्पताल खुलोस्, कतै स्कुल खुलोस् । यो संसारमा कहिल्यै सम्मान र पुरस्कार नपाउने वर्ग भनेको यही मजदुर वर्ग नै हो । कतै खाल्डो खनेर होस् वा टावर ठड्याएर होस्, मजदुरले पनि विशिष्ट योगदान पुर्याएका हुन्छन् । त्यस्ता मजदुरले यही कोषबाट सम्मान र पुरस्कार पाऊन् । त्यसो गर्दा कसो होला विनोद सर ? यदि यस्तो हुन सक्यो भने धनी र गरिबबीचको यो असमान वर्गीय समाज रहुञ्जेल तपाईंको यो योगदानको दुखियाहरूले तारिफ गरिरहनेछन विनोद सर ।'
विनोद सर केही बोल्नुभएन । निकै बेर साविककै अवस्थामा रहनुभो अनि उठेर बाहिर निस्किनुभो । यो देखेर मलाई व्यर्थै यति कुरा राखेँ भनेर खल्लो अनुभूति भयो । अनि मैले विनोद सर विनोद सर भनेर बोलाएँ । बोलाउँदा म अलि बढी नै चिच्याएछु । चिच्याउँदा म सपनाबाट झल्याँस्स भएँ । यसो उठेर हेर्छु त बिहानीको प्रशस्त उज्यालो मेरो कोठाभित्र पसिसकेछ । हतारहतार वरिपरि हेर्छु, खै विनोद सर ?
जुरुक्क उठेर टेबुलमा हेरेँ । विनोद चौधरीको आत्मकथा त्यहीँ थियो । टपक्क हातमा लिएर उहाँको तस्वीरमा हेर्दै बोलेँ– विनोद सर, तपाईंलाई मैले भेट्ने भनेको त उही सपनामा त हो नि ।
प्रकाशित मिति: शनिबार, पुस ३, २०७८ ०६:२७
-1743661115.jpg)
-1743579183-1743604118.jpg)
