आर्म्स रेस : जब पुतलीहरूले चमेराेकाे इकाेलाेकेसन थाहा पाए

फाेटाे स्राेत : पिन्टरेस्ट ।

A+ A A-

जन ब्याप्टिस लमार्कका अनुसार कुनै पनि प्राणीकाे शरीरमा उसको जीवन अवधिभरिमा आएका फेरबदलहरू उसको सन्तानमा सर्छ भन्ने थियो । लमार्कले क्रमिक विकासको विचारलाई अवलोकनको भरमा आफ्नो सिद्धान्तमा हाले तर उनको व्याख्या गर्ने शैलीमा भने अलिकति कमजोरी देखियो । त्यही कुरा चार्ल्स डार्विनले भने एउटा कृत्रिम बगैँचामा सजाएर राखिएका विभिन्न फूलहरू झैँ सजाएर आफ्नो प्राकृतिक छनोटद्वारा क्रमिक विकासको सिद्धान्तमा विश्वसामु पुर्‍याए ।

लमार्किजमको प्रसिद्ध उदाहरणका लागि जिराफको घाँटी लिन सकिन्छ- जिराफले रुखको माथिमाथि पातको खोजीमा आफ्नो घाँटी तन्काउँछ र निरन्तर रूपमा तन्काइएको घाँटीले गर्दा लामो समयको अन्तरालमा उसको घाँटी लामो हुन जान्छ ।

घाँटी जिराफले तन्काएको भन्दा पनि यहाँ अलिकति फरक हिसाबको प्रक्रिया हुन्छ, जुन चार्ल्स डार्विन र याल्फर्ड वालेसले पत्ता लगाए ।

के हुन्छ त खासमा ?

आनुवंशिक विविधता पृथ्वीमा पाइने सबै जैविक रूपहरूमा हुन्छ । माथिको जिराफमा पनि धेरै विविधता थियो । कुनैको घाँटी लामो थिए, कुनैको छोटो । कुनै धेरै लामो अकारका थिए भने कुनै साना । र, जब पातको लागि रुखको माथि माथिसम्म पुग्नुपर्ने कारणहरू आए, तब लामो घाँटी हुने जिराफ मात्र पुग्न सके । जसले खान सके त्यही बचेँ र प्रजनन गरे । नसक्ने मरेर गए । डार्विनका अनुसार जसको घाँटी लामो थियो, उसलाई प्रकृतिले छनोट गरेको थियो, वा त्यो जिराफ त्यस स्थितिमा बाँच्न लायक थियो ।

सम्बन्धित समाचार

जीव उत्पत्तिबारे क्रमविकासको सिद्धान्तले के भन्छ ?

सानो घाँटी हुने जिराफहरू भने त्यस स्थितिमा लायक भएनन् । त्यसरी लामो समयसम्म ठूला घाँटी भएका जिराफहरू प्राकृतिक छनोटमा पर्दै गए र जति लामो घाँटी भयो त्यति नै फाइदा हुने भएकाले लामो घाँटी हुनेहरू नै छनोटमा पर्दै गए । यसलाई डार्विनिजममा छनोट दबाब भनिन्छ, यो जिराफको मामिलामा लामो घाँटी हुनु छनोट दबाबमा परेको विशेषता भयो । र, बिस्तारै लामो घाँटी भएकाहरूको सङ्ख्या बढ्दै गयो ।

डार्विनले यो कुरा भने ग्यालापेगस टापुका चराहरू अध्ययन गरेर पत्ता लगाए ।

उनले ग्यालापेगसको सयरमा जम्मा गरिएको चराहरूको अध्ययन गर्दा एउटा चाखलाग्दो कुरा देखे । उनले जम्मा गरेका चराहरू विभिन्न टापुका भए पनि तिनीहरूमा केही समानताहरू थिए ।

खास कुरो के रहेछ भने, लाखौँ वर्षअगाडि एउटा मुख्य भूमिबाट ग्यालापेगसको विभिन्न टापुमा एउटाको प्रजाति स्थानान्तरण गरेको रहेछ । तर, डार्विनले सन् १८३५ मा भेट्दा भने ती चराहरू विभिन्न प्रकारका देखिन्थे । त्यो कसरी भयो त भन्ने कुराको पछि लाग्दा नै डार्विनले आफ्नो प्राकृतिक छनौटद्वारा क्रमिक विकासको सिद्धान्त प्रतिपादन गरे ।

ती वर्षौअगाडि टापुतिर लागेका चराहरू सबै उस्तै थिए । तर, ती विभिन्न टापुमा पुगेर अहिले १३ प्रजातिका चरा बनेका छन् ।

कसरी त ?

खासमा भएको के हो भने, जिराफकै केसमा झैँ यहाँ पनि चराहरू विभिन्न टापुमा पुग्दा त्यहाँ वासस्थान वा त्यहाँ पाइने खानेकुराको प्रकारअनुसार फरक हुँदै गए । जस्तै, कीरा फट्याङ्ग्रा धेरै पाउने टापुमा चराको चुचुरो कीरा-फट्याङ्ग्रा खानेजस्तो थियो भने फूलहरू धेरै भएको टापुमा फूलको रस चुस्ने खालको चुचुरो थियो । वा अरू कुनै बिउहरू पाउने टापुमा त्यस्तै खान मिल्ने चुचुरो थियो ।

जब १ प्रजातिको चरा विभिन्न टापुमा पुगे, उनीहरूले त्यहीअनुसार आफ्नो चुचुरो बद्लिन पर्छ भनेर बद्लेका भने हैनन् । विभिन्न टापुमा पुगेका विभिन्न चराको सङ्ख्यामा पनि जिराफको झैँ आनुवंशिक विविधता थियो । मानौँ, फूलहरू धेरै पाउने टापु थियो भने, त्यहाँ फूलभित्र चुचुरो छिराएर खानसक्ने लामो चुचुरो भएका चराहरू छनोटमा पर्थे । र, त्यस टापुको लागि लामो चुचुरो चोट दबाबमा । सानो चुचुरो हुनेहरू बिस्तारै हराउँदै जान्थे ।

सम्बन्धित समाचार

अरू चराको गुँडमा पसेर अण्डा पार्ने काेइलीकाे अनौठो प्रजनन रणनीति

यसरी प्रकृतिले एक प्रकारले विभिन्न स्थान, वातावरण हेरेर त्यस स्थानमा लायक हुने जनावरहरू छानेकाे पाइन्छ । त्यही प्राकृतिक दबाबमा परेर जनावरहरू छनोट हुँदै जाँदा क्रमिक विकास आफ्नो रूप लिँदै जान्छ ।

डार्विनले क्रमिक विकास कसरी हुन्छ भन्ने एउटा प्रक्रियाबारे व्याख्या गरे । तर, त्यस समयमा उनले नै धेरै कुरा बुझेका थिएनन् । यद्यपि, उनले एउटा यस्तो कोठाको ढोका खोलिदिएका थिए, जुन कोठाभित्रका रहस्यहरू अहिलेसम्म पनि वैज्ञानिकहरू खोज्दै छन् ।

क्रमिक विकासका धेरै रोचक पक्षमध्य एउटा भनेको इभलुसनरी आर्म्स रेस अर्थात् क्रमिक विकासको हात जुधाइ हो ।

के हो त क्रमिक विकासको आर्म्स रेस ?

हरेक वर्ष फेब्रुअरी १२ मा चार्ल्स डार्विनको जन्मदिनको अवसरमा म पढ्ने विश्वविद्यालयमा डार्विनको जन्मदिन मनाइन्छ । त्यो कार्यक्रमको अन्तमा एउटा सेमिनार टक हुन्छ, जसमा क्रमिक विकासमा काम गर्ने प्रसिद्ध वैज्ञानिक आएर आफ्नो अनुसन्धानको कुरा राख्छन् ।

२०१८ को डार्विन दिवसमा आएका थिए एड्मन ब्रोडी तेस्रो ।

ब्रोडीले सन् १९६० ताकाको एउटा स्थानीय कथा सुनेको रहेछन्, अमेरिकाको अरिगनको हिमाली भेगमा पाइने एउटा निउट (पानी कुकुर) बारे ।

त्यसताका क्याम्पिङ गएका तीन जना व्यक्ति मृत फेला परेका रहेछन् । उनीहरूको पकाउने भाडामा एउटा निउट भेटिएको रहेछ । त्यो निउट एकदमै धेरै विषालु हुने र थोरै मात्रामा भएको त्यसको विषले पनि एउटा कोठाभरिका मान्छे मार्न सक्ने रहेछ । पछि ब्रोडीले अध्ययन गर्दै जाँदा, त्यही ठाउँमा पाइने एउटा सर्प, जसलाई यता गार्टर स्नेक भनेर चिनिन्छ, त्यसले त्यो निउट खाने गरेको पाए ।

त्यो गार्टर सर्पले निउटको विष पचाउन सक्ने रहेछ । त्यो निउटमा पाइने विष, जसलाई टेट्रोडोटक्सिन भनेर चिनिन्छ, जुन धेरै नै विषालु रसायनमा पर्छ ( जसलाई साइनाइड भन्दा पनि विषालु मानिने रहेछ) । तर, यहाँ रोचक कुरा के छ भने, ती दुई प्राणी वर्षाैंदेखि एउटा दौडमा रहेछन् । माथि भनिएकोजस्तै निउटका सङ्ख्यामा पनि आनुवंशिक विविधता हुन्छ, अर्थात् कुनै धेरै शक्तिशाली विष भएका हुन्छन् भने कुनै काम । अझै चाखलाग्दो कुरा त के भने, ठाउँ हेरेर जहाँ धेरै शक्तिशाली विष भएका निउट पाइन्छ, त्यहाँ त्यो स्तरकै विष पचाउन सक्ने सर्प पाइने रहेछ । जहाँ अलि कम शक्तिशाली विष भएको निउट पाइन्छ, त्यहाँका सर्पले पनि त्योभन्दा माथिको विष पचाउन नसक्ने रहेछ ।

यो रेस कहिले सुरु भयो भनेर बुझ्न ब्रोडीको टोलीले अझै विस्तृत अध्ययन गर्‍याे । टेट्रोडोटक्सिनले आणविक प्वालहरू बन्द गरेर सोडियम च्यानलमा असर पुर्‍याउने रहेछन्, जसले गर्दा मांसपेसीमा असर पर्छ । सरल भाषामा भन्दा, त्यो टक्सिनले अफिस ढोकाको ताल्चामा बुझो लगाएर ढोका खोल्न नमिल्ने गरी कसैलाई पनि भित्र छिर्न दिँदैन रहेछ । भित्र छिर्न नपाएपछि अफिसमा त्यो दिन केही काम नहुने भइहाल्याे । तर, २०१५ मा ब्रोडीको टाेलीले एकदमै रोचक कुरा पत्ता लगाए । त्यो गार्टर स्नेकले आफ्नो सोडियम च्यानलको (वा हाम्रो केसमा ढोकाको ताल्चा) आकर नै बदलेर त्यसको सामना गर्ने रहेछ । जसले गर्दा त्यो टक्सिनले केही असर नै गर्न सक्दैन ।

त्यस प्रकारको सोडियम च्यानल निउटमा ८ वटा पाइने रहेछ, जसमा ब्रोडीको समूहले १.४ मा मात्र काम गरेको रहेछ । १.६ र १.७ भने धेरै नै कमजोर हुने रहेछन् । १.४ लाई माथि उल्लेखित उत्परिवर्तनले रक्षा गर्दो रहेछ । त्यसरी नै कुनै सङ्ख्यामा भने १.६ र १.७ मा पनि त्यस्तै उत्परिवर्तनले रक्षा गरेको रहेछ । र, यो उत्परिवर्तन जुन सर्पमा पाइयो, त्यो उत्परिवर्तन नभएका सर्पभन्दा हजारौँ गुणा बलियो पाइयो । यसरी भिन्नताको कारण यी दुई प्रजाति एउटा आर्म्स रेसमा छन् र दुवैको प्रतिरोधात्मक क्षमताको विकास हुँदै जाँदा एउटाले अर्कोलाई उछिन्ने क्रम जारी नै रहन्छ । यही क्रममा प्राकृतिक दबाबमा यी दुवै प्रजातिको विकास हुँदै जान्छ ।

यस्तै रमाइलो रेस फेरि चमेरो र पुतलीमा पनि भएको पाइएको छ । चमेरोहरूले राति अध्यारोमा शिकार खोज्नुपर्ने भएकाले इकोलोकेसनको विकास गरे । जसले गर्दा अध्यारोमा पनि सजिलैसँग पुतली समात्न सक्ने भए । त्यो हुँदा पुतलीको सङ्ख्या त घट्दै जाने भयो । तर, त्यही पुतलीको सङ्ख्यामा पनि कुनै पुतली थिए, जसले त्यो रेन्जको इकोलोकेसन सुन्न सक्थे । केही समयपछि चमेराेको इकोलोकेसन सुन्न सक्ने पुतलीहरू आउन थाले । फेरि फसाद पर्‍यो चमेरोलाई, उसकाे इकोलोकेसन पुतलीले सुने भने त खान नपाइने भयाे । खान नपाए प्रजनन हुँदैन । लोप हुने दिन आउने भयो । तर, यहाँ फेरि रमाइलो भयो, अब चमेरोले आवाजै नआउने वा पुतलीले सुन्नै नसक्ने खाल्को इकोलोकेसनको विकास गर्‍याे । यसरी विभिन्न प्रजातिहरू एक अर्कासँग र प्रकृतिसँगको अन्तर्क्रियाले विकसित हुँदै जान्छन् र अझै परिष्कृत जनावरको उदय हुँदै जान्छ ।

डार्विनले यही कुरा बुझेर दुई/तीन सय पन्नाकाे किताब त लेखे, तर उनको किताब वैज्ञानिक दृष्‍टिकोणबाट खाली नै थियो, त्यो त एउटा कापी झैँ भएको थियो, जसमा जनावरहरूले आफ्नै कथा लेख्दै जान्छन् र उनका कथाहरूलाई वैज्ञानिकले अध्ययन गर्दै त्यसलाई एउटा स्वरुप दिँदै जान्छन् ।

याे पनि..

प्रकाशित मिति: आइतबार, भदौ ६, २०७८ ११:१४