सन् २०२० : कोरोनाले शिथिल स्वास्थ्य क्षेत्र

A+ A A-

चीनको वुहानबाट सन् २०१९ को अन्त्य डिसेम्बरदेखि सुरु भएको कोरोना भाइरस (कोभिड- १९) को संक्रमण नेपालमा पहिलो पटक गत माघ १० (जनवरी २४) मा पुष्टि भएको थियो । चीनको वुहान युनिभर्सिटीमा पीएचडी अध्ययनरत ३२ वर्षीय पुरुषमा कोरोना पोजिटिभ पुष्टि भएको थियो ।

पहिले केस पुष्टि हुँदा राष्ट्रिय जनस्वास्थ्य प्रयोगशाला र शुक्रराज ट्रपिकल तथा सरुवा रोग अस्पताल टेकुवरपरका मानिसको भागाभाग नै भएको थियो । डर र त्रासले मानिस आतंकित बनेका थिए ।

गत १० चैतमा फ्रान्सबाट आएकी १९ वर्षीया प्रसिद्धि श्रेष्ठलाई कोरोना संक्रमण पुष्टि भएको थियो । त्यसपछि ११ चैतदेखि लकडाउन सुरु भयो । मानिसहरू घरघरमै थुनिए ।

स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयको वर्षको अन्तिम दिनसम्मको तथ्यांकअनुसार नेपालमा २ लाख ६० हजार ५ सय ९३ जना संक्रमित भएका छन् । सक्रिय संक्रमितको संख्या ६ हजार ३ सय ७८ छ । मृतकको संख्या १ हजार ८ सय ५६ जना पुगेको छ । निको हुनेको संख्या २ लाख ५२ हजार ३ सय ५९ जना छ ।

विश्वभर ८३ करोड मानिस संक्रमित भइसकेका छन् भने १८ लाखभन्दा बढी मानिसको मृत्यु भएको छ । सन् २०२० स्वास्थ्य क्षेत्रका लागि सुखद् रहेन । त्यसो त मानव जातिमाथि नै संकट पर्‍यो ।

विश्वमा एकैपटक फैलिएको महामारी नियन्त्रण गर्न सबै देशलाई हम्मेहम्मे पर्‍यो । शक्तिराष्ट्रहरूले समेत कोरोना नियन्त्रण गर्न सकेनन् । नेपालसँग नियन्त्रण गर्न स्वास्थ्यसामग्रीको अभाव थियो । कोरोना नियन्त्रणको जिम्मा पाएको स्वास्थ्य मन्त्रालय विवादै विवादमा तानियो ।

पहिलो परीक्षण हङकङमा

पहिलो केस १० माघमा देखियो तर नेपालसँग परीक्षण गर्ने सामग्री नै थिएन । मेसिन र किट नभएकाले पहिलाे केसको परीक्षण हङकङमा लगेर गरिएको थियो । त्यसपछि मात्र राष्ट्रिय जनस्वास्थ्य प्रयोगशालमामा परीक्षण सुरु भएको हो ।

१३ माघदेखि नेपालमा कोरोनाको परीक्षण

इन्फ्लुएञ्जा परीक्षण गर्ने छ जनाको टिम प्रयोगशालामै थियो । मलिकुलर सेटअप पहिले नै थियो । रिसर्चका लागि रिएजेन्ट मगाएको थियो । इन्फ्लुएञ्जा परीक्षण गर्ने टिमले नै १३ माघदेखि नेपालमा कोरोनाको परीक्षण सुरु गरेको थियो ।

परीक्षण कम, रिपोर्टमा ढिलाइ

परीक्षण त सुरु भयो । तर, जति परीक्षण गरे पनि रिपोर्ट नेगेटिभ आउँथ्यो । सुरुको चरणमा ५०/६० जनाको परीक्षण हुन्थ्यो । जति परीक्षण गरे पनि रिपोर्ट नेगेटिभ आएपछि प्रयोगशालाले परीक्षण गरेको भएन, जान्दै जानेन भनेर प्रश्नहरू उठ्न थाले । सुरुका दिनमा त स्याम्पल ल्याउन नै सकस थियो । कसरी ल्याउने स्याम्पल ? प्रयोगशालाले कुरियरबाट स्याम्पल ल्याएर परीक्षण गर्नुपरेको थियो । लकडाउन भएपछि कुरियर पनि बन्द भयो । त्यसपछि सरकारले प्लेनबाट स्याम्पल ल्याउन थाल्यो ।

अनि सातै प्रदेशमा पीसीआर परीक्षण

परीक्षण ढिला र कम भएको भन्दै सरकारको चौतर्फी आलोचना हुन थाल्यो । त्यसपछि सरकारले सातवटै प्रदेशबाट परीक्षण सुरु गर्‍यो । अहिले देशभर ६० भन्दा बढी ठाउँबाट परीक्षण हुन्छ ।

कन्ट्याक्ट ट्रेसिङ र आइसोलेसनको व्यवस्थापनमा कठिन

सुरुदेखि नै सरकारले कन्ट्याक्ट ट्रेसिङमा चुकेको थियो । त्यो क्रम अहिले पनि छ । कन्ट्याक्ट ट्रेसिङ नभएकै कारण कोरोना फैलिएको विज्ञहरूले बताउँदै आएका छन् । संक्रमित भएकालाई राख्न र उपचार गर्न सरकारले आइसोलेसन आवश्यक मात्रामा बनाउन सकेन ।

चीनबाट आएका १ सय ७५ जना विद्यार्थीको परीक्षण

भुसको आगो झैँ चीनमा कोरोना फैलिएको थियो । चीनबाट आएका १ सय ७५ जना विद्यार्थीको परीक्षण राष्ट्रिय प्रयोगशालाले गरेको थियो । त्यहाँ पहिलो पटक खुट्टा टेक्ने स्वास्थ्यकर्मी नै थिए ।

१ सय २० दिन लकडाउन, ३ साता उपत्यकामा निषेधाज्ञा

नेपाल सरकारले पनि रोकथाम र नियन्त्रणका लागि प्रयास गरे पनि त्यति सफल र प्रभावकारी हुन सकेन । १ सय २० दिन लकडाउन भयो । तर, कोरोना रोकथाम हुन सकेन । कोरोना संक्रमण बढ्दै गएपछि भदौमा तीन साता निषेधाज्ञा गरिएको थियो ।

पीपीई र मास्कको अभाव

सुरुका दिनमा स्वास्थ्यकर्मीका लागि चाहिने चाहिने पीपीई, एन–९५ मास्कलगायतका सामग्री नै थिएन । बिनापीपीई डाक्टर र नर्स बिरामीको उपचार गर्न बाध्य भएका थिए ।

मानिस नाकमै रोकिए

लकडाउनलगत्तै भारतबाट आउने र यताबाट जाने सीमामा नै रोकिए । दुई देशबीच सीमामा रहेका नागरिकलाई व्यवस्थापन गर्ने सहमति त भयो । तर, नाकामा रोकिएपछि नदीमा कोही पौडेर होस् वा लुकीछिपी छिर्ने क्रम बढ्यो । यसले झन् कोरोनाको जोखिम बढायो । भारतबाट आएकालाई अनिवार्य क्वारेन्टाइनमा बस्ने व्यवस्था मिलाइएको थियो ।

स्वास्थ्य सामग्री खरिदमा अनियमितता

स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले स्वास्थ्य सामग्री खरिद ओम्नी समूहसँग गरेको सम्झौता विवादमा पर्‍यो । स्वास्थ्य सामग्री खरिदमा अनियमितता भएको भन्दै तत्कालीन स्वास्थ्यमन्त्री भानुभक्त ढकाल पनि विवादमा तानिए । अनियमितताको विषयमा अहिले छानबिन भइरहेको छ । पछि १६ वैशाखमा नेपाली सेनालाई जीटूजी माध्यमबाट स्वास्थ्य सामग्री खरिदको जिम्मा दिने सरकारले निर्णय गर्‍यो । सेनाले पनि ढिला गरी सामान ल्यायो । सेनाले ल्याएको सामग्री पनि बजारमूल्यभन्दा बढीमा ल्याएको आरोप लाग्याे ।

विवादमा आरडीटी

छिटो परीक्षण र दायरा बढाउने भन्दै सरकारले आरडीटी विधिबाट परीक्षण सुरु गर्‍यो । तर, आरडीटीको प्रभावकारिता नरहेको भन्दै विरोध भयो । आरडीटीको बन्द र पीसीआरको माग गर्दै इन अफ इज इनफको आन्दोलन पनि भयो । अन्तत: सरकारले आरडीटी परीक्षण बन्द नै गर्‍याे ।

अव्यवस्थित क्वारेन्टाइन

बाहिरबाट आएका व्यक्ति अनिवार्य १४ दिन क्वारेन्टाइनमा बस्नुपर्ने निर्णय सरकारले गर्‍यो । होम क्वारेन्टाइनको पनि अनुगमन हुन सकेन । क्वारेन्टाइन व्यवस्थित नहुँदा क्वारेन्टाइनबाट नै कोरोना सर्ने जोखिम बढ्याे ।

परीक्षण शुल्क विवाद

पीसीआर विधिबाट गरिने परीक्षणको शुल्क विवाद पनि चुलियो । मापदण्डभन्दा बाहिरकालाई सुरुमा ५ हजार ५ सय शुल्क तोकिएको थियो । पछि १ हजार घटाइएको थियो । फेरि सरकारी अस्पतालमा समेत सबैको २ हजार रुपैयाँ शुल्क लिने निर्णय सरकारले गर्‍यो । यसको विरोध भएपछि मुद्दा सर्वाेच्च अदालतमा पुग्यो । अदालतले निःशुल्क गर्न आदेश दिएपछि सरकार पछि हट्न बाध्य भएको थियो ।

७ हजारभन्दा बढी स्वास्थ्यकर्मी संक्रमित

बिरामीको उपचारमा खटिएका ७ हजारभन्दा बढी स्वास्थ्यकर्मी संक्रमित भए । संक्रमित स्वास्थ्यकर्मीमध्ये धेरै काठमाडौं उपत्यकाका छन् । कोरोनाका कारण ८ जना स्वास्थ्यकर्मीको मृत्यु भएको छ ।

खोपले जगाएको आशा

कोरोनाविरुद्धको भ्याक्सिनको प्रभावकारिता बढेको सुखद समाचारले मानिसमा आशा जगाएको छ । अमेरिकाका दुईवटा औषधि निर्माण कम्पनी, भारत, चीन, रुस, ब्राजिललगायत देशमा भ्याक्सिन निर्माणको काम भइरहेको छ । ११ वटा भ्याक्सिन तेस्रो चरणमा पुगेको र तीमध्ये तीनवटा भ्याक्सिनको प्रभावकारिता ९० प्रतिशतभन्दा माथि रहेको दाबी गरिएको छ ।

अमेरिकी कम्पनी फाइजरले जर्मन बायोएनटेकसँग मिलेर बनाएको भ्याक्सिन, अमेरिकी कम्पनी मोडेर्ना र अक्सफोर्ड विश्वविद्यालयले एक्ट्राजेनेकासँग मिलेर बनाएको भ्याक्सिनको प्रभावकारिता बढी देखिएको छ ।

स्वास्थ्यकर्मी आन्दोलित

सरकारले कोभिड उपचारमा खटिएका स्वास्थ्यकर्मीलाई जोखिमभत्तासमेत उपलब्ध गराउने भन्यो तर धेरै चिकित्सकले पाउन सकेनन् । जोखिमभत्ता नपाएको भन्दै देशभरका चिकित्सक आन्दोलन गर्न बाध्य भए ।

स्वास्थ्य मन्त्रालयमा मन्त्री फेरिएको फेरियै

कोरोना कहरकै बीचमा स्वास्थ्य मन्त्रालयमा मन्त्री र सचिव फेरिए । प्रधानमन्त्री केपी ओली प्रधानमन्त्री बनेपछि मात्र चार मन्त्री फेरिए । संसद् विघटन भएपछि भानुभक्त ढकाल पर्यटन मन्त्रालयमा पुगेपछि स्वास्थ्य मन्त्रालयको नेतृत्वमा हृदयेश त्रिपाठी आइपुगेका छन् । प्रधानमन्त्री ओलीले २ चैत २०७४ मा स्वास्थ्य राज्यमन्त्री पद्मा अर्याललाई बनाएका थिए ।

१८ जेठ २०७५ मा जनता समाजवादी पार्टीका अध्यक्ष उपेन्द्र यादव उपप्रधानसहित स्वास्थ्यमन्त्री बनेका थिए । पछि प्रधानमन्त्री ओलीले यादवलाई हटाएर ढकाललाई स्वास्थ्य मन्त्रालयमा ल्याएका थिए । तर, ढकालले कोरोना नियन्त्रण गर्न नसकेको टिप्पणी भइरहेका छन् । त्यति मात्र होइन, स्वास्थ्य सामग्री खरिदमा ढकालको नाम मुछिएको छ ।

स्थानीय तहमा अस्पताल

सरकाले प्रत्येक स्थानीय तहमा ६ सय ५६ वटा आधारभूत अस्पताल बनाउन सुरु गरेको छ । ५, १० र १५ शय्याका आधारभूत अस्पताल बनाउने सरकारको योजनाअनुसार गत १५ मंसिर मा ३ सय ९४ स्थानमा अस्पतालको शिलन्यास गरिएको छ ।

कोरोनाले सिकाएको पाठ

कोरोना महामारीले मानव जातिलाई ठूलै पाठ सिकाएको छ । स्वास्थ्य भनेको एक व्यक्तिको मात्र होइन, विश्वकै समस्या हुने रहेछ । ‘२०२० कोरोनाको संघर्ष र चुनौतीको वर्ष बन्यो । वर्षको सुरुदेखि अन्तिमसम्म पनि काेराेना महामारीकाे अन्त्य भएन’, जनस्वास्थ्यविद् डा. शरद वन्त भन्छन्, ‘स्वास्थ्य एक व्यक्तिको मात्र नभएर विश्वकै समस्या हुने रहेछ भन्ने यो महामारीले सिकायो ।’

स्वास्थ्य समस्याबाट कोही पनि सुरक्षित नरहेको उनको बुझाइ छ । ‘स्वास्थ्य समस्याबाट कोही पनि सुरक्षित छैन’, उनले भने, ‘जबसम्म सबै जना सुरक्षित हुँदैनन्, धनी गरिब, एउटा देश, एउटा व्यक्ति र एउटा जातिको मात्र समस्या भएन । मानव जातिकै हुने रहेछ ।’

स्वास्थ्यको समस्यामा सिङ्गो मुलुक नै डटेर लाग्नुपर्ने उनी बताउँछन् । ‘हाम्रोमा नीतिगत, संरचनागत तयारीमा कमजोरी देखियो । तयारी भएको भए कम क्षति हुन सक्थ्यो । क्षति न्यून गर्ने सम्भावना र अवसर थियो । ठीक ढंगबाट परिचालन गर्न सकेनाैँ । आउँदो दिनका लागि यो पाठ हो । गल्ती हुनु अपराध होइन । तर, गल्तीलाई दोहोर्‍याउनु हुन्न ।’

नयाँ वर्ष २०२१ पनि जोखिममै

नयाँ वर्ष सन् २०२१ पनि कोरोनाकै जोखिममा छ । काेराेना महामारीकाे संक्रमण अझै घटेको छैन । संक्रमितको संख्या घटेको छ । तर, जोखिम घटेको छैन । ‘यतिखेर पनि हामी संक्रमणको जोखिममै छौँ । जोखिमबाट मुक्त भएका छैनाैँ’, डा. वन्तले भने, ‘आउने दिनमा सुरक्षा र जनस्वास्थ्यको मापदण्ड कसरी पालना गर्छौं, त्यसका आधारमा संक्रमण घट्ने र बढ्ने हुन्छ ।’

यो पनि...

‘दलहरू नै गर्दैछन् कोरोनालाई मलजल’

द्रुत गतिमा फैलिने नयाँ प्रकारको भाइरसको जोखिममा नेपाल

कोरोना खोप : कुन प्रदेशमा कति छ भण्डारण क्षमता ?

खोप उत्पादन गरिरहेका देशमा सरकारले पठायो कूटनीतिक नोट

यसरी ल्याइँदै छ नेपालमा काेराेना खाेप : ‘७२ प्रतिशतले पाउँछन्, बालबालिकाका लागि बनेको छैन’

खोप ल्याउन सहज छैन, अझै संक्रमणको जोखिममा छौँ

काेराेना दाेस्राे वेभमा छ

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, पुस १७, २०७७ २०:४०