काेराेना दाेस्राे वेभमा छ, तीजकाे गल्ती दसैँमा नदाेहाेर्‍याऔँ

A+ A A-

नेपालमा कोरोना भाइरस संक्रमितको संख्या १ लाख ११ हजार नाघिसकेकाे छ । अब सक्रिय संक्रमितको संख्या ३३ हजार पुगेको छ । केही दिनयता काठमाडौं उपत्यकामा दैनिक १५ सयदेखि २ हजारको हाराहारीमा संक्रमित देखिएका छन् । उपत्यकामा मात्र एक सातामा १० हजारभन्दा बढी संक्रमित थपिए । उपत्यकामा संक्रमण किन बढ्दै छ ? कोरोना नियन्त्रणमा सरकार कहाँ–कहाँ चुक्यो ? नेपालको स्थिति के हो ? यस्ताे अवस्थामा चाडपर्व कसरी मनाउने ? प्रस्तुत छ, दिनेश गाैतमले जनस्वास्थ्यविद् डा. शरद वन्तसँग गरेको कुराकानी:

संक्रमणको दर बढ्दो छ । अहिले नेपालको स्थिति के हो ?

संक्रमणकाे विस्तार देशैभर एकै किसिमको छैन । उपत्यकालगायत जहाँ जनघनत्व बढी छ, चहलपहल धेरै छ, नागरिकहरूबीच बढी सम्पर्क भएको ठाउँमा संक्रमण बढी देखिएको छ । जस्ताे कि काठमाडौं उपत्यका, विराटनगर, वीरगञ्ज, धरान, चितवन, नेपालगञ्जजस्ता शहरमा कोरोना केन्द्रित देखिन्छ । अरु ठाउँमा रफ्तारमा बढेको छैन । प्रभावकारी व्यवस्थापन नभएकाले अब काठमाडौंबाट बाहिर संक्रमण फैलिने जोखिम उच्च छ ।

अहिले हामी दोस्रो वेभमा छौँ भन्ने मेरो बुझाइ हो । पहिले वेभ पिकमा पुग्यो अनि घट्यो । सुरुमा बढी भारतबाट आएको केस थियो । त्यो माथि पुगेर विस्तारै ओर्लिएको थियो । निषेधाज्ञा र लकडाउनको समयमा संक्रमण घट्ने क्रममा थियो । अहिले फेरि संक्रमण विस्तार भइरहेको छ । त्यसैले यो दोस्रो वेभ हो । कतिपय युरोपेली मुलुकमा तेस्रो वेभ सुरु भएको छ ।

सरकारले समुदायमा होइन, संक्रमण क्लस्टरमा फैलिएको हो भनिरहेकाे छ, सरकार सही छ ?

सरकारको आफ्नो व्याख्या होला तर संक्रमण समुदायमा स्थापित भइसकेको छ । हाम्रोमा कैयाैँ मानिस कहाँबाट संक्रमित भए भन्ने स्रोत पत्ता लाग्न सकेको छैन । जब स्रोत पत्ता लगाउन गाह्रो हुन्छ । त्यसको मतलब कोरोना समुदायमा फैलियो भन्ने हो । अहिले बाहिरबाट आयातित केस छैन । हाम्रै समुदायमा जन्मिइरहेको छ । परिवारका सदस्य संक्रमित भएका छन् । कहाँबाट सर्‍यो भन्न सक्ने स्थिति नै छैन ।

तेस्रो चरण भनेको समुदायमा फैलिने हो । हामीले अहिले मुख्य शहरहरूमा यही चरण भोगिरहेका छाैँ । यसमा चौथो चरण पनि हुन्छ । चौथो चरण भनेको देशको धेरै भागमा फैलिनु हो । त्यो चरणमा नेपाल पुगेको छैन । समुदायमा फैलिएको भने पनि क्लस्टरमा भने पनि संक्रमण बढ्दो छ । संक्रमण बढ्नु भनेको नियन्त्रण गर्न सकिएन, रोकथामको अभ्यास प्रभावकारी हुन सकेकाे छैन भन्ने नै हो ।

किन प्रभावकारी हुन सकेन ? नियन्त्रण र रोकथामका लागि हामी कहाँ चुक्यौँ ?

प्रकोपका तीनवटा पक्ष हुन्छन् । एउटा संक्रमणको विस्तार रोक्ने हो । अर्को संक्रमितको व्यवस्थापन गर्ने हो । तेस्रो भनेको स्वास्थ्यबाहेकका अरु समस्यालाई सम्बोधन गर्ने हो । कोभिडबाहेकका अरु धेरै समस्या छन् । कतिले खान पाएका छैनन् । धेरैकाे रोजगारी गुमेको छ । कोभिडबाहेकका अरु बिरामीले उपचार पाएका छैनन् । यी कुराको व्यवस्थापन हुनुपर्ने हो । यसमा सरकार पूरै चुकेको छ ।

संक्रमणलाई रोमथाम गर्ने पाटोमा सरकार र आमनागरिकबीच सहकार्य महत्त्वपूर्ण हुन्छ । महामारी सरकारले मात्र रोक्न सक्दैन । नागरिकको दायित्व उत्तिकै हुन्छ । यो समय नागरिकले आफ्नो भूमिका निभाउन सकेनन् । केही समूहले कोरोना केही होइन भन्ने भ्रम छरे । कसैले कोरोनाले यति मर्छन्, उति संक्रमित हुन्छन् भनेर प्रक्षेपण गरे । यसले नागरिकलाई दिग्भ्रमित बनायो । नागरिक लापरवाह भए । लकडाउन खुल्नु भनेको संक्रमण छैन भन्ने बुझाइ भयो । त्यसैले अहिलेको स्थिति आएको हो । यसमा सरकार उत्तिकै जिम्मेवार छ ।

सरकारले व्यवस्थापन नगर्दा नै संक्रमण बढ्यो भन्न खोज्नुभएको हो ?

यसमा संक्रमितको व्यवस्थापन महत्त्वपूर्ण हुन्छ । संक्रमितको व्यवस्थापन दुई किसिमले हुन्छ । एउटा संक्रमितबाट अर्कोलाई संक्रमण हुन नदिनु हो, अर्को संक्रमितको स्वास्थ्य सुरक्षा हुन्छ । संक्रमितले छिटो उपचार पाउनुपर्छ । यो नागरिकले गर्न सक्दैनन्, सरकारले गर्ने हो । अस्पताल, आइसोलेसन, अक्सिजन, भेन्टिलेटर बनाउने काम जनताले सक्दैनन्, सरकारले बनाउने हो । यी काम सरकारको दायित्वभित्रका हुन् । तर, यसमा सरकार चुक्यो । सरकारलाई राम्रो अवसर थियो । नेपालमा भारतबाट संक्रमणको भेल आयो । भारतमा काम गर्ने नेपाली स्वदेश फर्किए । त्यतिबेला नै सरकारलाई ठूलो अवसर थियो । सीमामा क्वारेन्टाइनको राम्रो व्यवस्थापन हुन सकेन । सीमाबाट आउन बन्देज गरियो, अन्य ठाउँबाट पनि नागरिक भित्र छिरे । ती संक्रमित थिए वा थिएनन्, पहिचान गरिएन । क्वारेन्टाइनमा राखेकाको पनि राम्राे व्यवस्थापन भएन ।

कसैलाई संक्रमण देखियो भने उसको सम्पर्कमा आएकाको परीक्षण नै गरिएन । जसलाई हामी कन्ट्याक्ट ट्रेसिङ भन्छाैँ। यसमा पनि कमजोरी भयो । अन्ततः क्वारेन्टाइन बसेकाको लक्षण नभए परीक्षण नगरी घर पठाइयो । पोजिटिभ भएकाको व्यवस्थापन भएन । कतिको अस्पताल लाँदै गर्दा मृत्यु भयो । कतिले क्वारेन्टाइनमै ज्यान गुमाए । अर्को हामीले सुरुदेखि भन्दै आएका हौँ । परीक्षणको दायरा नबढाएसम्म नियन्त्रण गर्न कठिन छ भनेर । परीक्षण गर्दै संक्रमितलाई आइसोलेसनमा राख्ने हो । त्यो काम पनि भएन । संक्रमितको समयमै पहिचान गर्न नसक्दा आज यो परिणाम आएको हो ।

सरकारले अन्तिम अवस्थामा पुगेपछि मात्र अस्पताल आउनू भनेको छ, काेराेना नियन्त्रणबाहिर गयाे भन्न मिल्छ ?

सरकारको यो गैरजिम्मेवार कुरा हो । तर, अहिले नै देशभर संकट छ भन्न पनि मिल्दैन । संक्रमण केही ठाउँमा केन्द्रित छ । उपत्यका हब बनेको छ । यहाँ नियन्त्रणका लागि अहिलेको संरचनाले धान्न सक्दैन । अहिलेको स्थितिमा अस्पतालमा शय्या छैन, अन्तिम नभएसम्म नआउनू भन्ने छुट सरकारलाई छैन । रातारात यो अवस्था आएको होइन । सरकारले तयारीको समय नपाएको भए त्यसाे भन्न मिल्थ्यो । सरकारले धेरै अवसर पाएर पनि नगरेको हो । जसरी संक्रमण बढिरहेको छ, त्यो सरकारले पहिल्यै सोचेको थियो । यस्तो हुन्छ भन्ने सरकारलाई थाहा थियो । संरचना बनाउन नसक्नु सरकारको लाचरीपन हो । सरकारले आफ्नाे कमजोरी लुकाउन खोजेको देखिन्छ ।

त्यसो भए सरकारले नियन्त्रण गर्न सकेनौँ भनेर पन्छिन खोज्यो ?

हो, सरकार जिम्मेवार हुन सकेन भन्ने अर्थ पक्कै लाग्छ । घरको आइसोलेसन केहीलाई त काम लाग्ला । घरमा राख्दा के गर्ने ? घरमा बस्ने वातावरण छ कि छैन ? अरुलाई सर्ने/नसर्ने के छ ? गाह्रो भए अस्पताल तत्काल जान सकिन्छ सकिँदैन ? संक्रमितको निगरानी कसले कसरी गर्ने ? यस्ता खालका प्रावधान नै नबनाई संक्रमितलाई घरमा राखेर सरकार गैरजिम्मेवार बन्यो । हामीले आइसोलेसन केन्द्र बनाउन सरकारलाई पटक–पटक भनेका थियाैँ । जिम्मेवार पदाधिकारीले ५ हजार बेडको आइसोलेसन बनाउने भनेका थिए । खोइ अहिलेसम्म किन नबनेको ? ५ हजार बेडको आइसोलेसन, अक्सिजन, भेन्टिलेटर हुन्थ्याे भने आज घरमै बस्नू भन्ने दिन आउँथ्यो ?

संक्रमितको संख्या १ लाख ११ हजार नाघ्यो, एक्टिभ केसकाे संख्या ३३ हजारभन्दा बढी छ, स्वास्थ्य संकटकालकाे स्थिति बनेकाे हाे ?

संकटकाल भनेको कानुनी कुरा हो । संकटकाल लगाउँदैमा समस्या समाधान हुने होइन । संकटकाल लगाएपछि के हुन्छ ? अस्पतालमा शय्या थपिन्छ ? परीक्षण बढ्छ ? आईसीयू थपिन्छ ? मान्छेले मास्क लगाउन थाल्छन् ? भौतिक दूरी कायम हुन्छ ? प्रश्न यो हो । संकटकाल लगाएर संक्रमण रोकिने होइन । एक्सनले रोकिने हो । त्यसैले संकटकाल लगाउनु र नलगाउनुको अर्थ छैन ।

कोरोनाका कारण क्षति धेरै हुने देखियो, अब न्यूनीकरणका लागि के गर्ने त ?

सरकार चलाउनेहरूसँग इमानदारी र प्रतिवद्धता छ भने अहिले पनि धेरै कुरा गर्न सकिन्छ । अस्पताल बनाउन अहिले संचरना बनाउनै पर्दैन । आपतकालीन समयमा कुनै पनि संरचना प्रयोग गर्न सकिन्छ । निजीक्षेत्रको संरचनालाई प्रयोग गर्न सकिन्छ । पार्टी प्यालेस होटल छन्, ती सबैलाई अहिले प्रयोग किन नगर्ने ? यी संरचनामा रातारात अस्पताल, आइसेलेसन केन्द्र बनाउन सकिन्छ । सुविधासम्पन्न अस्पताल बनाउनै पर्दैन । भूकम्पको समयमा सडकमै अप्रेसन गरिएको थियो । बिरामीको जाँच सडकमै गरिएको थियो । अहिले पनि धेरै विकल्प छन्, मात्र प्रतिवद्धता र इमानदारी चाहिन्छ ।

महामारीमा नागरिककाे दायित्वचाहिँ के हाे ?

यसमा नागरिकको भूमिका महत्त्वपूर्ण भएकाले नै हामीले ‘कोभिडविरुद्ध नागरिक अभियान’ सुरु गरेका छाैँ । नागरिक सचेत हुने हो भने लकडाउन निषेधाज्ञा गर्नै पर्दैन । खोप र औषधि बनेको छैन । अहिले तिनै तीन–चारवटा उपाय अपनाउने हो । प्रभावकारी मास्कको प्रयोग, गुणस्तरीय स्यानिटाइजर, सही तरिकाले हात धुने र भौतिक दूरी कायम गर्ने हो । अर्को भनेको परीक्षणको दायरा बढाउने हो । यसका लागि नागरिक अभियान चलाउन आवश्यक छ ।

सुरुमा मानिसमा डर थियो । संक्रमणको दर धेरै थिएन । अहिले संक्रमण बढेको छ । मानिसमा डर घटेको छ, किन ?

यो अनौठो मानसिकता हो । सुरुमा मानिसलाई डरबाट रोक्नुपर्‍यो । अहिले केही मानिस कोरोना केही होइन भनेर बोल्दै हिँडेका छन् । अर्कोतिर यति संक्रमित हुन्छन्, यति मर्छन् भनेर गलत प्रक्षेपणहरू पनि भइरहेका छन् । यस्ता कुराले धेरै मानिस लापरवाह भए । हिजोको जस्तो आतंकित हुनुपर्छ भन्ने हाेइन तर सावधानी त अपनाउनैपर्छ नि । लापरबाही भयो भने घातक हुन्छ । हिजोको भन्दा आज सतर्क हुने हो भने विस्तारै नियन्त्रणमा आउँछ, नत्र योभन्दा बढी संकट हुन सक्छ ।

संक्रमण अझै बढ्छ कि छिट्टै नियन्त्रणमा आउँछ, के देख्नुहुन्छ ?

बढ्ने, घट्ने र नियन्त्रण हुने कुरा हाम्रो कार्यक्रमले निर्धारण गर्छ । अहिलेको स्थितिमा यत्तिकै छोड्ने हो, केही कदम नचाल्ने हो भने स्वाभाविक रूपमा बढ्छ । केही हप्ता बढ्ने दर लम्बिन्छ । तत्काल एक्सनमा जाने हो भने विस्तारै घटाउन सकिन्छ । आफैँ भाइरस मर्‍यो भने त्यो अर्को कुरा हो । अब चिसो सिजन आउँदै छ । यो समयमा भाइरस एक्टिभ हुनेभन्दा पनि मान्छेको शरीरका कारण संक्रमण बढ्न सक्ने प्रक्षेपणहरू भएका छन् । चिसोको समयमा बढ्ने जोखिम धेरै छ । भ्याक्सिन औषधि परीक्षणको क्रममा छ । भ्याक्सिन प्रभावकारी भए पनि हाम्रो घरदैलोमा आइपुग्न समय लाग्छ । भ्याक्सिन आयो भने पनि एकै पटकमा भाइरस निर्मूल हुने होइन । भ्याक्सिन उपलब्ध भए पनि सुरक्षाको प्रावधानलाई निरन्तरता दिनुपर्छ ।

अब चाडपर्व नजिकिँदै छ, यो वर्ष कसरी मनाउने ?

दसैँ, तिहार, छटलगायतका चाडपर्व विगतमा जस्तो सामान्य रूपमा मनाउन सकिँदैन । दसैँ-तिहारलगायतका पर्वमा जमघट धेरै हुन्छ । मान्यजनबाट आशीर्वाद लिन भौतिक रूपमै जाने गरिन्छ । यो वर्ष पटक्कै यस्ताे नगरौँ । आशीर्वाद लिन भौतिक रूपमा भेट्नै पर्छ भन्ने छैन । कति मानिस देशबाहिर छन् । उनीहरूले नभेटेर पनि आशीर्वाद लिएकै छन् । यो वर्षको दसैँ भावपूर्ण रूपमा मनाउनुपर्छ, भौतिक रूपमा भेला भएर होइन । परिवारभित्रै बसेर मनाऔं । अफन्तको घरमा भेला हुने कार्यक्रम गर्दै नगरौँ । तीजको समयमा भेला भएर मनाउँदा संक्रमण बढेको थियो । त्यस्तै गल्ती दसैँमा नगरौँ । भेला भएर नमनाउँदैमा पर्वको सम्मान घट्दैन । सकेसम्म काठमाडौंबाहिर नजाऔँ । बाहिरबाट पनि काठमाडौं नआऔँ । विदेशमा रहेका पनि यो पटक नआएकै राम्रो हो । विदेशबाट शहर, शहरबाट गाउँ र गाउँबाट फेरि शहरमा कोरोना फैलिन सक्छ । महामारी रोक्न हामी सचेत हुँदै जहाँ छाैँ, त्यहीँ बसेर पर्व मनाउनुको विकल्प छैन ।

याे पनि..

स्वास्थ्य प्रवक्तासँग अन्तर्वार्ता, 'अस्पतालका बेड नभरिएसम्म लकडाउन हुँदैन'

प्रकाशित मिति: सोमबार, असोज २६, २०७७ १८:५५