लिपुलेकमा भारतले आँखा गाड्नुकाे कारण

A+ A A-

लिपुलेकलाई लिएर भारतीय मिडियाको छटपटी ‘टिठलाग्दो’ छ । दाबी पनि अचम्मको नै गरिरहेका छन् । केही दिनअघि भारतीय मिडिया आजतकले आफ्नो अनलाइन संस्करणमा लेखेको थियो, ‘नेपालसँग सन् १८१६ को सन्धि र त्यसपछि भएको शान्ति तथा मैत्री सन्धिको मूल प्रति छैन, त्यसैले लिपुलेकमा भारतको दाबी बलियो छ ।’

अर्को दाबी उस्तै हाँसउठ्दो छ, ‘अहिले विवादित बनेको क्षेत्र विकट छ । नेपालका लागि कुनै कामको छैन । त्यसैले नेपालले चीनको उक्साहटमा परेरै लिपुलेक छोड्दिनँ भनिरहेको छ ।’

अमर उजालाले जयसिंह रावतको ‘लिपुलेकमा नेपालको दिशा र दृष्टि भ्रम, कतै यहाँ पनि चीनको नजर त छैन ?’ शीर्षकमा एउटा विचार छापेको छ । लेखमा भनिएको छ, ‘लिपुलेक विकट क्षेत्र हो । खासै काम नलाग्ने भएर नेपालले उक्त क्षेत्रमा पूर्वाधार विकास गर्नमा ध्यान दिएको छैन । केही दिनअघि नेपालले लिपुलेकमा सशस्त्र प्रहरी पठाउँदा पनि हेलिकाेप्टरमा पठाएको थियो । यसबाट पनि नेपालले लिपुलेकलाई पहिल्यैदेखि खासै वास्ता नगरेको र त्यो क्षेत्र नेपालका लागि उपयोगी नभएको प्रस्ट हुन्छ ।’

यो पनि..

भारतीय पत्रकारको दाबी : नेपालले टिस्टादेखि काँगडासम्म लिन सक्छ

अहिले अधिकांश भारतीय मिडियाको दाबी यो छ कि चीनले नेपाललाई उक्साइरहेको छ । हिजो मात्र भारतको रिपब्लिक टीभीमा अर्नाव गोस्वामीले सञ्चालन गर्ने ‘द डिबेट’ भन्ने कार्यक्रम हेरिरहेको थिएँ । अतिथिहरूमध्ये एक थिए, नेपाली कांग्रेसका नेता एवं पूर्वमन्त्री मीनेन्द्र रिजाल । कार्यक्रम प्रस्तोता गोस्वामीले रिजाललाई सुरूमै ‘चीन कसैको पनि साथी होइन, विश्वमै एक्लो मुलुक हो, त्यसैले उसको पछि लाग्दैन नलाग्नू’ भनेर सुझाव दिन भ्याए । रिजालले पनि तत्कालै यसको प्रतिवाद गरिदिए ।

नेपाली चेली एवम् बलिउडकी चिरपरिचित कलाकार मनीषा कोइरालाले परराष्ट्रमन्त्री प्रदीपकुमार ज्ञवाली र पूर्वराजा ज्ञानेन्द्र शाहको ट्वीट रिट्वीट गरेकोप्रति भारतीय मिडियामा रोइलो छ ।

कतिपयले भनिरहेका छन्, ‘खाते भारतको और गाते नेपालको’ । जबकि, उनले रिट्वीटमा ‘हाम्रो सानो मुुलुकको गरिमा बचाउने गरी निर्णय गरेकोमा धन्यवाद र ३ महान् देशबीच शान्तिपूर्ण तवरले यो विवादलाई सल्ट्याउनुपर्छ’ मात्र भनेकी छन् ।

यो पनि..

भारतलाई तह लगाउने बाटाहरू

अब लिपुलेकलाई लिएर भारतमा भइरहेको यस खालको छटपटीको कारणतिर लागौँ ।

लिपुलेकमा भारतले आँखा गाड्नुको मूल कारण भनेकै सामरिक स्वार्थ हो । विगतमा चीनसँग तनाव बढेपछि भारतले उत्तरी सीमामा सुरक्षाकर्मीको संख्या बढाएको छ ।

तत्कालीन तिब्बती क्षेत्रबाट ताक्लाकोट हुँदै लिपुलेक भन्ज्याङ भएर नेपाल तथा भारततर्फ आउनेलाई पहिचान गर्न सक्ने ठाउँका रूपमा भारतले लिपुलेकलाई रोजेको हो ।

भारतले यसलाई उत्तरतर्फ तिब्बती क्षेत्रको गतिविधिमा निगरानी राख्न र दक्षिणतर्फ नेपाल र भारतबाट हुने आवागमनबारे प्रस्ट जानकारी राख्न उपयुक्त ठाउँका रूपमा लिएको छ ।

त्यसैले सुरूमा पाल टाँगेर राखेका आफ्ना सैनिकलाई भारतले पक्की भवन बनाएर राखेको छ ।

यो पनि..

भारतले लिपुलेकमा डोजर चलाउँदा केन्द्रलाई दुखेन

भारतबाट कैलाश मानसरोवर जाने सबैभन्दा छोटो र सजिलो नाका पनि लिपुलेक हो । चीनको स्वशासित क्षेत्र तिब्बतबाट नयाँदिल्ली, कानपुर, बरेली नजिक छ । लिपु भएर कैलाश मानसरोवर जान भारतको राजधानी नयाँ दिल्लीबाट सबैभन्दा छोटो अर्थात् करिब ८ सय किलोमिटर दूरी पर्छ । नयाँ दिल्लीबाट चीन पुग्ने सबैभन्दा छोटो दूरीको नाका भएकाले पनि यो सामरिक महत्त्वको छ ।

चीन र तिब्बततर्फबाट हुन सक्ने सुरक्षा खतरालाई मध्यनजर गर्दै भारत त्यो ठाउँमा उपस्थिति बढाउन चाहन्छ । अन्य क्षेत्र भारतका लागि त्यति सजिला छैनन् । चिनियाँ गतिविधि नियाल्न, नियन्त्रण र निगरानी गर्नलाई उक्त ठाउँ सबैभन्दा उपयुक्त छ ।

भारत–चीनबीचका उत्तरी सीमामा रहेका तीनवटा मात्र खुला व्यापार नाकामध्ये पश्चिम क्षेत्रमा यही सबभन्दा कम उचाइको नाका हो, जुन आवतजावतका लागि पनि तुलनात्मक रूपमा सहज छ ।

चीनको पुराङ काउन्टीअन्तर्गत प्रसिद्ध प्राचीन ताक्लाकोट बजार त्यहीँबाट पुगिन्छ ।

यो पनि..

सीमा विवाद अन्तर्राष्ट्रियकरण गर्न कति सहज ?

उत्तरतिर चीनले ताक्लाकोटलाई अत्याधुनिक शहरका रूपमा विकास गर्दै सैन्य तैनाथी पनि बलियो बनाएको छ । लद्दाख, काश्मिरलगायत क्षेत्रका सीमामा चीनसँग बेला–बेलामा तनाव भइरहने भएकाले भारत पश्चिमोत्तर सीमामा सैन्य उपस्थिति बलियो बनाउन चाहन्छ । उसका लागि लिपुलेक उपयुक्त ठाउँ हुन आउँछ ।

त्यसैले सामरिक स्वार्थकै कारण भारतको आँखा लिपुलेक भञ्ज्याङमा छ ।

लिपुलेक नेपालकै हो

सदूरपश्चिम प्रदेशअन्तर्गत दार्चुला जिल्लाको पश्चिमोत्तर क्षेत्रमा अवस्थित लिपु झन्ज्याङ प्राचीनकालदेखि नै नेपाल–तिब्बतबीचको प्रमुख व्यापारिक नाकाका रूपमा रहँदै आएको छ ।

समुद्री सतहदेखि ५ हजार २९ मिटरको उचाइमा रहेको यो नाका लिम्पियाधुरादेखि ५३.१२ किलोमिटर पूर्वमा छ । लिम्पियाधुरा भन्ज्याङ पनि ५ हजार ५ सय ३२ मिटर उचाइमा छ, जुन महाकाली नदीको प्रमुख जलाधार एवं उद्गम भन्दै सुगौली सन्धिपछिका ब्रिटिस इन्डिया सरकारका विज्ञ अधिकारीहरूले गरेका अध्ययन र नक्सांकनहरूमा समेटिएको छ ।

यो पनि..

भारतीय कूटनीतिज्ञ भन्छन्, ‘लिपुलेकमा भारतले दाबी छोड्नुपर्छ’

४ मार्च १८१६ मा नेपाल र इस्ट इन्डिया कम्पनीबीच भएको सुगौली सन्धिको धारा ५ मा महाकाली नदीलाई सिमाना निर्धारण गरेर यसभन्दा पश्चिमको भूभागमा नेपालका राजाले आफ्नो अधिकार त्याग्नुपर्ने उल्लेख गरिएको थियो ।

'The Rajah of Nepal renounces for himself, his heirs, and successors, all claim to or connection with the countries lying to the west of the River Kali and engages never to have any concern with those countries of the inhabitants thereof',

त्यसपछि महाकालीको कुनचाहिँ नदी मुख्य र कुन सहायक हो भन्ने खोजी भएको थियो । सन् १८६० सम्ममा निर्माण भई प्रकाशित गरिएका नक्साहरूमा भएको विवरणअनुसार लिम्पियाधुरासम्मको भूभाग नेपालकै देखिन्छ । तर, अहिले महाकाली नदी भनेर नेपालले कुटी नदीलाई देखाइरहेको भारतीय पक्षको तर्क छ । जबकि, ऐतिहासिक तथ्यले लिम्पियाधुरासम्मको भूभाग नेपालकै भएको देखाउँछ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, जेठ ८, २०७७ १४:०९