सगरमाथामा आरोहणको नाममा विकृति, सम्पर्क अधिकृत र ट्रेक कम्पनीकाे मनपरीमा सरकार रमिते

सगरमाथामा आरोहणको नाममा विकृति, सम्पर्क अधिकृत र ट्रेक कम्पनीकाे मनपरीमा सरकार रमिते

A+ A A-

सगरमाथा आरोहणमा रेकर्ड राख्ने अस्वस्थ प्रतिस्पर्धा देखियो- कामिरिता शेर्पा र पासाङदावा शेर्पाबीच । २०८० को सुरुवाती आरोहण सिजनमा उनीहरूबीच सबैभन्दा बढ्ता सगरमाथा चढेको रेकर्डका लागि दौडादौड थियो।

३१ वैशाख २०८० मा पासाङदावा शेर्पा २६औँ पटक सगरमाथाको चुचुरोमा पुगे । पासाङदावाको त्यो रेकर्ड यसअघि कामिरिता शेर्पाले बनाएको रेकर्डबराबर थियो । ३१ वैशाखमा पासाङदावा र कामिरिताको समान रेकर्ड बन्यो । त्यसको चार दिनपछि ३ जेठ २०८० मा कामिरिता २७औँ पटक सगरमाथाको चुचुरोमा पुगे । कामिरिताको त्यो आरोहण खासमा अस्वाभाविक थिएन । किनभने उनी आरोहणकै लागि सगरमाथा आधार शिविर पुगेका थिए । कामिरिताको रेकर्ड काउन्टरका लागि पासाङदावा शेर्पा अर्कोपटक सगरमाथा आरोहणको प्रयासमा जुटे । पासाङदावा दोस्रोपटक ८ जेठमा फेरि चुचुरोमा पुगे, अनि २७औँ पटकको रेकर्ड बनाए । यसले पनि कामिरितासँग समान रेकर्ड बन्यो ।

पासाङदावा शेर्पा

पासाङदावा दोस्रोपटक सगरमाथाको चुचुरोमा पुगेपछि कामिरिता पुरानो रेकर्डको निरन्तरताका लागि भोलिपल्ट अर्थात् ९ जेठमा २८औँ पटक सगरमाथाको चुचुरोमा पुगे । पासाङदावाले बराबरी गर्न चुचुरोतिर लागेको पत्तो पाउनेबित्तिकै कामिरिता कसैलाई पत्तो नदिई चुचुरोतर्फ लागेका थिए । त्यसै कारण पासाङदावा ८ जेठमा चुचुरोमा पुग्दा ९ जेठमै कामिरिता दोस्रोपटक शिखरमा टेक्न सफल भए । हुन त, कामिरिताको रेकर्ड तोड्ने प्रयासमा रहेका पासाङदावा तेस्रोपटक सगरमाथा आरोहण जाने चर्चा आधार शिविरमा भइरहेको थियो । त्यसका लागि कम्पनीले साथ दिन खोजेको थियो । बिग्रँदो मौसम र घर्किंदो समयका कारण पासाङदावा रोकिएका छन् । जसले गर्दा यो सिजनमा कामिरिताको रेकर्ड तोडिने सम्भावना भने टरेको छ ।

खासमा, उनीहरू दुईमा देखिएको आरोहण प्रतिस्पर्धा कामिरिता र पासाङदावामा सीमित थिएन । कामिरितासम्बद्ध सेभेन समिट ट्रेक्स र पासाङदावासम्बद्ध इमाजिन नेपाल ट्रेक्स एण्ड एक्सिपिडिसको पनि प्रतिस्पर्धा थियो । कम्पनीले उनीहरूलाई त्यसरी प्रतिस्पर्धी बनाएको आधार शिविरमा रहेका शेर्पाहरूको भनाइ छ ।

कामिरिता शेर्पा ।

हुन त, २०७६ मा कामिरिता शेर्पाको रेकर्डको सन्दर्भमा विवाद निस्केको थियो । २३औँ पटकको आरोहणको कीर्तिमान सरकारको जानकारीमा रहेको तर अन्य कीर्तिमान व्यक्तिहरूले आफूखुसी घोषणा गरेकाले त्यसको भ्रममा नपर्न त्यतिबेला पर्यटन विभागले भनेको पनि थियो । त्यतिबेला विभागमा निर्देशक रहेकी मीरा आचार्यले सार्वजनिक रूपमै कथित् विश्वकीर्तिमानको विकृति रोक्नेबारे पनि सरकार छलफलमा रहेको बोलेकी थिइन् ।

आचार्यले एक अन्तर्वार्तामा भनेकी थिइन्, ‘व्यक्तिगत रूपमा रेकर्ड राख्ने र हल्ला गर्ने प्रवृत्ति रोक्नेबारे हामी छलफल गर्दैछौँ । सगरमाथालाई व्यापारको थलो बनाउनु हुँदैन । रेकर्ड राख्ने नाममा कतिपय अमर्यादित हर्कत भएका छन् भने उनीहरूमाथि कारबाही हुन्छ, हामी भन्छौँ कि बिहे गर्ने वा अन्य हर्कत गर्ने प्लेटफर्म सगरमाथा होइन । हामी यसलाई नियन्त्रण गर्ने तयारीमा छौँ ।’

त्यो बेलाको घटनाबारेमा शिलापत्रसँग आचार्यले विभागमा रेकर्डका लागि जानकारी नदिने गरेका कारण आफूले त्यसो भनेको बताइन् । उनले भनिन्, ‘कतिपय शेर्पाहरू रेकर्डका लागि भन्दा कामका लागि आरोहण गर्ने गरेका हुन्छन्, उहाँहरूले रेकर्डका लागि आरोहणमा जान लागेको भनेर विभागमा जानकारी नगराउने सन्दर्भमा कामिरिताप्रति सम्मान गरेर नै भनेको हो ।’

१० वैशाख २०८० मा अमेरिकी नागरिक ड्यारेन जोन सगरमाथाको ‘क्याम्प थ्री’ बाट प्याराग्लाइडिङ गरी आधारशिविर ओर्लिए । पर्यटन विभागबाट सगरमाथा आरोहणका लागि अनुमति लिएका ड्यारेनले प्याराग्लाइडिङका लागि अनुमति लिएका थिएनन् । सेभेन समिट ट्रेक्सबाट सगरमाथा आरोहणको अनुमति लिएका ड्यारेनलाई अनुमतिबेगर प्याराग्लाइडिङ गर्दा पर्यटन विभागले कुनै कारबाही गरेन । जबकि त्यसरी गैरकानुनी गतिविधि गर्नेलाई कारबाहीदेखि डिपोर्ट गरेकोसम्म घटना छन् । सगरमाथा क्षेत्रमा गैरकानुनी काम गरेका ड्यारेनमाथि कारबाही गरिएन, जरिवाना भनेर ११ हजार डलर तिराइयो र परमिट दिइयो ।

ड्यारेनको गैरकानुनी र हेपाहा प्रवृत्तिबारे विभागका महानिर्देशक होमप्रसाद लुइँटेल पनि जानकार थिए । ड्यारेन कारबाहीमा नपर्नुको कारण थियो- सेभेन समिट र डिजन भट्टराई कनेक्सन । अहिलेको सिजनका लागि सेभेन समिटको सम्पर्क अधिकृत तोकिएका थिए- डिजन भट्टराई । संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उडड्यनमन्त्री सुदन किराँतीको निजी सचिवसमेत रहेका उपसचिव भट्टराई आधार शिविरमै पुगेका थिएनन्, उक्त घटना हुँदा । सम्पर्क अधिकृत नै नभएपछि अमेरिकी नागरिक ड्यारेनको हर्कतबारे जानकार भएर पनि अन्यले केही गर्न सक्ने अवस्था थिएन । मन्त्रीको सचिवालयका भट्टराई उक्त घटनापछि पनि आधार शिविर नपुगेको विभाग स्रोतको भनाइ छ । मन्त्रीको सचिवालयमा भएकै कारण महानिर्देशक लुइँटेलले न भट्टराईलाई कारबाही गर्न सके, न सेभेट समिटलाई ।

ड्यारेनले प्याराग्लाइडिङ गरेर गैरकानुनी काम मात्र गरेका छैनन्, नेपालीलाई हेपेको अर्थमा पनि विश्लेषण भइरहेको छ । त्यसको पुष्टि भने आधार शिविरबाट झरेलगत्तै ड्यारेनले ‘गिभ मी बियर’ भन्दै सेनाको क्याम्पमा देखाएको हर्कत पनि हो । हिमाल सफाइ अभियानका लागि आधार शिविर पुगेको नेपाली सेनाले उनको प्याराग्लाइडिङ गियर जफत गरेको थियो । काठमाडौं बसेर सम्पर्क अधिकृतको भत्ता बुझेका भट्टराईले उक्त घटनाबारे वास्तवमा काठमाडौंमा सुनेका हुन् र अनि कारबाहीका लागि सिफारिस गर्न पनि सकेनन् । शिलापत्रसँग कुरा गर्दै महानिर्देशक होमप्रसाद लुुइँटेलले प्याराग्लाइडिङ गर्ने अमेरिकी नागरिक ड्यारेन जोन र कम्पनी सेभेन समिटलाई लिखित रूपमा सचेत गराइएको बताए । उनले भने, ‘हामीले प्याराग्लाइडिङ गर्ने व्यक्ति र गराउने कम्पनीलाई सचेत गराएका छौँ ।’ यो घटनामा जोडिएका सम्पर्क अधिकृत डिजन भट्टराईसँग बुझ्न पटकपटक फोन गर्दा पनि उनले मोबाइल रिसिभ गरेनन् ।

यस्तै प्रकरणमा सन् २०२१ मा सगरमाथाको क्याम्प टुबाट प्याराग्लाइडिङको प्रयास गरेका रसियन नागरिक कारबाहीमा परेका थिए । ती रसियन नागरिकलाई प्याराग्लाइडिङ गर्न रोक मात्र लगाएको होइन, काठमाडौं बोलाएर विभागले डिपोर्टसमेत गरेको थियो । विभागमा त्यतिबेला निर्देशक रहेकी आचार्यले भनिन्, ‘सगरमाथामा त्यतिबेला स्काई ड्राइभिङ र प्याराग्लाइडिङका लागि प्रतिबन्ध लगाइएको थियो । त्यही प्रतिबन्धका कारण रसियन नागरिकलाई काठमाडौं बोलाएर नै सहमतिमा डिपोर्ट गरिएको हो ।’

विकृतिको चाङ

सगरमाथा आरोहणसँग जोडिएका दुई उदाहरण विकृतिको चाङ बताउन पर्याप्त छन् । आरोहणको आवरणमा हुने अनधिकृत गतिविधि नियन्त्रणमा सरकारी प्रयास भने फितलो छ । खासगरी, पर्यटन विभागबाट पठाइने सम्पर्क अधिकृतहरूको लापर्वाही र आरोहण गराउने कम्पनीको अधिक बोलवालाका कारण सगरमाथा क्षेत्रमा सरकार निरीहजस्तो हुने गरेको छ ।

याे पनि..

अनि, विभागका कर्मचारी पनि व्यवसायीको प्रभावमा निर्णय मात्र होइन, कीर्तिमान नै बनाइदिने गरेका छन् । आरोहणको सिजनमा डलरमा पाइने भत्ताका लागि क्षमता, ज्ञान र स्वास्थ्य अवस्थाभन्दा पनि पहुँचका आधारमा सम्पर्क अधिकृत हुुनेको संख्या प्रशस्त छ । उनीहरूमध्ये अधिकांश सम्पर्क अधिकृत सगरमाथा आधार शिविरमै पुग्दैनन् । जस्तो, यसै वर्ष पनि मन्त्री किराँतीका निजी सचिव भट्टराई आधार शिविर पुगेनन् । उनले जिम्मा पाएको कम्पनीले गैरकानुनी काम गरायो । तर, पर्यटन विभागले काठमाडौं बसेर भत्ता बुुझ्ने भट्टराईलाई न कारबाही गर्ने हिम्मत गर्‍यो, न त गैरकानुनी काम गराउने सेभेट समिट ट्रेक्सलाई ।

सगरमाथामा कतिसम्म विकृति भएको छ भन्ने अर्को उदाहरण हो- पेम्बा दोर्जे शेर्पा प्रकरण । सबैभन्दा कम समयमा सगरमाथा आरोहण गरेको रेकर्ड बनाएको भन्दै पेम्बाले पर्यटन मन्त्रालयबाट प्रमाणपत्र बुझेका थिए– २०६१ सालमा । तर, यो घटना निकै विवादमा तानियो र अन्तिममा फेक रेकर्ड भन्ने पुष्टिसमेत भयो ।

२१ मे २००४ अर्थात् ८ जेठ २०६१ मा पेम्बादोर्जे शेर्पाले ८ घण्टा १० मिनेटमा सगरमाथा आरोहण गरेर कीर्तिमान राखेको चर्चा चल्यो । त्यसैअनुसार २९ भदौ २०६१ मा संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उडड्यन मन्त्रालयले प्रमाणपत्र पनि दियो । पेम्बादोर्जे शेर्पाको उक्त दाबीविरुद्ध लाक्पा गेलु शेर्पा १८ जेठ २०६१ मा मन्त्रालयमा उजुरी पनि गरेका थिए । अर्थात् लाक्पा गेलुको दाबीमा पेम्बादोर्जेले ८ घण्टा १० मिटेनमा सगरमाथा चढेकै होइन भन्ने मात्र थिएन, उनले उक्त मितिमा सगरमाथा आरोहण नै नगरेको पनि दाबी थियो । यो प्रकरण पेम्बा र लाक्पाको व्यक्तिगत दाबीमा मात्र सीमित भएन, संस्कृति पर्यटन तथा नागरिक उडड्यन मन्त्रालयहुँदै सर्वोच्चसम्मै पुग्यो । अनि, तत्कालीन न्यायाधीश चोलेन्द्रशमशेर राणा र डम्बरबहादुर शाहीले १२ मंसिर २०७४ मा आदेश गरे– पेम्बा दोर्जेले सगरमाथा आरोहण गरेको होइन र सम्पूर्ण रेकर्ड नष्ट गर्नू ।

फैसलामा भनिएको छ, 'पेम्बा दोर्जे शेर्पाले २१ मे २००४ मा सगरमाथा आरोहण गरेको नदेखिँदा उक्त मितिमा निजले ८ घण्टा १० मिनेटमा सगरमाथाको आरोहण गरेको भनी भएको प्रत्यर्थी पर्यटन मन्त्रालयको मिति २०७०।४।२३ तथा मिति २०६१।५।२९ को निर्णय र तत्सम्बन्धी प्रेस विज्ञप्ति र पत्रहरू उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ । आगामी दिनहरूमा पर्वतारोहणसम्बन्धी कीर्तिमान कायम हुने कुनै महत्त्वपूर्ण निर्णय गर्दा पर्वतारोहणसम्बन्धी नियमावली, २०५९ को नियम ३० र ३१ तथा सोसँग सम्बन्धित अनुसूचीहरूले निर्दिष्ट गरेको प्रक्रिया र विवरण पूरा भएको सुनिश्चित गरी सोको सार्वजनिक सूचना प्रकाशन गरी कसैको दाबी विरोध भएमा सोलाई समेत विचार गरी निर्णय गर्नू भनी प्रत्यर्थी संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालयको नाममा निर्देशात्मक आदेश जारी गरिदिएको छ ।’ यसरी अदालतले नै गलत तथ्यमा प्रमाणपत्र दिएको भनेर फैसला गरे पनि प्रमाणपत्र दिने कर्मचारी भने कारबाहीमा परेनन् ।

तत्कालीन निर्देशक आचार्य हिमाल आरोहणमा समस्या बढेको स्वीकार गर्छिन् । विकृति बढेकै कारण त्यतिबेला आफूले कडाइ गर्ने प्रयास गरेको उनी बताउँछिन् । शिलापत्रसँग भनिन्, ‘सगरमाथालाई हामीले सस्तो बनाइरहेका छौँ, मूल्यवान् सम्पत्तिको त्यसरी नै उपयोग गर्नुपर्छ, आरोहणको अनुमतिदेखि रोयल्टीसम्मको विषय पुनविर्चार गर्नुपर्छ ।’

आचार्यले स्वीकारेझैँ सगरमाथको चुचुरोमा केसम्मका हर्कत गर्छन् भन्ने घटना २०७६ मा सार्वजनिक भएको थियो । त्यतिबेला एक विदेशीले अश्लील भिडियो रेकर्ड बनाएको दाबीसहित फोटो सार्वजनिक भयो । सार्वजनिक टिप्पणीको विषय बनेको उक्त घटना खासमा ११ वर्षअघिको रहेछ भन्ने पत्तो पनि त्यतिबेला लाग्यो ।

२४ मे २००६ मा सफल आरोहणपछि चुचुरोमा पुगेर निर्वस्त्र हुने आरोही हुन्– लाक्पा थार्के शेर्पा । सगरमाथाको चुुचरोमा निर्वस्त्र भएको रेकर्ड राख्ने नाममा शेर्पाले जे हर्कत गरे, त्यो यसअघि विदेशीले गरेको हर्कतमा देखिएको दण्डहीनताको कारण थियो । शेर्पाले माइनस ४० डिग्री तापक्रम रहने सगरमाथाको चुचुरोमा उनी ४ मिनेट शरीरको माथिल्लो भागका सबै कपडा फुकालेर बसेका थिए । अर्थात्, सगरमाथामा के हुँदैछ ? वा के हुन्छ भन्ने सूचना मन्त्रालय र विभागमा नहुने रहेछ भन्ने पुष्टि यी घटनाले पुष्टि गर्छन् ।

हिमालमा आरोही र कम्पनीले सरकारलाई पत्तो नदिई अनेकन हतकन्डा गरिरहेका छन् । जसमाथि न कारबाही हुन्छ, न नियमन । विश्व रेकर्ड राख्ने नाममा निर्मल पुर्जाले सरकारी कार्यालयमा जे जानकारी गराएका थिए, त्यति मात्रै गरेनन् । सगरमाथा क्षेत्रकै आमादब्लम हिमाल आरोहणका क्रममा पुर्जाले कुवेतको झण्डा फहराए । चुुचुरोको पूरैजसो भाग ढाकिने गरी कुुवेतको झण्डा पुर्जाले के उद्देश्यले फहराए भन्ने प्रस्ट छैन । तर, सरकारले निरीहता प्रकट गरेर न पुर्जा र सेभेन समिटलाई कारबाही गर्‍यो, न कुवेतसँग कुनै प्रश्न गर्‍यो ।

याे पनि..

बेस क्याम्प डायरी: सगरमाथामा देखिएकाे डरलाग्दाे संकेत के हाे ?

उल्टै दुई देशको सम्बन्ध कायम राख्ने नाममा विभागले जफत गरेर अन्तर्राष्ट्रिय पर्वतारोहण संग्रहालयमा राखिएको कुवेतको झण्डा सरकारले फर्काइदियो । त्यही वर्ष आइकाओको झण्डा सगरमाथामा फहराउने विषयमा पर्यटन मन्त्रालयमा लामै बहस भएको थियो । एक मिटर लम्बाइ र एक मिटर चौडाइ भएको झण्डा फहराउन दिने निर्णय भएको थियो । मन्त्रालयमा त्यति लामो गलफत्ती हुनुको कारणचाहिँ कस्तो र कत्रो झण्डा लैजाने भन्ने कानुन व्यवस्था नहुँदाको परिणाम थियो । त्यही कानुनी अस्पष्टताको फाइदा पुर्जाले लिएको देखिन्छ ।

सगरमाथा आरोही संघकी अध्यक्ष माया शेर्पाको बुझाइमा पनि सगरमाथामा समस्या भने देखिन थालेको छ । शिलापत्रसँगको कुराकानीमा शेर्पाले विभिन्न रेकर्ड तथा अन्य गतिविधिले सगरमाथा आरोहणमा समस्या देखिएको बताइन् । उनले भनिन्, ‘हामीले हाम्रो सम्पत्ति हो, त्यसको संरक्षण गर्नुपर्ने जिम्मेवारी पनि हाम्रो हो, अहिले देखिएका समस्यालाई कम गर्न हामी सबै लाग्नुपर्छ ।’

नक्कली धन्दा

सगरमाथाको ओजमा धब्बा लगाउने प्रयास सरकारी संयन्त्रबाट पनि भइरहेको छ । जति आरोहण गराउने कम्पनीले सगरमाथा क्षेत्रमा दादागिरी मच्चाउँछन्, त्यसलाई बिर्साउने निर्णयचाहिँ सरकारी संयन्त्रमा हुन्छ । जस्तो, सन् २०१६ को वसन्त ऋतुमा दुई भारतीय नागरिक नरेन्द्र सिंह र सीमा रानीले सगरमाथा चुचुरोमा पुगेको प्रमाणपत्र पाए । पर्यटन विभागले उनीहरूलाई आरोहणको प्रमाणपत्र दिएको थियो । तर, पछि पुष्टि भयो– उनीहरूले सगरमाथाको आरोहण नै नगरी सफल पर्वतारोहण प्रमाणपत्र लिएका रहेछन् । त्यसरी नक्कली प्रमाणपत्र लिएका दुई भारतीय नागरिकलाई सरकारले पर्वतारोहणमा ६ वर्षको प्रतिबन्ध लगाउने निर्णय गरेको छ ।

संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालयको २६ माघ २०७७ को बैठकले सिंह र रानीलाई पर्वतारोहण गर्न नपाउने गरी प्रतिबन्ध लगाउने निर्णय गरेको हो । ती भारतीय नागरिकलाई आरोहणको प्रबन्ध मिलाउने कर्ममा संलग्न सेभेन समिट ट्रेक्सलाई नगद जरिवाना गरेको थियो । त्यसो त, त्यतिबेला सम्पर्क अधिकृतको जिम्मा पाएका पवनकुमार घिमिरेलाई चेतावनी दिनेबाहेक खास अन्य कारबाही भएन ।

याे पनि..

७ सय युवालाई रोजगारी दिने 'हिमालका गुगल' (भिडियाेसहित)

२०७३ सालको वसन्त ऋतुमा सगरमाथा चढेका भारतीय जोडी दिनेश राता र केश्वरी राठौरले समेत झुटो विवरण पेस गरी प्रमाणपत्र लिएको खुलेको थियो । उक्त तथ्य खुलेपछि पर्यटन विभागले उनको प्रमाणपत्र रद्द गरेको थियो । त्यति मात्र होइन, सगरमाथा आरोहण नै नगरेका नरेन्द्र सिंहले २० मे २०१६ मा सगरमाथा चढेको कागजात मिलाएका थिए । त्यसका लागि सहयोगी बनेका थिए दावा शेर्पा । आरोहण दलको सहयोगी बनेका दावा शेर्पालाई पर्यटन मन्त्रालयले १० हजार रुपैयाँ जरिवाना गर्ने निर्णय गरेको थियो ।

सगरमाथा आरोहणको रेकर्ड राख्ने नाममा होस् वा व्यक्तिगत सान बढाउन होस्, नक्कली धन्दा हुने गरेका छन् । खासगरी पर्यटन विभागबाट खटिने सम्पर्क अधिकृत फिल्डमा नगई कम्पनीसँगको मिलेमतोमा काठमाडौं बस्ने र डलरमा भत्ता बुझ्ने गरेका कारण समस्या आएको देखिन्छ ।

सम्बन्धित समाचार