नेपालमा यसरी चुन्ने गरिन्छ राष्ट्रपति, १० प्रश्न र जवाफ

A+ A A-

रामवरण यादव र विद्या भण्डारी कसरी चुनिएका थिए ?

नेपालका प्रथम राष्ट्रपति डा. रामवरण यादवलाई तत्कालीन संविधानसभाका सदस्यले भोट हालेर चुनेका थिए । उनी नेपाली कांग्रेसकाे तर्फबाट उम्मेदवार बनेका थिए । एमालेकाे सिफारिसमा वर्तमान राष्ट्रपति विद्या भण्डारी पनि पहिलाेपल्ट यस्तै प्रक्रियाबाट निर्वाचित भएकी थिइन् । यसअघि संसदमा कायम रहेका सदस्यबाट बहुमत प्राप्त गर्ने उम्मेदवार नै राष्ट्रपति हुने व्यवस्था थियो ।

अब कसरी चुनिन्छ राष्ट्रपति ?

अब राष्ट्रपतिको चुनाव फरक तरिकाले हुन थालेको छ । नेपालकाे तेस्राे राष्ट्रपति चुन्न प्रक्रिया सुरु भइसकेकाे छ ।

पहिलो र दोस्रो राष्ट्रपति चुन्दा एउटा मात्रै सदन थियो, त्यसैले संविधानसभा सदस्यले भोट हालेर राष्ट्रपति चुन्थे । अबचाहिँ प्रतिनिधिसभा, राष्ट्रियसभा र प्रदेशसभाका सदस्य मतदाता रहेको निर्वाचन मण्डलले राष्ट्रपतिको चुनाव गर्छ । यससम्बन्धी प्रस्ट व्यवस्था नेपालको संविधानको धारा ६२ मा उल्लेख छ । निर्वाचन मण्डलबाट खसेको जम्मा मतबाट बहुमत हासिल गर्ने व्यक्ति नै राष्ट्रपति बन्नेछ ।

क-कसले हाल्न पाउँछन् भाेट ?

प्रतिनिधिसभामा प्रत्यक्ष निर्वाचित १ सय ६५ र समानुपातिक १ सय १० गरी कुल २ सय ७५ सदस्य छन् । राष्ट्रियसभामा प्रत्येक प्रदेशबाट ३ जना महिला, एक जना दलित र ४ जना खुला गरी ५६ जना निर्वाचित हुन्छन् । मनोनीत ३ जनासहित राष्ट्रियसभामा कुल ५९ सदस्य छन् । यसरी संघीय संसदबाट ३ सय ३४ जनाले राष्ट्रपति चुन्न भोट हाल्छन् । सातवटा प्रदेशसभाबाट कुल ५ सय ५० जना सदस्यले पनि राष्ट्रपति चुनावमा भोट हाल्न पाउँछन् ।

सम्बन्धित समाचार

नयाँ राष्ट्रपतिका लागि आज मनोनयन दर्ता हुँदै

संवैधानिक व्यवस्थाअनुसार ऐन, नियमावली र निर्देशिकाहरूमार्फत राष्ट्रपति निर्वाचनको मतभार तय गरिएको छ । प्रतिनिधिसभा र राष्ट्रियसभाका एक सदस्यको मतभार ७९ छ भने प्रदेशसभाका एक सदस्यको मतभार ४८ छ ।

मतभार के हाे ? कसरी निकालिन्छ ?

मतभार निकाल्दा संघीय संसदमा रहेका कुल सदस्य संख्याले नेपालको पछिल्लो जनसंख्यालाई भाग गर्दा आउने भागफल नै संघीय सांसदको मतभार हुन्छ । प्रदेशसभातर्फका कुल सदस्य संख्याले नेपालको पछिल्लो जनसंख्यालाई भाग गर्दा आउने भागफल प्रदेशसभातर्फको मतभार हुन्छ । निर्वाचन आयोगले यसपालि पनि २०६८ सालको जनगणनाकै आधारमा मतभार निकालेको छ ।

याे हेर्नुहाेस्:

यसरी निकाल्दा संघीय संसदका सदस्यको मतभार ७९ हुन्छ । संघका कुल सांसदले दिने मत २६ हजार ३ सय ८६ भोटबराबर हो । यसैगरी, सातवटै प्रदेशसभामा जम्मा ५५० सदस्य छन् । एक प्रदेश सांसदको मतभार ४८ छ । यो भनेको २६ हजार ४ सय भोटबराबर हो । दुवै सदनबाट गरी ८ सय ८४ जनाले भोट हाल्छन्, जुन ५२ हजार ७ सय ८७ मतबराबर हो ।

अहिले राष्ट्रपति हुन कति मतभार ल्याउनुपर्छ ?

अहिले प्रतिनिधिसभामा एउटा सिट रिक्त छ । चितवन- २ बाट निर्वाचित रवि लामिछानेकाे सांसद पद खारेज भएकाले कुल ३ सय ३३ सांसदले भाेट हाल्न पाउँछन् । निर्वाचन आयोगले प्रकाशन गरेको मतदाता नामावलीमा संघीय संसदमा ३ सय ३१ र प्रदेशमा ५५० सदस्य छन् । तर, निलम्बित सांसद अरुणकुमार चौधरीको निलम्बन फुकुवा भइसकेको छ भने फरार सांसद लक्ष्मी कोइरीले पनि भोट हाल्न पाउँदा कुल ३ सय ३३ जना मतदाता हुनेछन् ।

सम्बन्धित समाचार

लाइबेरियाकी यी नेतृ, जसले राष्ट्रपति हुँदा जनताकाे मनसँगै नाेबेल पुरस्कार पनि जितिन्

संघीय सांसद एक जनाकाे मतभार ७९ हुँदा कुल २६ हजार ३ सय ७ मत हुन्छ । यसैगरी प्रदेश सांसद एक जनाकाे मतभार ४८ हुँदा कुल २६ हजार ४ सय हुन्छ । यसरी दुवै सदनका गरी कुल ५२ हजार ७ सय ७ मत हुनेछ । यो संख्याबाट बहुमत अर्थात् २६ हजार ३ सय ५४ मत हासिल गर्ने उम्मेदवार नै राष्ट्रपतिमा निर्वाचित हुनेछ ।

बहुमत ल्याउन नसके के हुन्छ ?

यदि पहिलो निर्वाचनमा कसैले ५० प्रतिशत मत नल्याए सबैभन्दा बढी मत प्राप्त गर्ने दुई उम्मेदवारबीच पुनः प्रतिस्पर्धा हुन्छ ।

फेरि पनि बहुमत आएन भने ?

दाेस्राे चरणमा पनि कसैले बहुमत नल्याए पुनः मतदान हुन्छ । अबचाहिँ जसले कुल सदर मतको सबैभन्दा बढी मत पाउँछ, उही राष्ट्रपति बन्छ ।

कुन दलकाे कति मतभार ?

संसदको सबैभन्दा ठूलाे दल नेपाली कांग्रेससँग १६ हजार १ सय ४२, नेकपा एमालेसँग १५ हजार ३ सय १२ र माओवादीसित ७ हजार ७ सय ४५ मतभार छ । यसैगरी, राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टीकाे २ हजार ४ सय ५०, जनता समाजवादी पार्टीकाे २ हजार १ सय ४५, राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीकाे १ हजार ५ सय १, नेपाल मजदुर किसान पार्टीकाे २ सय २३ र स्वतन्त्र सांसदहरूकाे १ सय ९४ मतभार छ ।

निर्वाचन प्रक्रिया कस्तो हुन्छ ?

राष्ट्रपतिको पदावधि सकिनुभन्दा कम्तीमा एक महिनाअघि निर्वाचन हुने गरी मिति तोकेर यसको जानकारी निर्वाचन आयोगले सरकारलाई दिन्छ । राष्ट्रपति निर्वाचन हुने मिति तोकिएको सूचना नेपाल राजपत्रमा प्रकाशन गरिन्छ ।

त्यसपछि आयोगले निर्वाचन कार्यक्रमको सूचना प्रकाशन गर्छ, जसमा उम्मेदवारको मनोनयनपत्र दर्ता गर्ने, उम्मेदवारको सूची प्रकाशन गर्ने, उम्मेदवारको विरोधमा उजुरी दिने, मनोनयनपत्र जाँच गर्ने, मनोनयन भएको उम्मेदवारको नामावली प्रकाशन गर्ने, उम्मेदवारले नाम फिर्ता लिने, उम्मेदवारको अन्तिम नामावली प्रकाशन गर्ने र मतदान गर्ने मिति, समय र स्थान उल्लेख गरिन्छ ।

हेर्नुहाेस्, यसपालि आयोगले प्रकाशन गरेकाे निर्वाचन कार्यक्रमः

निर्वाचन कार्यक्रम पनि राजपत्रमा प्रकाशन गरिन्छ । आयोगले न्याय परिषद्को परामर्शमा उच्च अदालतका न्यायाधीशलाई निर्वाचन अधिकृत नियुक्त गर्छ । यसपालि उच्च अदालत पाटनका न्यायाधीश महेश शर्मा पौड्याल निर्वाचन अधिकृत तोकिएका छन् । आयोगले सहायक निर्वाचन अधिकृत र अन्य कर्मचारी पनि नियुक्त गर्न सक्छ भने निर्वाचन अधिकृतले नेपाल सरकारका कर्मचारीलाई मतदान अधिकृतमा नियुक्त गर्न सक्छ ।

निर्वाचन अधिकृतकाे कार्यालय स्थापना गरिसकेपछि आयोगले मतदाता नामावली प्रकाशन गर्छ । १० फागुनमै आयोगलेले मतदाता नामावली प्रकाशन गरिसकेकाे छ ।

सम्बन्धित समाचार

त्यसपछि दाबी विरोधको उजुरी दिने (प्रकाशित नामावलीमा नाम समावेश हुन छुट भएका व्यक्तिले आफ्नो नाम समावेश गर्नका लागि दरखास्त दिने, नाम समावेश भएको व्यक्तिले आफ्नो नाम, थर, उमेर, पद आदि सच्याउन दरखास्त दिने तथा प्रकाशित नामावलीमा उल्लेख भएका मतदाताको विरोधमा उजुरी दिनेसमेत) समय निर्धारण गरिन्छ ।

त्यसपछिको दुई दिन निवेदनमाथि छानबिन कारबाही गर्ने समय हुन्छ । अनि मात्रै अन्तिम मतदाता नामावली प्रकाशित गरिन्छ । आयोगले हिजो अन्तिम मतदाता नामावली प्रकाशन गरिसकेको छ ।

त्यसपछि उम्मेदवारको मनोनयपत्र दर्ता गरिन्छ । आज बिहान १० देखि दिउँसो ३ बजेसम्म उम्मेदवार मनोनयनपत्र दर्ता गरिँदैछ । मनोनयनपत्र दर्ता गर्ने समय समाप्त भएपछि निर्वाचन कार्यक्रमको सूचनामा तोकिएको मिति, समय र स्थानमा मनोनयनपत्र दर्ता भएको उम्मेदवारको सूची प्रकाशन गरिन्छ ।

उम्मेदवार हुन निश्चित योग्यता तोकिएको हुन्छ । वंशजका आधारमा नेपाली नागरिक भएको, कम्तीमा पैँतालीस वर्ष उमेर पूरा भएको, कुनै गाउँपालिका वा नगरपालिकाको अन्तिम मतदाता नामावलीमा नाम समावेश भएको, कुनै संघीय कानुनले अयोग्य नभएको, कुनै लाभको पदमा बहाल नरहेको व्यक्तिले मात्रै राष्ट्रपति पदमा उम्मेदवारी दिन पाउँछ । उम्मेदवारको मनोनयन गर्दा मतदाता नामावलीमा नाम समावेश भएका पाँच जना प्रस्तावक र पाँच जना समर्थक हुन्छन् । मनोनयनपत्र उम्मेदवार आफैँले वा निजको प्रतिनिधि वा प्रस्तावक वा समर्थकले निर्वाचन अधिकृतसमक्ष पेस गर्नुपर्छ ।

राष्ट्रपतिका लागि उम्मेदवारीको मनोनयन दर्ता भइसकेको तर निर्वाचन परिणाम घोषणा भइनसकेको अवस्थामा कुनै उम्मेदवार आयोग्य छ वा हुन गएको छ भन्ने कसैलाई लागेमा सो विषयमा स्पष्ट प्रमाणहित सम्बन्धित निर्वाचन अधिकृतमार्फत आयोगमा उजुरी दिन पाइने ऐनमा व्यवस्था छ ।

मनोनयनपत्र दर्ता भएको भोलिपल्ट उम्मेदवारको विरोधमा उजुरी दिने समय छुट्याइएको छ । मनोनयनपत्र दर्ता भएको कुनै उम्मेदवारको योग्यताको सम्बन्धमा दाबी विरोध गर्न चाहने उम्मेदवार वा निजको प्रतिनिधिले निर्वाचन कार्यक्रमको सूचनामा तोकिएको मिति, समय र स्थानमा निर्वाचन अधिकृतसमक्ष उजुरी दिन सक्नेछ । उजुरी परेमा त्यसमाथि छानबिन गरी भोलिपल्टै के गर्ने भनेर निर्णय लिइन्छ । पर्सिपल्ट अर्थात् १५ गते आयोगले उम्मेदवारहरूको नामावली प्रकाशन गर्छ । कुनै उम्मेदवारले उम्मेदवारको नामावलीबाट आफ्नो नाम हटाउनका लागि नाम फिर्ता लिन चाहेमा निर्वाचन अधिकृतलाई लिखित सूचना दिई आफ्नो नाम फिर्ता लिन पाउँछ । यसका लागि १६ गतेकाे समय ताेकिएकाे छ । नाम फिर्ता लिन तोकिएको समय सकिएपछि निर्वाचन अधिकृतले बाँकी रहेका उम्मेदवारको नामावली तयार गरी एक प्रति तुरुन्तै आफ्नो कार्यालयमा प्रकाशन गर्छ र त्यसको एक प्रति आयोगमा पठाइदिन्छ । साेही दिन उम्मेदवारहरूको अन्तिम नामावली प्रकाशन गरिन्छ । उम्मेदवारको अन्तिम नामावली प्रकाशन गर्दा राष्ट्रपति निर्वाचनका लागि एक जना मात्र उम्मेदवार कायम हुन आएमा निर्वाचन अधिकृतले त्यस्ता उम्मेदवारलाई निर्विरोध निर्वाचित भएको भनी घोषणा गर्छ ।

उम्मेदवारको अन्तिम नामावली प्रकाशन भएपछि निर्वाचन प्रचारका लागि बढीमा १५ दिनको अवधि रहने गरी सूचना प्रकाशन गर्छ ।

चाैथाे राष्ट्रपतिका लागि २५ फागुनमा मतदानकाे समय ताेकिएकाे छ । आयोगले निर्वाचनका लागि मतपत्रको व्यवस्था गरेको हुन्छ, जसमा नेपाली वर्णानुक्रमअनुसार उम्मेदवारको नाम क्रमशः समावेश गरिएको हुन्छ । उम्मेदवार वा निर्वाचन प्रतिनिधिले प्रत्येक मतदान केन्द्रका लागि तोकिएबमोजिम मतदान प्रतिनिधि नियुक्त गर्न पाउँछ ।

मतदान सकिएलगत्तै निर्वाचन अधिकृतले निर्वाचनको मतगणना गर्ने काम आफ्नो प्रत्यक्ष रेखदेख तथा नियन्त्रणमा गराउँछ । निर्वाचन अधिकृतले सबै मतदान केन्द्रबाट मतपत्र रहेका मतपेटिका प्राप्त गरेपछि मतगणना गर्ने स्थान, मिति र समयको सूचना उम्मेदवारहरूको जानकारीका लागि प्रकाशन गर्छ ।

मतगणना गर्ने स्थान, मिति र समयमा उम्मेदवार वा निजको निर्वाचन प्रतिनिधि वा मतगणना प्रतिनिधि उपस्थित हुन्छन् । मतगणना गर्दा संघीय संसदका सदस्यले दिएको मत र प्रदेशसभाका सदस्यले दिएको मत छुट्टाछुट्टै गनिन्छ ।

मत बराबर भयो भने ?

निर्वाचनमा दुई वा सोभन्दा बढी उम्मेदवारको मत बराबर भएमा निर्वाचन अधिकृतले त्यस्ता उम्मेदवारहरूबीच गोला प्रथाद्वारा निर्णय गर्नेछ । यसरी छानिएको उम्मेदवारले एक मत बढी प्राप्त गरेको मानिने राष्ट्रपति तथा उपराष्ट्रपति निर्वाचनसम्बन्धी ऐन २०७४ मा उल्लेख छ ।

मतगणना सकिएपछि निर्वाचन अधिकृतले निर्वाचन परिणाम प्रकाशन गरी त्यस्तो परिणाम तालिकाको एक प्रति तुरुन्त आयोगमा पठाउँछ । राष्ट्रपतिमा निर्वाचित उम्मेदवारलाई आयोगले प्रमाणपत्र दिन्छ । निर्वाचन अधिकृतले निर्वाचनको परिणाम प्रकाशन गरेको मितिलाई सम्बन्धित उम्मेदवार निर्वाचित भएको मिति मानिन्छ । आयोगले निर्वाचनको अन्तिम परिणाम घोषणा भएको तीन दिनभित्र सोको विवरण राष्ट्रपतिको कार्यालयमा पठाउँछ ।

२९ फागुन २०७४ मा दोस्रो कार्यकालका लागि निर्वाचित राष्ट्रपति भण्डारीको कार्यकाल आउँदा २८ फागुनमा सकिँदैछ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, फागुन १३, २०७९ ०८:३७