श्रम शोषणमा परेकी नर्स ‘डिप्रेसन’मा पुगिन्, थेरापि र औषधिको सहारामा छिन्

A+ A A-

कास्की पोखराकी नर्स लक्ष्मी (नाम परिवर्तन) आफ्नै पेसादेखि थाकेर दुई वर्षदेखि घरमै छिन् । बिरामीलाई ‘काउन्सिलिङ’ गर्ने लक्ष्मी आफैँ ‘साइकोलोजी थेरापि’ र औषधिको सहारामा छिन् । निदाउन उनलाई औषधि चाहिन्छ । ‘अरूलाई काउन्सिलिङ गर्न सजिलो, आफूले आफैँलाई रिझाउन ठूलो हिम्मत चाहिने रहेछ,’ दुई वर्षदेखि बेरोजगार उनी भन्छिन्, ‘सुसाइड गरौँ भन्ने सोच धेरै आयो । थकित भएर घर फर्किएकी हुँ । अझै निको भएको छैन ।’

सात वर्षअघि लक्ष्मीले पोखराको एक कलेजबाट प्रमाणपत्र तह (पीसीएल) नर्सिङ उत्तीर्ण गरेकी थिइन् । ‘बिरामीको सेवा गर्न प्रेरित भएर नर्सिङ पढेकी हुँ । उत्तीर्ण भएपछि काम गर्न काठमाडौं आएँ,’ उनले खुसीको क्षण सुनाइन् । काठमाडौं आएर उनले न्युरो अस्पताल बाँसबारी (हाल उपेन्द्र देवकोटा मेमोरियल नेसनल इन्स्टिच्युट अफ न्युरोलोजिकल एण्ड एलाइड साइन्स) मा काम सुरु गरेकी थिइन् ।

त्यतिबेला सरकारले नर्सकाे न्यूनतम तलब २८ हजार तोकेको थियो । अस्पतालले मासिक १५ हजारमा काम लगाएको उनी गुनासो गर्छिन् । ‘नियुक्तिपत्र एक वर्षपछि मात्र पाएँ । यो तलबले कोठा भाडा तिर्नै पुग्दैनथ्यो । थप खर्च घरबाट माग्नुपर्ने स्थिति बन्यो,’ उनले आफ्नो भोगाइ सुनाइन् ।

अनि जागिर गुमाइन्

काम सुरु गरेको एक वर्षपछि उनका भाइ सिकिस्त बिरामी परे, कानको अप्रेसन गर्नुपर्ने भयो । इन्चार्जसँग फोनबाट बिदा लिएर उनी तत्काल भाइको उपचारका लागि पोखरातर्फ लागिन् । फर्किंदा उनको जागिर गुमिसकेको थियो । ‘एक दिन ढिला फर्किएकी थिएँ । नभनेको भनेर मेट्रोनले तनाव दिनुभयो,’ उनले भनिन् । २४ घण्टै जागा बसेर काम गरेका ती दिनहरू भने उनको स्मृतिमा अहिले पनि ताजै छन् । ‘३५ जना बिरामी हुँदा २ जना नर्सले हेर्नुपर्थ्यो । ४८ घण्टा काम गर्नुपर्थ्यो । दिमागले थेग्नै सक्दैनथ्यो । राति काम गरेको भत्ता पनि पाएनौँ,’ उनले दु:खेसो गरिन् ।

काम छोडेपछि उनले अनुभवपत्रका लागि धेरैपटक अस्पताल धाइन् तर पाइनन् । ‘दुई वर्षसम्म लगातार पत्रकै लागि धाएँ । अस्पतालले दिएन,’ उनी भन्छिन् । अन्तत: उनी काठमाडौं बसाइका नमीठा याद बोकेर पोखरा नै फर्किइन् । केही समयपछि गण्डकी अस्पतालभित्र रहेको बिरङ हेल्थ केयरअन्तर्गत डायलाइसिस सेन्टरमा काम थालिन् । तर, सेन्टरका संस्थापकहरूले तलब राम्रो तोकेको भए पनि बिचौलियाले कम तलब दिएको बताउँछिन्, उनी । उनको तलब १२ हजार ५ सय थियो ।

संविधानको धारा ३४ को उपधारा २ मा प्रत्येक श्रमिकलाई उचित पारिश्रमिक सुविधा तथा योगदानमा आधारित सामाजिक सुरक्षाको हक हुने उल्लेख छ । तर, उनी एकपछि अर्को अस्पतालबाट शोषणमा परेको बताउँछिन् ।

‘विरोध गर्‍यो भने गए हुन्छ, अर्को नर्स आउँछन् । ट्रकका ट्रक छन् भनेर थर्काउँथे,’ उनी भन्छिन्, ‘यो मेरो मात्र समस्या होइन, देशभरका नर्सहरूको कथा बोलिरहेकी छु ।’ डायलाइसिस सेन्टरमा पनि राम्रो नभएपछि एक महिनाको तलब नलिई फेरि घर फर्किइन्, उनी । ‘खानै नपाए पनि घरमै बस्छु भनेर काम छोडेकी हुँ,’ उनले भनिन्, ‘१२ लाख खर्च गरेर नर्स पढेको १२ हजार तलब थाप्न वचन खानुपर्थ्यो ।’

काम गर्ने इच्छाशक्ति नै कमजोर भएको महसुस गर्छिन् उनी । नेपालमा सम्भव नदेखेपछि उनी विदेश पलायन हुन चाहन्छिन्, तर पढाइ र कामको ग्यापले सहज छैन । ‘नर्सिङ सकेको ६ वर्ष भयो, ग्याप छ । अन्योलमा छु,’ डिप्रेसनबाट मुक्त हुन खोजिरहेकी उनी भन्छिन्, ‘घरमा भन्न सकेको छैन ।’

त्यसपछि हामीले उपेन्द्र देवकोटा मेमोरियल अस्पतालकी अध्यक्ष मधु दीक्षित देवकोटालाई सम्पर्क गर्‍यौँ । उनले आफ्नो अस्पतालमा कुनै समस्या नरहेको दाबी गरिन् ।

‘हाम्रोमा समस्या छैन । नर्स हाम्रो टिमको महत्त्वपूर्ण हो । बिरामीको क्लोजमा रहेर काम गर्ने नर्सलाई सरकारले तोकेको न्यूनतम तलब दिएका छौँ,’ उनले भनिन् । काम गर्दै जाँदा एक/दुई जनामा समस्या हुन सक्ने बताउँछन् उनी । ‘समस्या भए आउनुहोस्, समाधान गर्छौं,’ देवकोटाले भनिन् ।

०००

जहाँ अस्पतालले दिँदैनन् नियुक्तिपत्र

‘तपाईंको तलब कति छ ?’

शिर मेमोरियल अस्पताल काभ्रे बनेपाकी नर्स मञ्जु (नाम परिवर्तन) लाई बारम्बार सोधिने प्रश्न हो । उनी नाजवाफ हुन्छिन् । ‘बेकार पढिएछ भनेर ‘रिग्रेट’ महसुस हुन्छ,’ उनी भन्छिन्, ‘सबैले तलब राम्रो छ होला भन्नुहुन्छ तर ढाँट्नुपर्छ ।’ उनको तलब १५ हजार छ । राति १३ घण्टा लगातार काम गर्दा भत्ता ५० रुपैयाँ आउँछ ।

‘करिअर राम्रो बन्छ भनेर नर्सिङ पढेको । तलब थोरै हुन्छ भन्ने थाहै थिएन । यो तलबले त दुई हप्तालाई पनि पुग्दैन । बुबाआमासँग लिनुपर्छ,’ उनी भन्छिन्, ‘कसलाई भन्ने ? कसलाई सुनाउने ? तनाव हुन्छ ।’

नेपाल स्वास्थ्य सेवा ऐनको दफा ३७ मा कर्मचारीले पदमा बहाली गरेको दिनदेखि तलब र भत्ता पाउने व्यवस्था छ । त्यसैगरी, कर्मचारीले स्वास्थ्य सेवामा रही काम गरेबापत पाउने तलबभत्ता सरकारले समयसमयमा तोकिदिएबमोजिम हुने उल्लेख छ । सरकारले तोकेअनुसार पाँचौँ तहका नर्सहरूले ३४ हजार पाउनुपर्ने हो ।

तर, उल्टै घरबाट पैसा मगाउनुपरेको गुनासो गर्छिन् नर्स मञ्जु । ‘घर हुनेहरूको जेनतेन चल्छ । कोठामा बस्ने नर्सहरूको तलब भाडा तिर्न पनि पुग्दैन । घरबाट मगाउनुपर्छ,’ उनी भन्छिन् । अस्पतालले तलब कम तर काम धेरै लगाउने गरेको उनको गुनासो छ । ‘राति दुई जना नर्स हुन्छन्, बिरामी धेरै । तीन जना राख्न पनि मान्दैनन्,’ उनी भन्छिन् ।

अस्पताल प्रशासनले नर्सहरूको तलब १५ हजार रहेको स्वीकार गरेको छ । ‘न्यूनतम १५ हजार हो । काम कम गर्नुपर्छ । थोरै समय काममा लगाउने गरेको छ,’ ती कर्मचारीले भने । अस्पतालले नियुक्तिपत्र पनि नदिएको नर्सहरू बताउँछन् । ‘नियुक्तिपत्रमा हस्ताक्षर गराएर अस्पतालले नै राख्ने गरेको छ । बाहिर सार्वजनिक गर्छन् भनेर होला, दिएको छैन,’ नर्सहरूले भने ।

श्रम ऐन २०७४ को धारा ११ मा रोजगार सम्झौता नगरी काममा लगाउन नहुने भनिएको छ । सम्झौता गर्दा सम्झौतापत्रमा श्रमिकले पाउने पारिश्रमिक, सुविधा, रोजगारीको सर्त तथा तोकिएबमोजिमका अन्य कुराहरूसमेत उल्लेख गरिएको छ । तर, यो ऐनविपरीत काम गर्न बाध्य भएको नर्सहरूको गुनासो छ ।

०००

बिरामी नआएपछि नर्सलाई बिदामा राख्ने, तलब काट्ने

ललितपुरको अल्का अस्पतालकी नर्स प्रतिमा (नाम परिवर्तन) को तलब २२ हजार छ । तर, महिनामा उनको हातमा १५ हजार मात्र आइपुग्छ । ‘जब अस्पतालमा बिरामी आउँदैनन्, तब नर्सहरूहरूलाई बिदामा राखिन्छ । बिदाको पैसा काटेर तलब आउँछ,’ उनी भन्छिन्, ‘बिदा राखेर दिनको ८ सयसम्म काट्ने गरेको छ ।’

‘तलब किन काटेको ?,’ उनी मेट्रोनलाई प्रश्न गर्छिन् । ‘एउटा गए अरू आउने लाइनमा छन् । सीभीको चाङ छ,’ मेट्रोनको जवाफले उनी नि:शब्द हुन्छिन् ।

स्वास्थ्य सेवा ऐनमा चाडपर्व खर्च तथा अन्य सुविधा, कर्मचारीको सेवाको सुरक्षा, प्रसूति स्याहार बिदा, किरिया बिदा, अध्ययन बिदा, असाधारण बिदा, सट्टा बिदा, अतिरिक्त सेवा बिदा तोकिएको छ । यस्तो बिदामा तलब कटौती गर्न नपाइने भनिएको छ । तर, अस्पतालले आफूखुसी बिदामा राखेर तलब काट्ने गरेको दाबी नर्सको छ ।

बिरामी धेरै आएमा अस्पतालले डब्बल ड्युटी लगाउने गरेको उनी बताउँछिन्। ‘अस्पतालले भनेको समयमा बिदा बस्नुपर्छ । भनेको समयमा काम गर्नुपर्छ । नियमित हुँदैन,’ उनी भन्छिन्, ‘पीसीएल, बीएस्सी, अनमी गरेका सबै नर्सको एउटै काम एउटै पारिश्रमिक हुन्छ ।’

तर, अस्पताल प्रशासन भने नर्सहरूको आरोपलाई स्वीकार गर्ने पक्षमा छैन । ‘यो सत्य होइन । न्यूनतम मापदण्डअनुसार नै जान्छ । श्रम ऐनअनुसार नै चल्नुपर्छ,’ प्रशासन प्रमुख भगवान् केसी भन्छन्, ‘बीमा सामाजिक सुरक्षाको पनि व्यवस्था गरेका छौँ ।’

तलब ४ हजार

एक वर्षअघिको कुरा हो, नर्स प्रतिमा मेगा अस्पताल काठमाडौंमा कामका लागि अन्तर्वार्ता दिन गइन् । अस्पतालले १२ घण्टा काम गर्नुपर्ने र ४ हजार तलब दिने प्रस्ताव राखेको सुनाउँछिन् । ‘४ हजार तलब सुन्दा के होला ? कसरी खाने ? भाडा कसरी तिर्ने ? कसरी पढ्ने ?,’ अस्पतालको प्रस्ताव सुनेर उनी आश्चर्यमा परिन् ।

तर, मेगा अस्पतालका प्रबन्धक रवि खड्का अस्पतालले कम तलबमा नर्स राख्ने नगरेको बताउँछन् । ‘अनुभवका आधारमा मासिक २२ हजारभन्दा बढी तलबमै राख्ने गरेका छौँ । कम तलब दिने भन्ने कुरा असत्य हो,’ उनले भने । अस्पतालहरूबाट श्रम शोषण भएको निष्कर्ष निकाल्दै नर्स प्रतिमा यतिबेला विदेश जाने लाइनमा छिन् । कुनै समय अरूलाई विदेश नजान सुझाउने उनी आफैँ भिसाको प्रतीक्षामा छिन् ।

०००

तलब बढेन, पेसा परिवर्तन गर्ने सोचमा

गत साउनदेखि नर्स दीपिका (नाम परिवर्तन) काममा फर्किन सकेकी छैनन् । यसअघि उनी सुमेरु अस्पताल ललितपुरमा कार्यरत थिइन् । ‘बिरामी आए बोलाउने नत्र घरमै बसाउने भएपछि काम छोडेकी हुँ,’ उनले भनिन्, ‘काममा फर्किन मनै छैन । जुन अस्पतालमा पनि यस्तै छ ।’

सुमेरु अस्पतालले उनलाई मासिक १५ हजार तलब दिन्थ्यो । उनले घरभाडा ११ हजार तिर्नुपर्थ्यो । ‘४ हजार बाँकी रहन्थ्यो । यतिका लागि रातदिन अस्पतालमा काम कसरी गर्ने ?,’ उनी भन्छिन्, ‘तीन वर्षसम्म पनि तलब बढेन ।’ यसबारे अस्पताल प्रशासनसँग सम्पर्क गर्दा प्रतिक्रिया दिन चाहेन । त्यसैले उनले आजित भएर अस्पताल छोडेको बताउँछिन् ।

तर, सरकारले प्रत्येक आर्थिक वर्षको बजेट भाषणमा तलब बढाउने घोषणा गरेको हुन्छ । यस आर्थिक वर्षमा मात्र सरकारले कर्मचारीको तलब १५ प्रतिशतले बढाउने घोषणा गरेको थियो । नेपाल स्वास्थ्य सेवा ऐनको दफा ३७ मा प्रत्येक कर्मचारीले एक वर्षको सेवा पूरा गरेपछि तलब वृद्धि पाउने उल्लेख गरिएको छ । यसरी तलब वृद्धि तोकिँदा सम्बन्धित कर्मचारीले खाइपाइ आएको रकममा नघट्ने गरी तलब वृद्धि संख्या मिलान गरिने भनिएको छ ।

तर तलब बढ्नु त परको कुरा, काम छोड्दा अनुभवपत्र लिनसमेत उल्टो पैसा तिर्नुपरेको बताउँछिन् उनी । ‘एक्सपेरियन्स लेटरका लागि १५ सय लियो । अस्पतालको नियम रे,’ उनी भन्छिन्, ‘अब पेसा नै परिवर्तन गर्ने सोचमा छु ।’ तर, कुन पेसा समाउने भन्ने मेसो उनले पाएकी छैनन् ।

०००

थोरै तलब, त्यो पनि आउँदैन समयमा

ललितपुरस्थित नेपाल मेडिसिटी अस्पतालमा नर्स रिया (नाम परिवर्तन)ले काम थालेको २ वर्ष भयो तर तलब बढेको छैन । न्यूनतम तलबमा काम गर्न बाध्य भएको गुनासो गर्छिन् उनी । ‘कोहीको १५ हजार कोहीको २० हजार छ । दुई वर्ष भयो बढेको छैन,’ उनी भन्छिन्, ‘सधैँ ढिला आउँछ । एक महिनाको आएकै छैन । राति काम गर्दाको भत्ता १५० रुपैयाँ छ ।’

५ वर्षदेखि काम गरेका नर्सको पनि तलब नबढेको बताउँछिन् उनी । ‘जतिको तति छ । जागिर खाएपछि त घरमा दिनुपर्ने, उल्टै घरबाटै खर्च मगाउनुपर्छ,’ उनी भन्छिन्, ‘मेडिकल फिल्ड राम्रो भनेर पढेको अहिले फ्रस्टेसन हुन्छ ।’ दुई वर्षदेखि अस्पतालले नियुक्तिपत्र पनि नदिएको उनको आरोप छ । ‘नियुक्तिपत्र छैन । बढी समय काम गर्नुपर्छ । बिदा लिन पनि गाह्रो छ,’ उनी भन्छिन् ।

तर, मेडिसिटी अस्पताल भने समस्या नरहेको भन्दै पन्छिएको छ । ‘हाम्रोमा त्यस्तो छैन । कुनै पनि करिअरमा पैसा हेरिन्न । ट्रेनिङ पनि हेरिन्छ,’ अस्पतालका सुपरिन्टेन्डेन्ट डा. राज राणा भन्छन् ।

०००

आन्दोलित नर्सहरू

यी त प्रतिनिधि नर्स र अस्पताल मात्र हुन् । देशभरका सरकारी, प्राइभेट, विद्यालय नर्स गरी करिब १ लाख १२ हजारको साझा समस्या हो यो । समस्या समाधानका लागि लामो समयदेखि नर्सहरू आन्दोलनमा छन् । पटक–पटक नर्सहरूले सरकारले तोकेको न्यूनतम तलब कायम गराउन स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयमा ज्ञापनपत्र र धर्ना दिए । तर, समस्याको सुनुवाइ नभएको बताउँछिन् ६ वर्षदेखि नर्सको हकहितका लागि संघर्ष गरिरहेकी नर्स ज्योति रानाभाट ।

‘नर्सहरूका समस्या कति छन् कति, वर्षौंदेखि झेल्दै आएका छौँ । बोल्यो कि जागिर जान्छ । धेरै नर्सहरू पीडा लुकाएर बसेका छन् । कहिलेसम्म नबोली बस्ने ? सामाजिक, आर्थिक, मानसिक यातना दिइएको छ,’ उनी भन्छिन् ।

नेपाल नर्सिङ काउन्सिलकी अध्यक्ष सरला केसी अस्पतालहरूले नर्सको श्रमशोषण गरिरहेकोमा सहमत छिन् । ‘नर्सको तलब दैनिक ज्यालादारी गर्ने श्रमिकको भन्दा कम छ । जिम्मेवार निकाय मौन बसिरहेको देखिन्छ । श्रमको उचित मूल्याङ्कन नभएकै कारण विदेश जाने नर्सको संख्या बढिरहेको छ ।’

नेपाल नर्सिङ संघकी अध्यक्ष मनकुमारी राई निजी अस्पतालमा नर्सको सेवा सुविधा कम पाएको स्वीकार गर्छिन् । ‘निजीमा ८ हजारदेखि सुरु भएको छ । सरकारी अस्पतालमा काम गरिरहेका नर्सले ३५/४० हजार पाउँछन् । निजीमा न्यूनतम पारिश्रमिक सेवा सुविधा नर्सहरूले पाएका छैनन्,’ उनी भन्छिन् ।

त्यसो त नर्सहरूको अभिभावक भनेकै नेपाल नर्सिङ संघ हो । तर, संघले नर्सहरूको दुःख पीडामा साथ नदिएको अधिकांश नर्सहरू बताउँछन् । ‘नर्सिङ संघको निहित स्वार्थका कारण हजारौँ नर्स शोषित पीडित छन् । विभेदकारी वातावरणमा २४ घण्टा काम गर्न बाध्य छन्,’ नर्स रानाभाट भन्छिन् । २४ घण्टा नै काममा लगाउनु श्रम ऐनविपरीत हो ।

श्रम ऐनको दफा २८ मा रोजगारदाताले श्रमिकलाई प्रतिदिन ८ घण्टा र एक हप्तामा ४८ घण्टाभन्दा बढी समय हुने गरी काममा लगाउन नपाइने भनिएको छ । त्यसैगरी, श्रमिकलाई लगातार ५ घण्टा काम गरेपछि आधा घण्टा विश्रामको समय दिनुपर्ने ऐनले भनेको छ । उक्त ऐनको दफा २९ मा बढी समय काम गर्न बाध्य गर्न नहुने भनिएको छ । तर, अस्पतालहरूले ४८ घण्टासम्म काम लगाउने गरेको नर्सहरू बताउँछन् ।

नर्सहरू उजुरी दिनै डराउँछन्

नेपाल नर्सिङ संघकी अध्यक्ष मनकुमारी राई नर्सहरू उजुरी गर्न नआउने बताउँछिन् । आएका समस्या र गुनासाको सम्बोधन गर्ने गरेको उनको दाबी छ । ‘डराएर नर्सहरू उजुरी दिँदैनन् । अरुले नै मौखिक उजुरी दिन आइपुग्छन् । यसका आधारमा पनि हामीले काम कारबाही अगाडि बढाउने गरेका छौँ,’ उनले भनिन्, ‘१५/१६ वटा अस्पताललाई स्पष्टीकरण र चेतावनी दिएका छौँ ।’

उजुरी दिँदा नाम सार्वजनिक हुने डरले नर्सहरू पीडा लुकाउन बाध्य भएको बताउँछिन् । ‘भोलि अर्को अस्पतालमा जान पनि अनुभव चाहिन्छ । विदेश जान अस्पतालको लेटर चाहिन्छ । उजुरी दियो भने लेटर पाइँदैन । लेटरका लागि पनि चुपचाप बस्न बाध्य भएका हौँ,’ एक नर्सले भनिन् ।

एसोसिएसन अफ प्राइभेट हेल्थ इन्स्टिच्युसन अफ नेपाल (अफिन)का अध्यक्ष डा. पदम खड्का आफू अन्यायमा परेको भए कानुनी निकायमा जान सुझाव दिन्छन् । ‘नर्सको मात्र होइन, चिकित्सक, ल्याब टेक्निसियन सबैको समस्या छ । हरेकको संगठन छ । संगठनले पहल गनुपर्छ । अथवा अन्याय भयो भने कानुनी निकायमा जानुपर्छ,’ उनी भन्छन् ।

तलब खातामा हाल्ने, फिर्ता लिने

कतिपय अस्पतालले नर्सको तलब खातामा हालेको पैसासमेत फिर्ता लाने गरेको उजुरी संघमा परेको छ । ‘नर्सहरूको तलब खातामा ठूलो रकम पठाए । तर, भोलिपल्टै उक्त पैसा फिर्ता गर्न लगाए । यस्ता रिपोर्टहरू पनि हामीकहाँ परेका छन्,’ अध्यक्ष राई भन्छिन् । तर, कुन अस्पतालले यस्तो गरेको हो भन्ने संघले सार्वजनिक गरेको छैन ।

४० हजार नर्स बेरोजगार

नेपालमा कति नर्स बेरोजगार छन् भन्ने यकिन तथ्यांक राज्यसँग छैन । तर, नेपाल नर्सिङ संघको अनुमानमा ४० हजार नर्स बेरोजगार छन् । ‘कोभिडपछि धेरै नर्सको जागिर गएको छ । सरकारले विज्ञापन खोलेको छैन । प्राइभेटले थोरै तलबमा काम लगाउँछ,’ नेपाल नर्सिङ संघकी अध्यक्ष मनकुमारी राई भन्छिन्, 'तर, उत्पादन भएका दुईतिहाइ नर्स निजी अस्पतालमा कार्यरत छन् । नेपालको स्वास्थ्य संस्थामा दुईतिहाइ निजीले नै धानेको छ । समस्या समाधानका लागि राज्यले नै नीति नियम बनाएर रेगुलेसन गर्नुपर्छ ।’

अब नयाँ दरबन्दी

गत १५ माघमा नर्सिङ दिवसको अवसरमा स्वास्थ्य तथा जनसंख्यामन्त्री पदम गिरीले न्यूनतम तलब निदिने स्वास्थ्य संस्थाको अनुगमन गरी त्यस्तो पाइएमा संस्था खोरेजी र नवीकरण नगर्नेसम्मको चेतावनी दिएका थिए । सोहीअनुसार अब ‘एक्सन’मा जाने बताउँछन् मन्त्रालयका प्रवक्ता डा. सञ्जयकुमार ठाकुर ।

‘काममा लगाएपछि कर्मचारीलाई कति तलब दिनुपर्छ भन्ने सरकारी मापदण्ड छ । प्राइभेटमा धेरै नर्सहरू हुनुहुन्छ । न्यूनतम तलब नदिए कडा एक्सनमा जान्छौँ,’ उनले भने, ‘नियमन र अनुगमन गर्छौं ।’

सरकारी अस्पतालमा नर्सका लागि दरबन्दी खुलाउने प्रक्रिया अगाडि बढाइएको बताउँछन् उनी । ‘नयाँ दरबन्दी सिर्जन गर्न (ओएनएम) अर्थ मन्त्रालयमा पुगेको छ । पुरानो दरबन्दीले पुग्दैन । अर्थ मन्त्रालयबाट स्वीकृत भएर आउनुपर्छ,’ उनले भने । पालिकाहरूमा आधारभूत स्वास्थ्य संस्था स्थापना भएकाले नर्सको आवश्यकता पर्ने उनको भनाइ छ ।

न्यूनतम तलब नदिने संस्थालाई के कारबाही हुन्छ ?

श्रम ऐनविपरीत काममा लगाए कारबाहीको व्यवस्था ऐनमै स्पष्ट गरिएको छ । श्रम ऐन २०७४ अनुसार नियुक्तिपत्र नदिई वा रोजगार सम्झौता नगरी काममा लगाउने व्यक्तिलाई प्रतिश्रमिक १० हजार रुपैयाँका दरले ५ लाख रुपैयाँसम्म जरिवाना गरी नियुक्तिपत्र वा रोजगार सम्झौता गर्न आदेश दिन सक्ने व्यवस्था छ ।

न्यूनतम पारिश्रमिकभन्दा कम पारिश्रमिक दिई काममा लगाउने वा यो ऐन वा यस ऐनअन्तर्गत बनेको नियमविपरीत हुने गरी पारिश्रमिक वा सुविधा कट्टा गर्ने रोजगारदाताबाट कट्टा गरिएको रकमको अतिरिक्त दोब्बरसम्म हर्जाना गरी सम्बन्धित श्रमिकलाई भराइदिने व्यवस्था ऐनमा छ ।