सरकारी अस्पताल नर्स नभएर हैरान, विदेशिने नर्सको चाहिँ लर्को

A+ A A-

कान्ति बाल अस्पताल बालबालिकाको उपचारका लागि प्रमुख अस्पताल हो । गुणस्तरीय उपकरण र सस्तो शुल्कमा दक्ष जनशक्तिबाट उपचार हुने भएकाले यो अस्पताल नागरिकको पहिलो रोजाइमा पर्छ । तर, नागरिकले अपेक्षित स्वास्थ्य सेवा प्राप्त गर्न भने कठिन बन्दै गएको छ । त्यसको एउटा कारण हो– आवश्यकताअनुसार नर्सहरू नहुनु ।

कान्ति बाल अस्पतालमा ५० वटा आईसीयू बेड सञ्चालनमा छन् । विश्व स्वास्थ्य संगठनको मापदण्डअनुसार एक आईसीयूबराबर एक नर्स हुनुपर्छ । त्यस मापदण्डअनुसार ती आईसीयूमा ५० जना नर्सको आवश्यकता पर्छ । तर, अस्पतालले उक्त मापदण्ड पूरा गर्न सकेको छैन । अस्पतालले मापदण्ड पूरा गर्न नसक्नुको कारण आवश्यकताअनुसार नर्सको संख्या नहुनु हो ।

अस्पतालका निर्देशक डा. युवानिधि बसौलाको भनाइमा अस्पतालमा नर्सको जनशक्ति पर्याप्त मात्रामा नभएका कारण विश्व स्वास्थ्य संगठनको मापदण्ड पालना हुन नसकेको हो । शिलापत्रसँग बसौलाले भने, ‘विश्व स्वास्थ्य संगठनको मापदण्डअनुसार आईसीयूमा एउटा बिरामीलाई एक जना नर्सले हेर्नुपर्ने हुन्छ । नर्सिङ जनशक्ति कम हुँदा त्यो मापदण्डलाई पालना गर्न सकेका छैनौँ ।’

अस्पतालका अनुसार मापदण्ड पूरा गर्ने हो भने अस्पतालले ३ सय ५० जना नर्स नियुक्त गनुुपर्ने हुन्छ । तर, त्यसमा अस्पताल र सरकार दुवै मौनजस्तै देखिन्छन् । कान्ति बाल अस्पताल बालबालिकाको उपचारका लागि एक्लो सरकारी अस्पताल हो ।

नेपालका विभिन्न सरकारी अस्पतालको तथ्याङ्क हर्ने हो भने नर्सको जनशक्ति अपुग नै देखिन्छ । अझ, सरकारले २०५८ देखि स्वास्थ्य क्षेत्रमा नयाँ दरबन्दी सिर्जना गरेका छैन । जसको मार अहिले सरकारी अस्पतालहरूले भोगिरहेका छन् । अपर्याप्त जनशक्तिका कारण बिरामीले पनि समयमा उपचार पाउन सकिरहेका छैनन् ।

कान्ति बाल अस्पतालकी नर्सिङ प्रमुख रोशनी तुईतुई उत्पादित जनशक्ति खपत गर्न नसक्दा सरकारी अस्पतालहरूमा नर्सको अभाव भएको बताउँछिन् । उत्पादित जनशक्तिको खपतको समस्याका कारण अस्पतालमा बिरामी र नर्सको अनुपात पनि मिलेको छैन ।

उनले भनिन्, ‘सरकारले अस्पतालमा बिरामी र नर्सको अनुपात मिलाउन सक्यो भने बिरामीले गुणस्तरीय सेवा पाउने थिए । वर्षौंदेखिको पुरानो दरबन्दीअनुसार हामीले काम गर्नुपरेको छ ।’

तुईतुई विश्व स्वास्थ्य संगठनको मापदण्डअनुसार अस्पतालले सेवा दिन नसकेको स्वीर्काछिन् । उनी भन्छिन्, ‘हाम्रो अस्पतालमा ३५० भन्दा बढी नर्सको आवश्यकता छ । यत्रो जनशक्ति नहुँदा हामीले कसरी गुणस्तरीय सेवा दिन सक्छौँ ?’

कान्ति बाल अस्पतालले जे समस्या भोगिरहेको छ, त्यही अवस्था छ नेपालको सबैभन्दा पुरानो अस्पताल वीरमा पनि । अभावकै कारण अस्पतालको एचडीयू अलपत्र छ । सेवा प्रभावित छ । वीर अस्पतालले ३०० जनाको दरबन्दी थपका लागि विशेष विज्ञापनको प्रक्रिया अगाडि बढेको एक वर्ष भयो । तर, अहिलेसम्म पनि पदपूर्ति हुन सकेको छैन ।

सेवा प्रभावमा समस्याकै कारण वीरमा बिरामी मात्र होइन, स्वास्थ्यकर्मीसमेत आन्दोलित भएका छन् । आर्थिक संकटमा रहेको वीर अस्पताल आफैँ जनशक्ति थप गर्न सक्ने अवस्थामा छैन । स्वास्थ्य मन्त्रालयले वीरलाई सहयोग पनि गरेको छैन । जनशक्ति अभावको मारमा देशभरबाट उपचारका लागि आउने बिरामी पर्ने गरेका छन् ।

नेपालको अर्को ठूलो अस्पताल हो परोपकार प्रसूति तथा स्त्री रोग अस्पताल । प्रसूति सेवाका लागि नामी यो अस्पतालले पनि जनशक्ति अभाव अहिले मात्र भोगिरहेको छैन । लामो समयदेखि नर्सहरूको अभाव भोगेको यो अस्पतालले नयाँ नियुक्ति गर्न पनि सकिरहेको छैन । अस्पतालकी नर्सिङ प्रमुख आशालक्ष्मी प्रजापति अन्य सरकारी अस्पतालमा जस्तै नर्सको अभाव भइरहेको बताइन् । उनले भनिन्, ‘अहिलेको अवस्थामा हामीसँग जति नर्स छन्, त्यतिले नै काम चलाउनुुपर्ने बाध्यता छ । हामीसँग नर्स छैनन्, हामी उपचार गर्न सक्दैनौँ भने हामीले भन्न मिल्दैन ।’

अस्पतालमा अहिले ३०० जना नर्सको आवश्यकता रहेको प्रजापतिको भनाइ छ । उनले भनिन्, ‘अस्पतालमा ३ सय जना नर्स भए भने मात्र हामीले गुणस्तरीय सेवा दिन सक्छौँ ।’

राष्ट्रिय ट्रमा सेन्टरलाई पनि ३५१ जना नर्सको आवश्यकता भइरहेको अस्पतालकी नर्सिङ प्रमुख सोचना सापकोटाले बताइन् । उनले भनिन्, ‘नर्सले सेवा सुविधा नथपिँदा सेवा राम्रोसँग दिन सक्दैनन् । हाम्रो अस्पतालमा आउने बिरामी उनीहरूका आफन्त कहिलेकाहीँ एग्रेसिभ भइरहेका हुन्छन् । उनीहरूले त्यो रिस नर्समाथि पोख्छन् । जनशक्ति पर्याप्त भयो भने यो केही हदसम्म कम हुन्छ ।’ त्यसो त कर्मचारी व्यवस्थापनमा अन्य सरकारी अस्पतालभन्दा राम्रो मानिन्छ, ट्रमा सेन्टर ।

कान्ति बाल, वीर अस्पताल, प्रसूति गृह र ट्रमा सेन्टर मात्र होइन, अधिकांश सरकारी अस्पतालको हालत एकै प्रकृतिको छ । नर्सहरूको अभावका कारण अस्पतालले दिने सेवाको गुणस्तरमा बारम्बार प्रश्न उठ्ने नगरेको भने होइन ।

के छ, मापदण्ड ?

विश्व स्वास्थ्य संगठनको मापदण्डअनुसार दरबन्दी सिर्जना गर्न सकेमा मात्र बिरामीलाई गुणस्तरीय सेवा दिन सकिन्छ । संगठनले बनाएको मापदण्डअनुसार आईसीयू, भेन्टिलेटर, इमर्जेन्सी, प्रसूति र जनरल वार्डहरूमा दिने सेवा फरक हुन्छन् ।

विश्व स्वास्थ्य मापदण्डअनुसार आईसीयू र भेन्टिलेटरमा उपचाररतका लागि एक जना बिरामीका लागि एक जना नर्सको आवश्यकता पर्छ । साधारण शय्यामा भने एक जना नर्सले ६ जनासम्म बिरामी हेर्नुपर्ने उल्लेख गरिएको छ । तर, बालबालिकाको साधारण शय्यामा भने एक जना नर्सले चार जना बिरामी हेर्नुपर्ने हुन्छ । प्रसूतिका लागि लेबर कक्षमा एक जना बिरामीका लागि दुई जना नर्सको आवश्यकता पर्छ ।

नेपालका विभिन्न सरकारी अस्पतालको तथ्याङ्क हर्ने हो भने नर्सको जनशक्ति अपुग देखिन्छ । सरकारले २०५८ देखि स्वास्थ्य क्षेत्रमा नयाँ दरबन्दीको सिर्जना गरेको छैन ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनको मापदण्डको अनुपातमा नर्सको दरबन्दी नहुँदा अस्पतालहरूले गुणस्तरीय सेवा सुविधा दिन नसकेको तुईतुईले बताइन् । उनले भनिन्, ‘विश्व स्वास्थ्य संगठनले भनेअनुसार अस्पतालका विभिन्न भागमा दरबन्दी हुने हो भने सबै समस्याको समाधान हुन्छ ।’

कति छन्, नेपालमा नर्स ?

नेपाल नर्सिङ काउन्सिलको तथ्यांकअनुसार नेपालमा हालसम्म १ लाख १२ हजार ५७६ जना नर्स दर्ता भएका छन् । जसमध्ये विशेषज्ञ नर्स (स्नातकोत्तर गरेका) एक हजार १९४ जना, स्टाफ नर्स ७३ हजार ५१४ जना, मिडवाइफ ५१ जना, एएनएम (अनमी) ३६ हजार ९६९ जना र विदेशी नर्स ८४८ जना दर्ता भएको काउन्सिलको तथ्यांकमा उल्लेख गरिएको छ ।

बर्सेनि विभिन्न तहका नर्सिङ जनशक्ति ७ हजारको हाराहारीमा उत्पादन हुने गरे पनि अबको केही वर्षमा त्यो संख्यामा कमी आउने नेपाल नर्सिङ संघले जनाएको छ ।

अहिले चिकित्सा शिक्षा आयोगले प्रवेश परीक्षा लिएर सीमित कोटामा मात्र नर्सिङ पढाइ हुन थालेको छ । आयोगले लिएको परीक्षामा धेरै कम विद्यार्थी उत्तीर्ण हुँदा आउने वर्षहरूमा नर्सिङको उत्पादन एकदमै कम मात्रामा हुने नेपाल नर्सिङ संघकी अध्यक्ष मनकुमारी राई बताउँछिन् ।

अहिले आयोगले नर्सिङ पढाउनका लागि आवश्यक पूर्वाधार नपुगेका शिक्षण क्याम्पसहरू बन्द गरेको छ । नर्सिङ कलेज पढाउन कलेजसँग आफ्नै ५० शय्याको अस्पताल हुनुपर्ने व्यवस्था गरेको छ । अन्य अस्पतालसँग सम्झौता गरेर कलेजले विद्यार्थी पढाउन नपाउने व्यवस्था गरेपछि धेरै नर्सिङ कलेज बन्द हुने अवस्थामा पुगेको छ । त्यसले गर्दा नर्सिङ पढाउने क्याम्पस कम भएका छन् । र, अब जनशक्ति पनि कम उत्पादन हुने देखिन्छ ।

नर्स सरकारी अस्पतालमा कति ?

अहिले नेपालका सरकारी अस्पतालहरूमा करिब १५ हजार नर्सहरू कार्यरत छन् । तर, यति जनशक्तिले मात्रै नपुग्ने अध्यक्ष राई बताउँछिन् । अस्पतालमा कार्यरत नर्सहरूलाई कामको भार धेरै छ । नर्सको जनशक्ति बढाउनका लागि नर्सिङ दरबन्दी बढाउनुपर्ने जानकारहरूले बताउँदै आएका छन् ।

त्यस्तै, निजी अस्पतालहरूले नर्सको श्रमशोषण गरिरहेको नेपाल नर्सिङ काउन्सिलकी अध्यक्ष सरला केसीले बताइन् । उनले भनिन्, ‘नर्सको तलब दैनिक ज्यालादारी गर्ने श्रमिकको भन्दा पनि कम छ । यससम्बन्धमा जिम्मेवार निकाय मौन बसिरहेको देखिन्छ ।’

कामको उचित मूल्याङ्कन नभएकै कारण नर्सहरू नेपालमा बस्न सक्ने अवस्था नरहेको उनको भनाइ छ । केसीले भनिन्, ‘श्रमको उचित मूल्याङ्कन नभएकै कारण विदेश जाने नर्सको संख्या बढिरहेको छ । नेपालमा नर्सलाई टिक्न सक्ने वातावरण सिर्जना गर्नुपर्ने आवश्यकता छ ।’

गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवा प्रदान गर्न गुणस्तरीय शिक्षा आवश्यक पर्ने नर्सिङ तथा सामाजिक सुरक्षा महाशाखा प्रमुख गोमादेवी निरौला बताउँछिन् ।

उनले भनिन्, ‘स्वास्थ्य सेवा प्रणालीमा नर्सिङ जनशक्तिको हिस्सा ठूलो छ । नेपालको स्वास्थ्य जनशक्तिसम्बन्धी राष्ट्रिय रणनीतिअन्तर्गत नर्स तथा मिडवाइफरी रणनीति जारी भइसकेको छ । निजी, सरकारी तथा सामुदायिक स्वास्थ्य संस्थामा काम गर्ने तहगत नर्सहरूको न्यूनतम पारिश्रमिकको ग्यारेन्टी सरकारले गरिदिएमा नर्सको अभाव अस्पतालहरूले व्यहोर्नु पर्दैन ।'

नेपालमा भन्दा राम्रो अवसर पाएका कारण विदेश जाने नर्सहरूको संख्या वृद्धि भइरहेको छ । अहिले नेपालमा नर्सहरूले भोगेका समस्या रोजगारी नपाउनु नै हो । अर्को भनेको रोजगारहरूले उचित सेवासुविधा पाउन सकिरहेका छैनन् ।

लाखौँ खर्च गरेर पढेका उनीहरू आफूले भनेको काम र पारिश्रमिक नपाउँदा विदेशिन बाध्य भइरहेको अध्यक्ष केसीले बताइन् । नेपालमा नर्सको दरबन्दी पूरा नभएको अवस्थामा उनीहरू विदेशिनुले केही वर्षपछि नेपालमा नर्सको खडेरी नै लाग्ने अनुमान विज्ञहरूले गर्दै आएका छन् ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, माघ १५, २०७९ १३:५४