१५८ वर्षअघि कस्ताे थियाे नेपाली जनजीवन ? हेर्नुहाेस् दुर्लभ तस्वीरहरू

A+ A A-

नेपालमा फोटोग्राफी र फोटोग्राफरको चर्चा गर्ने क्रममा यसअघि हामीले दुई शृङ्खला छापिसकेका छौँ । नेपालमा फोटोग्राफीको थालनी गर्ने डम्बरशमशेर, उनले खिचेका फोटो र नेपालका पुराना फाेटाेग्राफरबारे सामग्री यसअघि हामीले प्रकाशित गरेका थियाैँ ।

आजको शृङ्खलामा हामीले सर्वसाधारण नेपालीको पहिलो फोटोबारे लेखेका छौँ । यसबारे जानकारी र तस्वीरहरू फाेटाेग्राफिक एल्बम द पिपुल अफ इण्डिया, नेपाली टाइम्समा वरिष्ठ पत्रकार कनकमणि दीक्षितकाे लेख र वरिष्ठ फाेटाे पत्रकार गाेपाल चित्रकारकाे पुस्तक नेपालमा फोटोग्राफी हिजो र आजको सहयोगमा एकट्ठा गरिएको हो ।

०००

१ सय ५८ वर्षअगाडि नेपाली सर्वसाधारण कस्ता थिए होलान् ? उनीहरूको लवाइखवाइ कस्तो थियो होला ? वेशभूषा कस्तो थियो होला ? गरगहना कस्ताे लगाउँथे हाेलान् ?

नेपालका राजा-महाराजा र उनका परिवारको तस्वीर भए अनुमान लाउन गाह्राे हुन्थेन । किनकि, तिनका तस्वीर नेपाली फोटोग्राफरहरूले प्रशस्तै खिचे । तर, त्यसबेलाका सर्वसाधारण कस्ता थिए, यसबारे अनुमान लगाउनचाहिँ उति सजिलाे छैन । किनकि डेढ सय वर्षअगाडि खिचिएका सर्वसाधारणका तस्वीरहरू प्राय: देख्न पाइँदैनथ्यो ।

पुस्तक नेपालमा फोटोग्राफी हिजो र आजका अनुसार भारतको इस्ट इण्डिया कम्पनीले आजभन्दा झण्डै १ सय ५८ वर्षअगाडि एसियामा बेलायती प्रभाव भएका आफ्ना १ सय ८ देशहरूमा फोटो खिच्ने काम गरेको रहेछ । विशेष गरी इस्ट इण्डिया कम्पनीमातहतका देशहरूमा फोटो खिच्ने काम भएकाे थियाे । तर, नेपाल कसरी याे सूचीमा समेटियाे, प्रस्ट छैन । किनकि, हाम्राे देश त कहिल्यै ब्रिटिस साम्राज्यकाे गुलाम बनेकाे थिएन ।

जेहाेस्, इस्ट इण्डियाकाे त्यही कार्यले गर्दा अहिले हामीलाई सर्वसाधारण नेपाली झण्डै १ सय ५८ वर्षअगाडि कस्ता देखिन्थे र उनीहरूका लुगा, गहना तथा हतियार आदि कस्ता थिए भन्नेबारे जान्ने मौका मिलेको छ । त्यसबेला बेलायती फोटोग्राफर क्लेरेन्स कोम्यान टेलरले ग्लास प्लेट प्रयोग गरी महत्त्वपूर्ण करिब २४ वटा दुर्लभ तस्वीरहरू उनको पुस्तक पिपुल अफ इण्डियामा सङ्ग्रह गरेका छन् ।

नेपाली फोटोग्राफीको दुनियाँमा यो फोटो सङ्कलन कार्य हाम्रो देशलाई ‘फोसा’ को रूपमा प्राप्त भएको छ । भारतमा त्यसबेला सिपाही विद्रोह भएका कारण इस्ट इण्डिया कम्पनीले आफ्नो प्रभाव क्षेत्रको फोटो सङ्कलन गराएको हो । नेपाल कहिल्यै बेलायती शासन र प्रभावमा नआए पनि फोटो सङ्कलन गर्ने काममा नेपालीहरू किन पर्न गए भन्ने कुरा स्पष्ट छैन ।

बर्मादेखि अफगानिस्तानसम्मका मानिसहरूकाे फोटो संकलित उक्त पुस्तक निकै सूचनामूलक र रोचक छ । त्यही पुस्तकको व्याख्यासहित वरिष्ठ पत्रकार दीक्षितले नाेभेम्बर २०१२ काे नेपाली टाइम्स पत्रिकामा लेखेको द फस्ट फाेटाेग्राफ्स अफ अस नामक लेखमा सर्वसाधारण नेपालीका तत्कालीन समयका तस्वीरहरू समेटेका छन् ।

वरिष्ठ फाेटाे पत्रकार चित्रकारका अनुसार 'पिपुल अफ इण्डिया' पुस्तक प्रकाशनार्थ त्यसबेला कोलकाताबाट काठमाडौंको बेलायती नियोगमा आदेश आएको थियो तर उक्त फोटोको काम गर्न काठमाडौंस्थित बेलायती नियोगमा न त फोटो खिच्न जान्ने मान्छे थिए, न आवश्यक खर्च नै । त्यही कारण टेलरले उक्त काम पाए र काठमाडौंमा फोटो खिच्ने काम भयो ।

यो कुरा सन् १९९२ मा मात्र अनुसन्धानकर्ता जेपी लोस्टीले काठमाडौंमा फोटो खिच्ने व्यक्ति टेलर नै हुन् भनेर पत्ता लगाएका थिए । इतिहासकार प्रत्युत वन्तका अनुसार टेलरले सन् १८६३ मा खिचेको तस्वीर नै सर्वसाधारण नेपालीहरूको पहिलाे तस्वीर हुनुपर्छ ।

माथिकाे तस्वीरमा देखिएको गुरुङ केटो यहाँ ठूलो छातासहित आफ्ना साथीहरूसँग कुरा गर्दै गरेको देखिन्छ ।