उम्मेदवारलाई प्रश्न नगर्ने हामी कस्ता मतदाता ?

A+ A A-

(टिङ ऽऽऽ टिङ ऽऽऽ टिङ ऽऽऽ टिङङङ ऽऽऽ ऽऽऽ ऽऽऽ । आदरणीय मतदाता, भोजराज सरको आजको चुनावी कक्षा सुरु भइसकेको छ । भोजराज सरले आजको कक्षामा मतदाताको प्रवृत्तिबारे बताउनुहुनेछ । र, यो चुनावी कक्षाको सहजीकरण योगेश ढकालले गरेका छन् ।)

अहिलेको मतदाता शिक्षाले ‘मैले मतपत्रमा स्वस्तिक छाप सदर हुने गरी लगाएँ की लगाइनँ’ भन्नेमात्रै सिकाउँछ । स्वस्तिक छाप ठीकसँग लगाउँदैमा नागरिक कर्तव्य पूरा भयो कि भएन ? चुनावको समयमा नागरिक कर्तव्य के हो भन्ने कुरा मतदाताले बुझेको छ कि छैन ? भन्ने चाहिँ मुख्य प्रश्न हो ।

पहिलो कक्षामा राजनीतिक दलहरूको आचार र प्रवृत्तिमाथि लामो विमर्श गरेका थियौँ । दोस्रो कक्षामा संसद र सांसदको भूमिका र सीमाबारे छलफल गरेका थियौँ । आजको कक्षामा हामी कस्ता मतदाता ? भन्ने विषयमा केन्द्रीत भएर छलफल गर्नेछौँ । मतदाताको सचेतन अभिव्यक्तिले जवाफदेही सांसद निर्वाचित हुनसक्छ । त्यसैले मतदाताको प्रवृतिबारे बुँदागत रूपमा छलफल गरौँ ।

पहिलो कुरा, संविधानले नागरिकलाई सार्वभौमसत्ता अधिकार सम्पन्न बनाएको छ। मतदातामा अन्तरनिहित सार्वभौमसत्ताअधिकार स्वस्तिक छापको माध्यमबाट प्रतिनिधिमा प्रत्यायोजन गरिन्छ । उम्मेदवारले चुनावी अभियानको क्रममा मतदातालाई आर्थिक तथा व्यक्तिगत लाभका (रोजगारी, रकम, सामाग्री, वैदेशिक रोजगार) अनेक आश्वासन दिएको हुनसक्छ । मतदाता त्यसबाट प्रभावित भएर मतदान गरिरहेका छन्? वा प्रत्यायोजित सार्वभौमसत्ताको अधिकार ठीक ढंगले प्रयोग गर्ने पात्रलाई मतदान गरिरहेका छन् ? यो महत्वपूर्ण अधिकार प्रत्यायोजन गर्दा मतदाता व्यक्तिगत लाभहानीबाट प्रभावित भएको त छैन ? आम चासोमात्र होइन, नागरिक स्वयम्ले बुझ्नुपर्ने हुन्छ ।

दोस्रो कुरा, कस्तो खाले प्रतिनिधि खोजेको हो भन्ने विषय मतदानको समयमा महत्वपूर्ण प्रश्न हुन्छ । एउटा मतदाताले आफ्नो प्रतिनिधिको चरित्र, आचारण राम्रो भइदेओस्, भ्रष्टाचार नगरोस्, पारदर्शी, जिम्मेवार र सहज पहुँचमा भइदेओस्, सबैको पक्षमा काम गरिदेओस्, मुलुक र समुदायको हितमा काम गरिदेओस् भन्ने हेर्नुपर्छ ।

कुनै उम्मेदवार पैसा, सामाग्री वा अन्य प्रलोभनसहित आए भने– ‘तिम्रो स्रोत के हो ? आचारसंहिताले यो कुरा गर्न दिँदैन तिमीले कसरी हिम्मत गर्‍याै ?’ जस्ता प्रश्न गर्नुपर्छ । यसरी प्रश्न गर्न थालियो भने चुनावमा हुने कतिपय गलत अभ्यासहरू निरुत्साहित हुन्छन् ।

हरेक मतदाताले उम्मेदवारका यी कुरालाई ध्यान दिने र यी सबै पक्षमाथि विमर्श गरेरमात्रै मतदान गर्नुपर्छ । पहिला व्यक्तिगत लाभहानी वा लहैलहैमा मतदान गर्ने अनि केही समयपछि पछुताउने स्थिति बन्नु मतदाता स्वयम्‌का लागि प्रत्युत्पादक हुन्छ । यसलाई मतदाताले नागरिक कर्तव्यलाई बुझ्न नसकेको अर्थमा पनि लिन सकिन्छ ।

कांग्रेस प्रवक्तालाई प्रश्न– ओलीसँग लाइभ डिबेट गर्न देउवा तयार हुनुहुन्छ ?

तेस्रो कुरा, दलीय आबद्धताले मतदाता ‘सिमेन्टेड’ भएका छन् । मतदाताहरू आफूआबद्ध दलले भनेको जे पनि ठीक र आफ्नो नेताले भनेको कुरा आर्दश वाणी हो भन्ने विश्वासमा हुन्छन् । यसैले प्रष्ट पारिरहेको हुन्छ कि मतदाताहरू कति दलीयकरण भएका छन् ? मतदाताले ‘मेरो नेताले पनि गलत गर्न सक्छ, मेरो नेताले मेरा मत प्रत्योजनका लागि टिकट दिएको व्यक्ति गलत हुनसक्छ,’ भन्ने सामान्य कुराको पनि समीक्षा गरिरहेका छैनन् । दल र नेताले जे भन्यो त्यही मान्ने हो भने त्यो नागरिक कर्तव्य हुँदैन । नागरिक कर्तव्य पूरा गर्नका लागि आफूभन्दा माथि उठेर पनि प्रश्न गर्न सक्नुपर्छ ।

दलीय आबद्धताले मतदाता ‘सिमेन्टेड’ भएका छन् । मतदाताहरू आफूआबद्ध दलले भनेको जे पनि ठीक र आफ्नो नेताले भनेको कुरा आर्दश वाणी हो भन्ने विश्वासमा हुन्छन् ।

लोकतन्त्र फस्टाउने भनेको प्रश्नले हो । जति धेरै प्रश्न गरिन्छ, लोकतन्त्र त्यति नै परिस्कृत हुन्छ । उम्मेदवारहरू अहिले मतदातासमक्ष पुगिरहेका छन्, यसबेला मतदाताले खुलेर उम्मेदवारसँग प्रश्न गर्न सक्नुपर्दछ । यदि कुनै उम्मेदवार पैसा, सामग्री वा अन्य प्रलोभनसहित आए भने– ‘तिम्रो स्रोत के हो ? आचारसंहिताले यो कुरा गर्न दिँदैन तिमीले कसरी हिम्मत गर्‍याै जस्ता प्रश्न गर्नुपर्छ । यसरी प्रश्न गर्न थालियो भने चुनावमा हुने कतिपय गलत अभ्यासहरू निरुत्साहित हुन्छन् । उम्मेदवारहरू गलत अभ्यास गर्न हच्किन्छन् ।

कतिपयले सपना बाँडिरहेका हुन्छन्, त्यसलाई प्रश्न गर्न सक्नुपर्छ– ‘हिजो तिमीले यो यो गर्छु भनेका थियौ, कति गर्‍याैँ ? किन गरेनौँ ?’ प्रश्न गर्ने र चित्तबुझ्दो जवाफ नपाएसम्म निरन्तर प्रश्न गर्नुपर्छ । त्यसो गर्दा उ जवाफदेही हुन्छ । अहिले कोही पनि जवाफदेही छैन । ‘मलाई दलले टिकट दियो, दलका कार्यकर्ताले भोट दिइहाल्छन्, म जितिहाल्छु’ भन्छन्, त्यस परम्परालाई तोड्नुपर्छ ।

विगतका चुनावमा उम्मेदवारले कहिल्यै पूरा नहुने सपना बाँड्ने अनि मतदाता ती सपनामा विश्वास गरेर मतदान हुन्थ्याे । एक्काईसौँ शताब्दीका नागरिकले सपना होइन, विपना र भविष्यका योजनाको प्रष्ट मार्गचित्रमा ध्यान दिनुपर्छ । उम्मेदवारले भोलि के गर्छ ? उसले बोलेको कुरा पूरा गर्न साधन, स्रोत र क्षमता कति छ ? उसले कसरी विश्वास दिलाउन सक्छ ? अर्थात भविष्यलाई हेरेर विश्वस्त भई मतदान गर्नुपर्छ । नागरिकमा यसरी प्रश्न गर्ने जागरण आयो भने लोकतन्त्र परिस्कृत हुन्छ । नागरिकले यी कर्तव्य पूरा गर्ने बित्तिकै चुनाव आफै शुद्धिकरणमा जान्छ ।

(पूर्वप्रमुख निर्वाचन आयुक्त भाेजराज पोखरेलको भोलिको चौंथो कक्षा चुनावका विकृति नियन्त्रणका लागि निर्वाचन प्रणालीको सुधारका उपायमा केन्द्रित हुनेछ ।)

सम्बन्धित सामग्री :

अबको संसदलाई तीन मेनु : दलको ह्वीप हटाऔँ, सांसदबाट मन्त्री नबनाऔँ अनि विधेयक सांसदले ल्याउने व्यवस्था गरौँ

अबका दललाई खर्च कसले दिने, किन दिने ?

प्रकाशित मिति: बिहीबार, कात्तिक ३, २०७९ ०७:२९