कहाँ गयाे 'मिस्टर कर्न क्याफे', कता हरायाे 'अंकल क्राफ्ट' ?

A+ A A-

राजकुमार अधिकारी दुुई वर्षअघि समाजका उदाहरणीय पात्रमा गनिन्थे । उनले नेपालमा मकैकाे पिज्जादेखि चियासम्म पस्कन थालेपछि मिस्टर कर्नको उपाधि पाइसकेका थिए । उनले छिटो र थोरै लगानीमा पनि व्यवसाय गर्न सकिन्छ भन्ने स्थापित गरेका थिए । तर, उनकाे याे व्यवसायले निरन्तरता पाउन सकेन ।

२०७६ सालमा मकैबाट पिज्जादेखि म:म:सम्म बनाएर चाबहिल र झम्सिखेलमा राम्रै चर्चा बटुलेका उनले नेपाली बजारमा मकैका स्वाद पस्किएर रेस्टुरेन्ट क्षेत्रलाई मकैप्रति थप आकर्षित बनाएका थिए । अझ अर्ग्यानिक खानाको खोजीमा रहेका सेवाग्राहीको त प्रिय स्थान नै बनेको थियो राजकुमार अधिकारीको मिस्टर कर्न । ग्राहकले नै दिएको नामलाई उनले व्यवसायको नाम बनाएका थिए– ‘मिस्टर कर्न क्याफे’ ।

मकैको मौलिक स्वाद अब काठमाडौंमा

जहाँ उनले मकैको म:म:, पकौडा, ढिँडो, बर्गर, सुप, अमेरिकन कर्न, बोयल कर्न, स्विन कर्न, अचार, तरकारी, पिज्जाका रूपमा मकैका फरक–फरक स्वाद पस्कन थाले । नयाँ स्वादमा लोभिएका ग्राहकहरू बाक्लिन थाले । चर्चा चुलिन थाल्यो । व्यवसायले पनि गति लिन थाल्यो । नभन्दै राजकुमार र अर्का सहकर्मी दुुर्गाबहादुर सुवेदीलाई ग्राहकमा मकैका परिकार पस्कनै हम्मेहम्मे पर्न थाल्यो । राजकुमार सुनाउँछन्, ‘ग्राहकको भिड अप्रत्याशित थियो । हामी झन् हौसिएका थियौँ, अझै ठूलो व्यवसाय गर्नुपर्छ भन्ने सोचमा थियौँ ।’

राजकुमारले बढ्दो आकर्षणलाई मध्यनजर गर्दै झम्सिखेलमा पनि क्याफेको शाखा खोले । ग्राहकको त्यहाँ पनि उस्तै भिड लाग्याे । १२ लाखबाट सुरु गरेको व्यवसायलाई राजकुमारले केही महिनामै १८ लाखको बनाइसकेका थिए । उनले दुईवटा क्याफेबाट मात्रै महिनामा ८० हजार रुपैयाँ नाफा निकाल्ने गर्थे । अधिकारी भन्छन्, 'नाफा बढेपछि हामी हौसिँदै थियौँ, अझै अरु ब्रान्च खोलेर परिकारहरू थप्ने योजनामा थियौँ तर आज हाम्रो क्याफे बन्द छ । यहाँ स्टार्टअप गर्न सजिलो रहेनछ ।’

व्यवसाय सुरु भएको एक वर्षमै कोरोना संक्रमण बढ्न थाल्यो । सरकारले संक्रमण बढेकोभन्दै लकडाउन गरेपछि उनीहरूले क्याफे बन्द गर्नुपर्‍यो । सुरुको पाँच महिना भाडा तिर्न कुनै समस्या भएन । तर, कमाएको नाफाजति भाडामै सकिएपछि फेरि लगानी थप्ने कि नथप्ने भन्ने दोधारमा परे । यतिखेरसम्म सञ्चालकद्वयले १८ लाख लगानी गरिसकेका थिए, क्याफेमा । लगानी थप्न ऋण नै काड्नुपर्ने अवस्था आयो । भन्छन्, ‘हामी व्यवसायका नाममा ऋण खोज्न बैंकभर भौँतारियौँ तर यहाँ ऋण लिन पनि झन्झट रहेछ, सजिलै नपाइने ।’

महिनाकै दुुईवटा क्याफेको ८० हजार भाडा तिर्नुुपर्ने ५ महिनामा ४ लाख भाडा तिरिसक्दा पनि न त उनीहरूले सञ्चालनका लागि ऋण पाए, न लगानी नै । पैसा सकिँदै गएपछि भने सटर बन्द गर्नुबाहेक अधिकारीसँग विकल्प थिएन । उनी सटर बन्द गरेर फेरि पुरानै दिनचर्यामा फर्किए ।

'सहुलियत ऋण नपाएपछि हामीले कसरी तिर्ने क्याफेको भाडा ? लगानी कति खन्याउने ? त्यही भएर सुरु गरेको दुुई वर्षमै मिस्टर कर्न बन्द भयो,' उनले भने ।

दुुई वर्षदेखि झिँगाबाट पशुहरूलाई पौष्टिकयुक्त दाना उत्पादन गर्न लागिपरेका काठमाडौंका हिरेन्द्र जोशीले पनि ग्रीन फंगी बायोटेक कम्पनी बन्द गरे । बायोटेक विषयमा नै अध्ययनरत जोशीले साथीहरूसँग मिलेर दुई वर्षअघि कम्पनी खोले पनि त्यसलाई निरन्तरता दिन सकेनन् । भन्छन्, ‘सोचेजसरी व्यवसाय गर्न नसकिने रहेछ ।’

झिँगामा भविष्य खाेज्नेहरू, जसले बनाउँदै छन् औषधि

बायोटेक विषय अध्ययनरत उनले सँगैका सहपाठीसँग मिलेर झिँगाको फार्म सुरु गरेका थिए । ग्रीन फंगी बायोटेक कम्पनी खोलेर पशुहरूलाई पौष्टिकयुुक्त दाना र औषधि उत्पादन गरी बर्सेनि लाखौँ रुपैयाँमा आयात हुने दाना विस्थापन गर्ने योजना थियो उनको । ब्ल्याक सोल्जर फ्लाईको व्यवसाय सुरु गरेका उनले उत्पादन बजारमा नल्याउँदै व्यवसाय बन्द गर्नुपरेको गुनासो गर्छन् । भन्छन्, 'आइडिया मात्रै बोकेर व्यवसाय गर्न सकिँदैन रहेछ, पर्याप्त लगानी थिएन, हामीले प्रस्ताव बोकेर बैंकदेखि विभिन्न नियामक निकायसँग सहयोगका लागि पुुगे पनि लगानीको वातावरण बन्न सकेन ।'

फोहोरबाट झिँगाको लार्भा संकलन गरेर ९ हजार लार्भा विकास गरिसकेका उनले छिट्टै नै कुखुरा फार्ममा दाना बिक्री गर्ने योजना बनाएका थिए । तर, लगानी र बजारको व्यवस्थापन हुन नसक्दा बीचैमा छोड्नुपर्‍यो । कम्पनी दर्ता गरेरै व्यवसायमा हात हालेका उनी दुुई वर्षमै बाहिरिएका छन् ।

त्यसो त ललितपुरका मदन श्रेष्ठले पनि अवकाशपछिको जीवन सदुुपयोग गर्ने भन्दै अंकल क्राफ्ट व्यवसाय सुरु गरेकोे केही समयमै बन्द गर्नुपर्‍यो । कागजबाट गहना बनाउन सक्ने सीप उनीसँग थियो । उनले त्यसैलाई सदुुपयोग गर्दै अंकल क्राफ्ट व्यवसाय दर्ता गरेरै सुरु गरे ।

सुरुमा उनको गहनालाई युवावर्गले निकै नै रुचायो । तर, त्यो रुचि भने उनका सामानले धानिरहन सकेन । किन र कसरी रुचि घट्यो भन्नेबारे अनभिज्ञ उनी सुरु गरेको एक वर्षमै गहना बनाउन छोडे । सुुरुमा मासिक २५ हजारसम्म नाफा गरेका उनी एक वर्षपछि माग नै नआउँदा उत्पादन बन्द गरेर पुन: आफ्नो अवकाश जीवनमै फर्किएका छन् ।

यी त प्रतिनिधि पात्रहरू मात्र हुन् । योबाहेक यही वर्ष मात्रै डोर स्टेप, ओयो पसल, बायर पार्टी, सुलभ सप नेपाल, दिपा क्रिएसन, हस्की अनलाइन, शप होलीलगायतका कम्पनी बन्द हुन पुगे ।

कोभिड संक्रमणसँगै जुरमुराएका अधिकांश स्टार्टअपहरू लामो समयसम्म टिक्न नसकेरै धमाधम बन्द हुँदै आएको तथ्यांक ई–कमर्स एसोसिएसनदेखि उद्योग विभागसम्म टन्नै छन् । कोभिड संक्रमणपछि नै धमाधम खुुल्न थालेका नयाँ स्टार्टअपहरूमा २० प्रतिशतले निरन्तरता दिन नसकेको विभागको भनाइ छ ।

ई–कमर्स एसोसिएसनका संस्थापक तथा अर्डर अफ नेपालका अध्यक्ष प्रशान्तराज मोक्तान स्थापनाको रफ्तार र बन्दको रफ्तार उस्तै भएको स्वीकार्छन् । ‘आन्टरप्रेनरसिप अहिले हटकेक भएको छ, अरुले कमाएको देखेर हाम फालिहाल्ने ट्रेण्ड युवापुुस्तामा देखिन्छ,' उनी भन्छन्, 'अध्ययन र लगानी मजबुुत नबनाई ट्रेण्डको पछि लागेर सुरु गरेका धेरै स्टार्टअपहरू हामीकहाँ फेल भएका उदाहरण प्रशस्तै छन् ।’

संस्थापक मोक्तान नेपालमा व्यवसाय गर्ने परिपाटीको विकास भए पनि कसरी गर्ने भन्नेबारे जानकारी नहुँदा स्टार्टअप फस्टाउन नसकेको बताउँछन् । एसोसिएसनको तथ्यांकले पनि बर्सेनि २० प्रतिशत कम्पनीहरू सुरु भएर केही समयपछि नै बन्द भएको देखाउँछ ।

एसोसिएसनका अनुसार चालु आर्थिक वर्षमा मात्रै २५ वटा नयाँ ई–कमर्स व्यवसाय दर्ता हुँदा सातवटा व्यवसाय बन्द भएका छन् ।

उद्योग विभागका कम्पनी अनुमति शाखाका शाखा अधिकृत रामप्रसाद लुइँटेल पनि उद्योग व्यवसाय दर्ता हुँदा देखिएको उत्साह सञ्चालन हुने बेलासम्म हराइसक्ने गरेको बताउँछन् । भन्छन्, ‘उत्साहका साथ उद्योग दर्ता गर्न आउँछन्, त्यही उत्साहका साथ सञ्चालन भएको भने पाइँदैन । विभागले किन सञ्चालन भएन भनेर अनुगमन गर्दैन । केही समयपछि त्यस्ता व्यवसायलाई हामीले निष्क्रिय व्यवसायको सूचीमा भेट्छौँ ।’

विभागमा ई–कमर्स दर्ता हुँदैन तर स्टार्टअप व्यवसायमा पनि १० करोड लगानी भएको खण्डमा भने दर्ताहुँदै आएको छ । यस्ता ठूलो पुँजीमा स्थापना भएका उद्योग व्यवसायहरू पनि पर्याप्त लगानी जुटाउन नसक्दा र उत्पादित सामानलाई बजारीकरण गर्न नसक्दा रुग्ण अवस्थामा पुग्ने गरेको विभागको भनाइ छ ।

विभागका अनुसार यसरी दर्ता मात्रै भएर सञ्चालन हुन नसकेका व्यवसाय २ सय ५० भन्दा बढी छन् । उद्योग विभागका शाखा अधिकृत लुइँटेल सञ्चालन अनुमति मागे पनि त्यसपछि भने व्यवसाय नगर्ने परिपाटी बढ्दै गएको बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘जलविद्युत्, होटल क्षेत्रमा उद्योग दर्ता हुन आउँछन् । दर्ता भएपछि वर्षौंसम्म पनि सम्पर्कमा आउँदैनन् । सम्पर्कमा नआएपछि हामी त्यस्ता उद्योग व्यवसायलाई निष्क्रिय व्यवसायमा राख्छौँ ।’

स्टार्टअप व्यवसाय किन असफल हुन्छन् भन्ने विषयमा हार्डबर्ड विश्वविद्यालयको अध्ययनले विश्वका १० देखि १५ प्रतिशत मात्रै स्टार्टअप सफल भएको देखाएको छ । स्टार्टअप असफल हुनेहरूमा अधिकांशमा धैर्यता, उद्योग कौशल र नेतृत्व क्षमतामा कमी हुने उल्लेख गरिएको छ ।

उद्योग विभागका अनुसार २०७८ चैत मसान्तसम्म ठूला, मझौला र साना गरी ८ हजार ६ सय ८७ वटा उद्योग दर्ता भएका छन् । जसमा ठूला उद्योगतर्फ १२ सय ८१, मझौलातर्फ १९ सय ९१ र सानातर्फ ५ हजार ४ सय १५ वटा उद्योग विभागमा दर्ता भएका छन् ।

विभागमा १० करोड पुँजी भएका उद्योगहरू मात्रै दर्ता हुँदै आएका छन् । यता एसोसिएसनका अनुसार, हालसम्म नेपालमा २० हजारभन्दा बढी स्टार्टअप व्यवसाय रहेका छन् । जसमध्ये दर्ता भएका कम्पनीहरू वार्षिक २० प्रतिशतका दरले २ देखि ३ वर्षभित्रमा बन्द हुँदै आएका छन् ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, असार २८, २०७९ १९:४१