सप्तकोसीबाट चारखेप लखेटिएका ८३ वर्षे टीकाराम

८३ वर्षे टीकाराम माझी ।

A+ A A-

खरको छाना अनि टाटीले बारेको भुईंघर । त्यसको छेउमा निहुरिएर छिर्नुपर्ने दुईवटा छाप्रा । छोराछोरी, नाति, पनातिनीसहित ९ जनाको परिवार । घरको आँगनमै बाँधिएका एक हल राँगा, दुई माऊ ब्याउने भैँसी । बालुवामा चारो खोजिरहेका कुखुरा । यी सबैलाई स्वाहा पार्ने गरी घरैछेउमै आइसकेको सप्तकोसी बाढी ।

८३ वर्षका भए टीकाराम माझी । कमजोर भइसक्यो उनको शरीर । अबउप्रान्त उनी भाग्न सक्दैनन् । तर, घरछेउमै आइसकेको सप्तकोसीको बाढीले उनलाई भागिहाल् भनेको दुई-तीन वर्ष भइसक्यो । कोसीकै कारण घरबार छोड्दै भाग्नमा उनले उहिल्यै 'ह्याट्रिक' गरिसके । त्यो बेलासम्म उनीसित विकल्प थियो । तर अब कहाँ भाग्ने ? उनले केही सोच्न सकिरहेका छैनन् । अहिलेको घर पनि बगाएमा उनको परिवारसित न ओत लाग्ने छहारी हुने छ न त खनीखोस्री खान चार हात जमिन नै ।

टीकारामको नम्बरी जग्गामा कोसी बगिरहेको छ । अहिले बसेको जमिन पनि कोसीले धकेल्न खोजिरहेकाले टीकाराम चिन्तित छन् । किनकि, किनार दाब्दैदाब्दै नजिकै आइसकेको छ कोसीबाढी । साउने झरी र भदौरे भेलकाे पालाे बाँकी नै छ । यति मात्र होइन, ८-१० किलोमिटर उत्तर डुम्रिबोटेको जिरोप्वाइन्टबाट कोसी छिरेमा उनको घर टिक्रीमा हुनेछ । बजार जानुपर्दा उनीहरूले दुवैतिर डुंगा चढ्नुपर्नेछ । उनका केटाकेटीले स्कुलसम्म जान जोखिम मोल्नुपर्ने छ । कोसी क्षेत्रमा गोमन र करेट सर्पको बिगबिगी छ । सर्पले डसेमा समयमै उपचार नपाएर ज्यानै जान सक्छ ।

(तस्वीरः टीकारामको परिवार बसेभन्दा करिब ५ किलोमिटर पूर्व (कोसीपारि) को क्षेत्र, कुनै बेला यहाँ ठूलो बस्ती थियो, जहाँ टीकारामको परिवार पनि बस्थ्यो ।)

कोसीले माझी परिवारलाई लखेट्न थालेकाे २०४२ सालदेखि नै हो । सुनसरीको तत्कालीन महेन्द्रनगर-९, गरैया एउटा भरिभराउ गाउँ थियो । त्यहाँ टीकारामको चिटिक्क परेको घर थियो । गोठभरि गाईवस्तु पाल्ने उनले एक बिघाजति जमिन जोडेका थिए । माछा मारेर जीविकोपार्जन गर्ने उनका छिमेकीहरू पनि केही जमिनका मालिक थिए । त्यो बेला सप्तकोसी गरैयाबाट करिब १० किलोमिटर पश्चिमतिर बग्थ्यो । अहिले त्यो ठाउँ बेलका नगरपालिका ३ भाटेपुलमा पर्छ । यसभन्दा मुन्तिर बेसरिया घाट लाग्थ्यो ।

गरैयातिर त कोसीको एउटा सानो भँगालो हुन्थ्यो, त्यो पनि बर्खाको बेला मात्र । कुनै बेला कोसीले चुनौती देला भन्ने शंका उनीहरूलाई थिएन । तर २०४२ सालदेखि कोसीको बाढी गरैयातिर बढ्न थाल्यो । अर्को वर्ष गरैया बगाउने निश्चित भएपछि टीकाराम घरबार छोडेर डेढ किलोमिटर पश्चिमतिर आए ।

यहाँ पनि एउटा ठूलै बस्ती थियो । बस्न थालेको वर्षदिन नबित्दै यो बस्तीमा पनि कोसी पस्यो । टीकाराम फेरि बालबच्चा र गाईवस्तुसहित दुई किलोमिटर पश्चिमतिर सरे । आफू सरेको दुवै ठाउँमा उनले थोरबहुत जग्गा जोडेका थिए । पछिल्लो सराइ ठीकै भएको थियो । तर, २०४५ सालको भूकम्पले फेरि टीकारामको बास उठाइदियो । त्यो भूकम्पपछि कोसीले धार बदल्यो । ठीक उल्टाे भयाे, कोसी पूरै पूर्वबाट बग्न थाल्याे, पश्चिमतिर सानाे भँगालाे मात्र रह्याे ।

टीकारामको अर्को गाउँ पनि बगर बन्यो । त्यहाँबाट भागेका टीकाराम चिलिया आइपुगे । कुल मिलाएर ३ बिघा जमिन कोसीले लगेको उनी बताउँछन् । ३४ वर्षपछि कोसीले फेरि उनको गाउँ ताकिरहेको छ । उनका केही छिमेकी घरबार छोडेर उचो स्थानमा डेरा लिएर बस्न थालेका छन् ।

'हामीसित अब भागेर जाने ठाउँ छैन', टीकारामका ४७ वर्षे छोरा दीलकुमार माझीले सुस्केरा हाले, 'डेरामा पनि कुन आम्दानीले बस्ने ? लालाबालालाई के खुवाउने ?'

गाईवस्तु र छेउकै केही जमिन उनको आम्दानीको स्रोत हो । यसमा पनि कोसी पसे उनीहरू पूर्णतः सडकमा आउनेछन् । र, उनीहरूलाई विश्वास छैन, सरकारले हेर्ला भन्नेमा । 'हामीलाई त सरकारले मान्छे नै ठान्दैन', राज्यले आफूलाई अनागरिकजस्तो व्यवहार गरेको उनको गुनासो छ ।

'हामीसित विकल्प थिएन, त्यसैले टप्पुमा आएर बस्यौँ । भएको भए ज्यान धरापमा राखेर बस्न कसलाई मन हुन्थ्यो ?', उनी प्रश्न गर्छन् ।

सरकारले भारतसित गम्भीर कुरा नगरिदिएकाले आफूहरू रातदिन त्रासमा बाँच्नुपरेको दिलकुमारको भनाइ छ । उनका अनुसार भारत पहिलाकै क्षेत्रबाट कोसी कुदाउन चाहन्छ । यसो गर्दा उसलाई धेरै नोक्सानी हुँदैन तर नेपालतिर जनधनको ठूलो हानि हुनेछ । कोसी सम्झौताका कारण यो क्षेत्रमा नेपालले दीर्घकालीन योजना लागू गर्नुपरेमा भारतको सहमति लिनैपर्छ ।

चिलिया टप्पुकी ६० वर्षीया सरस्वती चाम्लिङ राईको झुप्रो घरलाई पनि सप्तकोसीको बाढीले भेट्नै लागेको छ । टीकारामको भन्दा एक किलोमिटर उत्तरमा पर्छ सरस्वतीको घर । र, उनको घर नै कोसीबाट सबैभन्दा नजिक छ । घर र कोसीबीचकाे दूरी करिब ३० मिटर मात्र छ । कटान हान्ने क्रम चलिरहेको छ । 'हामी त भाग्न खोज्दै छौँ, घरलाई कसरी भगाउनु, जग्गालाई कसरी भगाउनु ?', नजिकैको कोसीबाट ल्याएका काठे ठूटाहरू सँगाल्दै उनले भनिन् ।

उदयपुरको लिम्चुङबुङ-१, बासबोटेबाट बसाइँ सरी उनीहरू चिलिया आएको ४ वर्ष मात्र भएको छ । झुप्रै भए पनि वरिपरि हरियाली बनाएर बसेकी छिन् सरस्वती । फलफूल लगाएकी छन् । कोठेबारी बनाएकी छन् । त्यहाँ तरकारीहरू फलाएकी छन् । तर, त्यो कुनै पनि बेला बगर हुन सक्ने चिन्ताले उनलाई सताएको छ ।

बसाइ सरेर आएको दुई वर्ष उनको परिवार शान्त बस्न पायो । त्यसपछि कोसीले निदहराम गरेको उनले बताइन् । बाढी छेक्न भारतले लगाइदिएको त्रिखुट्टी नै उनको भरोसा हो । तर, उत्तरतिर त्यही त्रिखुट्टी पनि बाढीले बगाएको खबर सुन्दा भने उनी झस्किन्छिन् । घरमा सरस्वतीसहित उनका छोराबुहारी र १३ महिने नातिनी छन् ।

खेतीपाती, बनिबुताे छाेडेर श्रमदान

बेलका नगरपालिका वडा नम्बर ३ धौरीका ५८ वर्षे चन्द्रबहादुर बस्नेत डेढ घण्टा साइकल चलाई दिन बिराएर डुम्रिबोटे उक्लन्छन् । उनका लागि जेठ, असार र साउन भ्याइनभ्याइ हुने समय हो । किनकि यसबेला किसान रोपाइँको चटारोमा हुन्छन् । सुरुमा आफ्नो काम सकाउन पर्म लाउने, त्यसपछि पर्म तिर्नमा उनको बर्खा व्यस्त हुन्छ । तर यसपालि उनी खेतीपाती छोडेर कोसी कटान क्षेत्र धाइरहेका छन् ।

कोसी कटान रोक्न उनी दिनभरि त्यहाँ श्रमदान गर्छन् । घरबाटै चामलखाजा लिएर १० किलोमिटर उत्तर पर्ने डुम्रिबोटे पुग्ने उनी अघिल्लो वर्ष पनि सुखले बस्न पाएका थिएनन् । सरकारले आफू बसेको क्षेत्र कबुलियत वन बनाउने निर्णय गरेपछि उनीसहित गाउँ नै पल्टेर आन्दोलन गर्नुपरेको थियो । 'सरकारले उठाउन खोजेको थियो, यसपालि कोसीले उठाउने भयो', उनी भन्छन् ।

चन्द्रबहादुरजस्तै ५ असारदेखि निरन्तर कोसी कटान क्षेत्रमा श्रमदान गरिरहेका छन् धौरीकै मानबहादुर विष्ट । 'सरकारले गरेन, त्यसैले आफैँ आएको', उनले भने । धौरीमा उनको टिनले छाएको घर र केही कट्ठा खेत छ । त्यही बचाउन आफू सबै काम छोडेर किनारमा काम गर्न आइपुगेको मानबहादुरले बताए ।

लालबहादुर तामाङचाहिँ बेलका नगरपालिका वडा नम्बर २ भागलपुरबाट डुम्रिबोटे आउने गर्छन् । उनको गाउँ सप्तरीछेउमा छ । त्यहाँबाट डुम्रिबोटे आइपुग्न दुई घण्टाभन्दा बढी साइकल पेल्नुपर्छ । 'यहाँ कोसीले सानो ठाउँ खोल्यो भने उता ठूलो गाउँ बगाउँछ, त्यसैले सकेको प्रयास गर्न आएको हुँ', उनले भने ।

बाढीबाट घरबार जोगाउन कोसी छेक्न आएका सम्भावित कोसी प्रभावित क्षेत्रका किसानहरू । वर्षा भएपछि उनी ओत लाग्न छाप्रोमा आएका हुन् । यो छाप्रो कोसी बढेको थाहा पाउन राखिएका कुरुवाहरूले तयार गरेका हुन् ।

बुधबार धौरी, दुर्गामन्दिर, भागलपुरका १० जनाभन्दा बढी गाउँले श्रमदान गर्न जीरोपोइन्ट आइपुगेका थिए । उनीहरू आफ्नो घरबार जोगाउन प्रयासरत छन् । उनीहरूकाे प्रयास सफल भए अन्य हजराैँको घरबार पनि जाेगिनेछ ।

'बर्खा लागेपछि हामीलाई आपत पर्छ तर नेता, मन्त्रीलाई कोसी पस्न लागेको समाचार सुन्नैपर्छ । तैपनि आउँछन् र आश्वासन मात्र बाँडेर जान्छन्', २४ वर्षे भक्तबहादुर बस्नेतले भने ।

धौरीका जंगराम उराउचाहिँ टप्पुवासीलाई बेवास्ता गर्दा तीन जिल्लाका लाखौँ मानिस घरबारविहीन बन्न सक्ने चेतावनी दिन्छन् । 'हामी मात्र होइन, यहाँबाट बाढी पस्यो भने यो गएर त्रियुगामा मिसिन्छ, अनि सप्तरीको फत्तेपुरतिर कटान हान्छ, झन् ठूलो क्षति हुन्छ', उनी भन्छन् ।

कोसी कटान संघर्ष समितिका अध्यक्ष मिश्रीलाल महतोका अनुसार कोसी पुरानै बाटोमा फर्किन खोजिरहेको छ । सुनसरी र उदयपुर अनि सप्तरी र सुनसरीको सिमाना कोसीले नै छुट्याउँथ्यो । तर, अचेल कोसीभन्दा पश्चिम ठूलो भूभाग सुनसरी पर्छ ।

पारि पनि त्रास

चिलिया टप्पुभन्दा पूर्वमा छ कोसी । तर, चिलियापारि पनि कोसीको त्रास कमचाहिँ छैन । किनकि कोसीको एउटा भँगालोले सिसौलीघाट पारी पनि कटान गरिरहेको छ । बराहक्षेत्र नगरपालिका ६ देवीघाटका ६३ वर्षे जितबहादुर कठेतले कोसीले वारीतिर पनि तीव्र कटान गरिरहेको बताए ।

२०३९ सालअघि नै उनको बुवाले यो क्षेत्रमा अढाइ बिघा जमिन किनेका थिए । त्यो जग्गा अहिले बगर बनेको छ । तर, कोसी कटान नरोकिने हो भने कोसी देवीघाट गाउँछेउसम्म आउने उनले बताए ।

सम्बन्धित समाचार

पालमुनि बसेर हजारौँ ज्यान बचाउन खटेका 'कोसी कुरुवा'हरू

देवीघाटकै बखतबहादुर थापा सरकारले पारीतिरको कटानमा ध्यान दिए पनि वारि बेवास्ता गरेको बताउँछन् । समस्या उता मात्र छैन, यता पनि उस्तै त्रास छ उनले भने ।

कोसीले वारितिर पनि कटान तीव्र पारेपछि भारतीय पक्षले बाँधका लागि आवश्यक समान ल्याएर बुराबाँधमा थोपर्न थालेको थापाले बताए । देवीघाटस्थित बोराबाँधमा बालुवाका बोरा ल्याएर थोपरिएका छन् ।