पालमुनि बसेर हजारौँ ज्यान बचाउन खटेका 'कोसी कुरुवा'हरू

A+ A A-

उदयपुरको बेलका नगरपालिका- ८, डुम्रीबोटे जिरोप्वाइन्ट । नीलो त्रिपालले बनाएको छाप्रो । नजिकै सुसाइरहेको धमिलो सप्तकोसी । असार लागेयता ४८ वर्षे लोकबहादुर लिम्बू (लुङ्गा), ४३ वर्षे जयबहादुर राई र ५१ वर्षे कुमेर धन (ढलानघरे) को बास यही छाप्रोमा छ । उनीहरू यही पालमुनि खाना बनाएर खान्छन् । राति आलोपालो गर्दै सुत्छन् । शौच गर्नुपरे छेउछाउका घारीतिर जान्छन् । तर, एक मिनेट पनि छाप्राे खाली गरी यताउति जाँदैनन् ।

छाप्रोबाट करिब दुई सय मिटर तल कोसीको बाढीले पश्चिमतिर कटान गरिरहेको छ । कुनै पनि बेला सप्तकोसी खयरघारीमा पस्न सक्ने खतरा छ । यसो भएमा एबीसी टप्पुका लोकबहादुर, जयबहादुर र कुमेरसहित हजारौँका घरबारलाई सप्तकोसीले बगर बनाइदिने छ । त्यसैले कोसीको बहाव निगरानी गर्न तीन जना त्रिपाल टाँगेर किनारमा रुँगिरहेका छन् । र, चौबीसै घण्टा चनाखो छन् ।

'जिराे प्वाइन्टबाट कोसी छिरेमा एबीसी टप्पु मात्र हाेइन, उदयपुरसहित सुनसरी र सप्तरीका लाखाैँ परिवार बिचल्लीमा पर्छन्', कोसी कटान संघर्ष समितिका अध्यक्ष मिश्रीलाल महताेले भने ।

कोसी बढेको थाहा पाउन कोसी करुवाहरूले दुइटा ढुंगा लगेर किनारमा राखेका छन् । जब पानीले त्यो ढुंगा छुन्छ, उनीहरू फोन घुमाइहाल्छन् । तीन जना आलोपालो गरी सुत्ने गरेको लुङ्गाले बताए । 'कोसी घटेका बेला पानी बढी कराउँछ तर बढेको थाहै हुँदैन', उनले भने ।

kumari bank — ४७ वर्षे कोसीकुरुवा लाेकबहादुर लिम्बू (लुङ्गा)

उनीहरू बसेको ठाउँ कम जोखिमपूर्ण छैन । यो हात्ती हिँडिरहने क्षेत्र हो । अन्य वन्यजन्तुको खतरा पनि छ । विषालु सर्पले डस्न सक्छ । त्रिपाले छाप्रोभन्दा पाँच सय मिटर माथिबाटै सप्तकोसी छिर्न सक्छ । त्यसैले लोकबहादुरलाई उनकी ३७ वर्षीया श्रीमती लक्ष्मीले कोसीको छेउमा गएर नबस्न भनेकी थिइन् । तर लोकबहादुरले सम्झाए, 'कोसी छिर्‍यो भने यहीँ बसे पनि हामी बाँच्दैनौँ ।' एबीसी टप्पुस्थित घरमा श्रीमतीसहित उनका दुई छोरी र छोरा बस्छन् ।

पानीको बहाव बढेको थाहा पाउनासाथ सबैभन्दा पहिला उनी बेलका-३ का वडासदस्य फागुनी कार्कीलाई जानकारी गराउँछन् । त्यसपछि श्रीमतीलाई फोन लगाउँछन् र सजग रहन भन्छन् । राति कोसीको स्थिति के छ भनेर उनीहरूलाई गाउँलेले पनि फोन गर्छन् ।

जयकुमार जेठको अन्तिमदेखि नै कोसीले कटान गरिरहेको क्षेत्रमा दैनिक धाइरहेका थिए । तर, १५ दिनअघि उनलाई जिरो प्वाइन्टमै बसेर कोसी रुँग्ने प्रस्ताव आयो । पाल टाँगेर कोसीको छेउमा बस्न उनलाई पनि श्रीमतीले दिएकी थिइनन् । तर, घरसँगै बग्नुभन्दा केही मान्छेलाई बचाएर मर्ने भन्दै उनी कोसी कटान क्षेत्रमा आए ।

ढलानघरेको पनि बेथा उस्तै थियो । उनी पनि राेकिएनन् । यो काम गरेबापत उनीहरूलाई नगरपालिकाले कति ज्याला दिन्छ थाहा छैन । तर, नगरपालिकाले भन्नेबित्तिकै उनीहरू दिनरात नसुती कोसी रुँग्ने काममा खटिन तयार भए । कोसी कटान संघर्ष समितिको मागअनुसार नगरपालिकाले चार जना मान्छे राख्न खोजेको थियो । तर, खतरा हुने भन्दै अरु कोही पालमुनि बस्न राजी भएनन् ।

केही दिनअघि चर्को घामले कोसी टप्पुक्षेत्र रनक्कै ततायो । त्यो दिन त्रिपालमुनि बसेका तीनजना गर्मीले छटपटाए । नजिकैको जंगलमा गए र स्याउला ल्याएर किनारमा गाडे । घाम चर्केपछि उनीहरू त्यही स्याउलामा छहारी लाग्छन् । पकाएर खान नगरपालिकाले ग्यास, चुलो, भाँडाकुँडा दिएको छ । कामचलाउ ओछ्यान पनि छ ।

कोसीले कटान गरिरहेको ठाउँमा दर्जन बढी ट्याक्टर र तीनवटा जेसीबी सोमबारदेखि अस्थायी ड्याम बनाउन लागिपरेका छन् । बाढीले प्रभावित गर्न सक्ने क्षेत्रका स्थानीयवासीहरू खेतीपाती छोडेर श्रमदान गर्न आउने गरेका छन् ।

कोसी सम्झौताअनुसार यो क्षेत्रमा नेपाल सरकार एक्लैले केही गर्न सक्दैन । पोहोर पनि सप्तकोसीले जिरो प्वाइन्टबाट तीन मिटरजति पश्चिम हानेको थियो । यसपालिका ३-४ मिटरजति चेपिसकेको जयकुमारले बताए । भारतले कटान रोक्न पोहोर लगाएको तीन लाइन त्रिखुट्टी ११ असारको बाढीले बगाइसकेको छ । भारतले नै यसपालि पनि त्रिखुट्टी राखेको थियो । तीमध्ये एक लाइन बगाइसकेको छ भने दुई लाइन जुनसुकै बेला बगाउन सक्ने कुमेर बताउँछन् । त्रिखुट्टी बगाएमा कोसीलाई छेक्न ढुंगा, बालुवा र गिटी राखेर ड्याम बनाउने काम भइरहेको छ ।

बर्खाभरि बस्न भने पनि हामी तयार छाैँ', लुङ्गाले भने, 'म मात्र हाेइन, म र मजस्ताका छाेराछाेरी बचाउनु छ, घरबार बचाउनु छ ।'

बेलका ८ जिराे प्वाइन्टबाट कोसी छिरेमा करिब १० किलाेमिटर दक्षिणपश्चिमकाे याे क्षेत्र डुब्नेछ । याे बेलका नगरपालिका– ३, धाैरी हाे र यहाँ ठूलाे बस्ती छ ।

वर्षासँगै उर्लिएको सप्तकोसीले सुनसरीको सिसौली घाटभन्दा मास्तिर जिराे प्वाइन्टबाट पश्चिमतिर कटान गरिरहेकाे छ । कोसी गाउँतिर पस्ने डरले सुनसरी, उदयपुर र सप्तरीका सयौँ परिवार राम्रोसित निदाउन सकेका छैनन् । यसरी नै कटान जारी रहे सुनसरीको बराह क्षेत्र नगरपालिकाको ६ नम्बर वडा, उदयपुरको बेलका नगरपालिका २, ३, ८, ९ नम्बर वडा अनि सप्तरीको सप्तकोसी नगरपालिका र कञ्चनरुप नगरपालिकाका धेरै बस्ती डुबानमा पर्नेछन् ।

कोसी टप्पुक्षेत्रमा धेरैजसो भूमिहीन सुकुम्बासी छन् । यद्यपि, अन्त जग्गाजमिन भएर यहाँ ठाउँ ओगटेर बसेकाहरू पनि कम छैनन् । अहिले जोखिममा परेको क्षेत्र पहिला कोसीकै बाटो हो । २०४५ सालअघि उक्त क्षेत्रमा सप्तकोसी बग्थ्यो । त्यो वर्षको भूकम्पपछि पश्चिमी क्षेत्र अग्लियाे र कोसी पूर्वतिर धकेलियाे । त्यसपछि पहिला कोसी हिँडेको क्षेत्रमा बस्ती बस्यो । ३२/३३ वर्षपछि कोसीले धार परिवर्तन गर्न खाेजिरहेकाे छ ।

कोसी किनारमा पानी बढेकाे थाहा पाउन राखिएका ढुंगा ।