'नेपालमा हवाई दुर्घटनाको कारण पहिल्याइयाे तर पाठ सिकिएन'

क्याप्टेन केबी लिम्बू ।

A+ A A-

आइतबार बिहान पोखराबाट जोमसोम उडेको तारा एयरको ट्वीनअटर जहाज मुस्ताङको सरेभीरमा खस्यो । पहाडमा ठोक्किएर झरेको विमानमा १९ यात्रु र ३ क्रु मेम्बरसहित २२ जना थिए, ती सबैले ज्यान गुमाए । चार दिन नबित्दै आज काठमाडौंबाट झापाको भद्रपुर उडेको बुद्ध एयरको विमानले बीच बाटोबाटै एकाएक गन्तव्य बदल्नुपर्याे । र, काठमाडौं नै आएर अवतरण गर्‍यो ।

सम्बन्धित समाचार

भद्रपुर उडेको बुद्ध एयरको विमान बीचबाटोबाटै काठमाडौं फर्कियो

हवाई क्षेत्रमा हुने अधिकांश कमजाेरी वा दुर्घटनालाई सरकारी हेलचेक्र्याइँको परिणाम भन्नेमध्ये एक हुन् वरिष्ठ क्याप्टेन केबी लिम्बू । उनीसित १३ हजार ५ सय घण्टा जहाज उडाएको अनुभव छ । यो समयभित्र साढे ५ हजार घण्टा उनले ट्वीनअटर विमान उडाएका थिए । क्याप्टेन लिम्बू नेपाल वायुसेवा निगमका पूर्वमहानिर्देशक पनि हुन् । पाेखरा-जाेमसाेम रूटमा समेत विमान उडाइसकेका लिम्बूसित हामीकहाँ चलिरहेका विमान अनि अनुगमन गर्ने संयन्त्रमा केन्द्रित रहेर संक्षिप्त कुराकानी गरेका छौँ ।

काठमाडौंबाट भद्रपुर उडेको बुद्ध एयरको विमान आज बीचबाटै फर्कियो, पाइलटले कुन अवस्था यस्तो निर्णय लिन्छन् ?

दुई/तीन वटा अवस्थामा यस्तो निर्णय लिइन्छ । जस्तो कि, उडान भर्नुअघिसम्म गन्तव्य विमानस्थल क्षेत्रको मौसम ठीक थियो तर उडिसकेपछि एकाएक खराब भयो भने बीचबाटै फर्किनुपर्ने हुनसक्छ । कहिलेकाहीँ गन्तव्य विमानस्थलमा मौसम ठीकठाक भए पनि बीच बाटोमा मौसम ठीक छैन भने अघि नजाने निर्णय लिइन्छ । अर्को मुख्य कुरा, जहाजमा समस्या आयो र उता पुग्न वा अवतरण गर्न कठिनाइ हुने देखियो भने तुरुन्तै फर्किनुपर्ने हुन्छ ।

तपाईंसँग त पोखरा-जोमसोम रुटमा पनि जहाज उडाएको अनुभव छ । आइतबार तारा एयरको विमान दुर्घटनाको कारण के हुन सक्छ ?

यो दुर्घटनाबारे सरकारीस्तरबाटै छानबिन भइरहेको छ । त्यसैले यसबारे मैले भन्ने कुरा त्यो छानबिनलाई प्रभाव पार्ने उद्देश्यले पटक्कै होइन । तर, अहिलेसम्म अनुत्तरित केही प्रश्न अवश्य छन् । प्रस्ट कारण छानबिनले बताउला । यद्यपि, त्यो दिन ९ः५५ मा उडान भर्नुअघि जहाज तीनपल्ट जोमसोम पुगेर फर्किसकेको रहेछ । मेरो अनुभवमा खासगरी पोखरा-जोमसोम फ्लाइट दिनमा दुईदेखि तीनपल्ट भन्दा बढी गर्नु जोखिमपूर्ण नै हुन्छ ।

कम्तीमा जोमसोममा १० बजेपछि फ्लाइट गर्न उपयुक्त मानिँदैन । यहाँको मौसम केवल १० सेकेन्डमा कुइरीमण्डल भइसकेको हुन्छ । बरू मनसुनको बेला पानी परिसकेपछि केहीबेर मौसम स्थिर रहन सक्ला तर प्रि-मनसुन र पोस्ट-मनसुनमा मौसमको कुनै भर हुँदैन । एकदमै छिटो मौसम फेरबदल हुन्छ । यस्तो चुनौतीपूर्ण मौसम भएको क्षेत्र तारा एयरको त्यो विमानले त्यही दिन तीन वटा फ्लाइट गरिसकेको रहेछ । फेरि १० बजेपछि अर्को फ्लाइट किन गर्नुपर्‍यो ?

पोखराबाट फेवाताल हुँदै घोरेपानी माथि हुँदा १२ हजार ५ सय फिट हुन्छ । घासा, लेते कटिसकेपछि साढे १० हजारमा तल झर्छ । तर यो विमान माथि चढ्दै गाको थियो । जोमसोममा माथि चढेर साध्य हुँदैन । पश्चिममा २६ हजार फिट अग्लो धौलागिरी छ, पूर्वतिर उति नै उचाइका अन्नपूर्ण र निलगिरी हिमाल छन् । त्यसैले यहाँको टोपोग्राफी अलि कठिन छ । कि हुरिबतास चल्छ, कि बादल उठ्छ ।

दुर्घटनाकाे कारण मौसम मात्र थिएन ?

म एउटा मात्र कारण हो भन्दिनँ । केही कारणमध्ये मौसम पनि एक हुन सक्छ । जहाज सिधै डाँडामा ठोक्किएको छ । कन्ट्रोल फ्लाइट इन्टु टेरेन् भन्छ । जहाज बादलभित्र छिर्‍यो । बादलभित्र पहाड थियो । बादलभित्र पहाड रहेको थाहा नपाउँदा जहाज दुर्घटना भएको कुरा मात्र सुन्दा मौसम नै मुख्य कारण हो भन्ने बुझाइ हुन्छ । तर, त्यो प्लेनभित्र लोड कति थियो भन्ने कुरा अर्को महत्त्वपूर्ण पक्ष हो । लोड सिट नहेरी एउटै कारण भन्न सकिन्न । धेरै लोड हुँदा टर्न गर्न अप्ठेरो हुन्छ । स्पीड नपुग्न सक्छ । यसो नहुँदा जहाज तल झर्छ । पखेंटाले डाँडामा छुन्छ । अनि घुम्दैघुम्दै जहाज झर्छ ।

संसारका भयानक ९ विमान दुर्घटना

जाेमसोमको फ्लाइटमा प्राय सबै प्यासेन्जरसँग ब्यागेज हुन्छ । १९८९ मा मैले ट्वीनअटर छोडेको हुँ । त्यो बेला जोमसोम जाने ट्वीनअटरमा १६ जना यात्रु मात्रै हालिन्थ्यो । अहिले १९ जना प्यासेन्जर देखियो । एकजना क्याबिन क्रु, क्याप्टेन, कोपाइलट गरी २२ जना रहेछन् । त्यही बडी, त्यही इन्जिन तर सिट १९ अर्थात् जहाजमा सिट त बढाइयो तर इन्जिनको क्षमता त्यही छ । यो गम्भीर कुरा हो ।

अर्को महत्त्वपूर्ण कुरा, पोखरा र जोमसोमको बीचमा एउटा ठाउँ यस्तो आउँछ, जहाँ जहाज र टावरबीच कम्युनिकेसन केही समयका लागि टुट्छ । अर्थात् जोमसोमको टावरले पनि केही सुन्दैन र विमानको पाइलटले पनि सन्दैनन् । यो ४० वर्षयताको समस्या हो ।

हामीले सानातिना भनेर बेवास्ता गरिरहेका कैयौँ कमजोरी विमानस्थल, जहाजमा भइरहेको देखिन्छ । तपाईं आफैं भन्ने गर्नुहुन्छ- यस्तै हेलचेक्र्याइँले दुर्घटनाको रूप लिइरहेको छ । खास समस्या केमा हाे, कसकाे हाे ?

जुनै क्षेत्रमा पनि मुख्य समस्या एउटै हुन्छ । त्यसबाट अरू दर्जनौँ, सयौँ, हजारौँ समस्या उब्जिन्छन् । नेपाली हवाई क्षेत्रको मूल समस्या सरकारी पक्षको कार्यशैली हो । नीति, कानुन मात्र भएर पर्याप्त हुँदैन । यसको कार्यान्वयन पक्ष चुस्त, पारदर्शी र निष्पक्ष हुनुपर्छ । हवाई, उड्डयन क्षेत्रमा नीतिगत भ्रष्टाचार छ । सबै त म भन्दिनँ तर अधिकांश सरकारी अधिकारीले इमानदार भएर काम गरिदिँदैनन् । जसलाई अनुगमनमा पठाइयो, उसैले बेइमानी गरिदिन्छ । अनुगमन गर्नेकाे अनुगमन कसैले गर्दैन ।

एभिएसनको सर्कल सानो छ । जहाजको पार्टपूर्जाहरू कति घण्टामा फेर्ने भन्ने कुरा नीतिगत रूपमै प्रस्ट छ । पार्टपूर्जाको मिति जहाज बनाउने कम्पनीले नै तोकिदिएको हुन्छ । जहाजको समान विदेशबट ल्याउनुपर्ने हुन्छ । तर हाम्रो भन्सारमा धेरै समस्या छ । जहाजको सामान भनिसकेपछि जतिसक्दो छिटो काम गरिदिनुपर्ने हो । तर लफडा निकालिन्छ । पार्टपूर्जा भन्सारमै अड्किन्छ । अनि यता एयरलाइन्सवालाहरूले हाम्रो समान भन्सारमा आइसकेको छ, दुई/चार दिन पर्खिदिनुपर्‍यो भन्छन् । तर जहाज उडाइरहेका हुन्छन् । अनि यही दुई/चार दिन यात्रुले ज्यानको बाजी लाउनुपर्ने हुन सक्छ । दुर्घटना भएपछि छानबिन गरिन्छ । रिपोर्ट आउँछ । तर पाइलटहरूलाई नै सर्कुलर गरिँदैन । यसको अर्थ के हो भने, समस्या पहिल्याइन्छ तर पाठ सिकेको पाइँदेन ।

उसाे भए हाम्राेमा को सुध्रिनुपर्ने हो, कहाँ सुध्रिनुपर्ने हो ?

पहिलो कुरा भएका कमजोरी, दुर्घटना र क्षतिबाट पाठ सिक्नुपर्‍यो । यसका लागि पाइलट, इन्जिनियर, एयर ट्राफिक कन्ट्रोलका लाइसेन्सधारी सबैलाई समयसापेक्ष तालिम दिनुपर्छ । हामीकहाँ ट्वीनअटरको तालिम जहाजमै गराइन्छ तर सिमुलेटर (डमी जहाज)मा गराउनु राम्रो हुन्छ ।

नीति, नियम बनाएर मात्र हुँदैन । यसको कार्यान्वयन र अनुगमन चुस्त हुनुपर्छ । हवाई सेवाको क्षेत्रमा कसैले स्वार्थलाई केन्द्रबिन्दु बनाउनु भएन । कमिसन, भ्रष्टाचार रोकिनुपर्‍यो ।

हाम्रो हवाई क्षेत्रको सबैभन्दा ठूलो समस्या भनेको नीतिगत भ्रष्टाचार हो । यसले गर्दा पनि अनुगमन प्रभावकारी भएको छैन । कम्तीमा अहिलेका लागि अनुगमन गर्नेहरूमाथि पनि अनुगमन हुनुपर्छ । जहाजका प्राविधिक पक्षमाथि सेवा प्रदायकले विशेष चनाखो हुनुपर्‍यो । राज्यले खेलाँची गर्नुभएन । कम्युनिकेसन टुट्ने क्षेत्रमा तुरुन्तै उपचार गर्नुपर्‍यो ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, जेठ १८, २०७९ १४:१४