तस्करीको भरमा मलको अभाव टर्दै, वार्षिक ४ लाख मेट्रिक टन तस्करी

A+ A A-

सरकारले गएको एक दशकमा करिब ८० अर्ब रुपैयाँ रासायनिक मलका लागि अनुदान रकम बजेटमै विनियोजन गर्दै आएको छ । सरकारले चालु आर्थिक वर्षमा रासायनिक मल खरिद गर्न १५ अर्ब रुपैयाँ बजेट छुट्याएको छ ।

अघिल्लो आर्थिक वर्षमा १० अर्ब रुपैयाँ रासायनिक मल खरिदका लागि विनियोजन गरेको सरकारले चालु आर्थिक वर्षमा मलको अभाव टार्ने भन्दै अनुदान रकम वृद्धि गरेको थियो । कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्रालयले मलको माग र अभाव बढ्दै गएपछि रासायनिक मलका लागि अनुदान रकमसमेत वृद्धि गर्दै आएको छ ।

कृषि मन्त्रालयले बजेट बढाए पनि किसानले खेतीपाती लगाउने मौसममा रासायनिक मलको हाहाकार बर्सेनि भोग्नुपर्ने बाध्यता छ । चालु आर्थिक वर्षमा मलको अनुदान रकम बढे पनि गत साउन महिनादेखि नै मलको हाहाकार सुरु भएको छ ।

४ लाख मेट्रिक टन तस्करी

नेपालमा रासायनिक मलको उत्पादन हुँदैन । किसानहरूले हरेक वर्ष मल अभावको समस्या भोगिरहेका छन् ।

कृषि सामग्री कम्पनीका अनुसार नेपालमा बर्सेनि ८ लाख मेट्रिक टन मलको माग हुन्छ । तर, सरकारले जसोतसो ४ लाख मेट्रिक टन मात्रै अनुदान रकमबाट खरिद गर्दै आएको मलको आधिकारिक बिक्रेता संस्थाहरू कृषि सामग्री कम्पनी लिमिटेड र साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेसनको तथ्यांक छ ।

मल बिक्रेता दुवै संस्थाले नेपालमा वार्षिक ८ लाख मेट्रिक टन मलको माग हुने गरेको र सरकारी योजना पनि सोहीअनुसार मल भित्र्याउने रहेको जानकारी दिएका छन् ।दुवै संस्थाले हाल ४ लाख मेट्रिकटन अनुदानको मल खरिद गरी बिक्री गर्दै आएका छन् । यी संस्थाको तथ्यांकका आधारमा पनि नेपालमा ४ देखि ५ लाख मेट्रिक टन मल तस्करीमार्फत व्यापार भइरहेको छ ।

सरकारले समयमा मल खरिद गरी बिक्री गर्न नसकेपछि किसान तस्करसँग मल किन्न बाध्य हुनुपर्ने अवस्था छ । मल तस्करी गरेर व्यापार गर्ने व्यापारीको सञ्जाल मेचीदेखि महाकालीसम्म सक्रिय रहेको कृषि सामग्री कम्पनी लिमिटेडका एक कर्मचारीले बताए । तस्करले ल्याएको मलबाट किसानले अभाव टार्दै आएको र खेतीपाती गर्ने समयमा मल किन्न भारतसँग जोडिएका सिमानाका बजारमा किसान पुग्नेगरेको उनले बताए ।

‘नेपालमा भारत र चीनबाट रासायानिक मल तस्करी हुँदै आएको छ । तस्करी गरिएकाे मलले नै किसानले अभाव टार्दै आएका छन् । वार्षिक १५ देखि १७ अर्बको मल अवैध बाटो भएर भित्रिन्छ’, ती कर्मचारीले भने, ‘मल तस्करी अहिलेदेखि होइन । दुई दशकदेखि हुँदै आएको हो । यो विषयमा कृषि मन्त्रालयमा समेत अध्ययन गरेका धेरै प्रतिवेदनहरू छन् ।’

अर्बौं रकम बराबरको रासायनिक मल नेपालमा भारत र चीनबाट तस्करी भइरहेको छ । यो विषयमा कृषि मन्त्रालय र आपूर्ति मन्त्रालयसमेत जानकार रहेको उनको भनाइ छ ।

सरकारले हाल २ हजारमा ४० केजी मल खरिद गर्दै आएको छ भने, तस्करले त्यही परिमाणको मल ४ हजारसम्ममा किसानलाई बिक्री गर्ने गरेको ती कर्मचारीले जानकारी दिए । तर, कृषि तथा पशुपन्छी व्यवसाय प्रवर्द्धन महाशाखाका सहसचिव तथा प्रवक्ता प्रकाश कुमार सञ्जेलले मल तस्करी हुनेगरेको विषयमा आफूलाई जानकारी नभएको बताए । कृषि मन्त्रालयमा मल तस्करीसम्बन्धी अध्ययनका केही प्रतिवदेन भए पुनः अध्ययन गर्ने उनले जानकारी दिए ।

बर्सेनि किसानले भोग्दै आएको मल अभावको समस्या कसरी टर्दै छ भन्ने प्रश्नमा उनले ‘सरकारले अनुदान र प्राङ्गारिक मलको प्रयोग बढेको’ जवाफ दिए । उनले भनेजस्तो प्राङ्गारिक मलको प्रयोग बढेपछि रासायनिक मलको अभाव उही तस्करीकै मलको भरमा टर्दै आएको कृषि सामग्री कम्पनी लिमिटेड र साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेसनको तथ्यांकले बताउँछ ।

यो वर्ष झन हाहाकार

सरकारले चालु आर्थिक वर्षमा मल खरिदका लागि जम्मा १५ अर्ब अनुदान रकम विनियोजन गरेको छ । विश्व बजारमा रासायनिक मलको मूल्य हरेक साता वृद्धि भइरहेको छ । जसका कारण अनुदान रकमले करिब २ लाख मेट्रिक टन मात्रै मल खरिद गर्न सकिने कम्पनीका प्रबन्ध सञ्चालक नेत्रबहादुर भण्डारीले बताए ।

चालु आर्थिक वर्षमा भारत, चीन र अन्य देशबाट करिब २ लाख मेट्रिक टन मात्रै रासायनिक मल खरिद गर्न सक्ने उनले बताए । सरकारले बेलैमा मल खरिदका विषयमा गम्भीर नभए यो वर्ष पनि मलको अभाव धेरै हुने उनले प्रस्ट पारेका छन् ।

‘अन्तर्राष्ट्रिय बजारमै रासायनिक मलको मूल्यमा वृद्धि भइरहेका कारण नेपालको कृषिका लागि आवश्यक मल ल्याउन सकिँदैन । भारत र चीनमा मलको अभाव छ । त्यही भएर नेपालले समयमा मल खरिद गर्न पाउँदैन’, उनले भने, ‘विगतमा प्रतिमेट्रिक टन ६ सय ७० डलरमा मल खरिदको ठेक्का हुँदै आएको थियो । यो वर्ष रकम बढेर ९ सय ४८ डलर पुग्ने सम्भावना छ । त्यही भएर मल खरिदका लागि टेन्डर हाल्न कम्पनीहरूले चासो देखाएका छैनन् ।’

२० पटकसम्म बोलपत्र आह्वान गर्दा समेत ठेक्काका लागि कुनै कम्पनी नआएको र पछिल्ला सबै ठेक्का रद्द भइरहेको उनको भनाइ छ । कोरोना भाइरसका कारण पछिल्लो समय अमेरिका, रसिया, जर्मन, क्यानडा र जापानमा रासायनिक मलको उत्पादन नै घटेका कारण अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा मलकाे अभाव देखा पर्ने थालेको छ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, मंसिर २१, २०७८ ०८:१९