'याे बाटाे हिँड्दा मेरा हातखुट्टा काँप्छन्'

A+ A A-

‘म ढलेको यहीँनेर हो,’ त्रिभुवन विश्वविद्यालय परिसरमा रहेको क्रिकेट मैदान छिर्ने गेट देखाउँदै उपप्राध्यापक प्रेमबहादुर चलाउनेले वर्ष दिन पुरानो घटना सम्झिए । २० असोज २०७७ मा समाजशास्त्र विभागका उपप्राध्यापक चलाउनेमाथि विश्वविद्यालयकै केही विद्यार्थीले हमला गरेका थिए ।

नेपाली कांग्रेसको भ्रातृ संगठन नेपाल विद्यार्थी संघ (नेविसंघ) का विद्यार्थीको आक्रमणबाट बेहोस बनेका चलाउनेको दाहिने खुट्टा भाँचियो । झण्डै वर्षदिन उनले वैशाखीको साहारा लिनुपर्‍यो । अहिले वैशाखी नचाहिए पनि मच्चिएर हिँडडुल गर्न सक्दैनन् । शिरदेखि पैतालासम्म चोटपटकका खत अझै छन् । मनभित्रका पीडाका खत त देखिए पो !

विश्वविद्यालयले समाजशास्त्र विभागको प्रमुखमा डा. युवराज लुइँटेललाई नियुक्त गरेपछि नेविसंघको एक समूहले विरोध जनायो । लुइँटेलको नियुक्ति खारेज गर्नुपर्ने भन्दै उक्त समूहले विभागमा १ भदौदेखि ताला लगाइदियो । वरिष्ठताका आधारमा लुइँटेललाई नियुक्त गरिएको विश्वविद्यालयको तर्क थियो ।

'विद्यार्थी डन'को आक्रमणबाट मुस्किलले बाँचेका प्राध्यापकको बकपत्र

९ असोजमा विभागले तालाबन्दी गरिरहेको नेविसंघलाई ४८ घण्टाभित्र ताला खोल्न निर्देशन दियो । तर, नखुलाएपछि विभाग आफैँले प्रहरी बोलाएर १४ असोजमा खोल्यो । त्यसपछि आक्रोशित बनेको यो समूहले विभागको ढोकामा फेरि ताला लगायो ।

प्रेम चलाउनेमाथि आक्रमण गरिएकाे स्थल । तस्वीर : सुशील श्रेष्ठ / शिलापत्र

विभाग र प्राध्यापकले विद्यार्थीलाई छलफलमा आउन आग्रह गरिरहे । यसरी आग्रह गर्नेमध्येका एक थिए उपप्राध्यापक चलाउने ।

उनै चलाउनेमाथि त्रिभुवन विश्वविद्यालय नेविसंघका सभापति हरि आचार्य र सचिव योगेन्द्र रावलको समूहले २० असोजमा आक्रमण गर्‍यो ।

सास्तीमाथि सास्ती

समाजशास्त्र विभागमा नेविसंघ समूहले तालाबन्दी गरेकै थियो । विभाग र प्राध्यापकहरू तालाबन्दी खुलाउने प्रयासमा लागेका थिए । २० असोजको बिहान साढे ९ बजेतिर चलाउने विश्वविद्यालय परिसरमै रहेको आफ्नो क्वार्टरबाट उपकुलपति कार्यालयनजिकैको नेपाल बैंकको एटीएममा पैसा निकाल्न आए ।

विश्वविद्यालय परिसरमा रहेकाे यही एटीएम बुथबाट निस्कने क्रममा प्रेम चलाउनेमाथि आक्रमण भएकाे थियाे । तस्वीर : सुशील श्रेष्ठ / शिलापत्र

‘पैसा निकालेर फर्किंदै थिए, पछाडिबाट एक्कासि कसैले गर्धनमा हान्यो,’ चलाउने सम्झिन्छन्, ‘पछाडि फर्केर हेर्न नपाउँदै ममाथि लाठी, भाटा, रड, लात्ती र मुक्का बर्सिए ।’ एकोहोरो आक्रमणबाट चलाउने रन्थनिएर भाग्न खोजे तर भाग्दाभाग्दै क्रिकेट मैदान छिर्ने गेटमा पुगेर ढले । त्यसपछि बेहोस भएका चलाउने होस आउँदा ललितपुरको नख्खुमा रहेको मेडिसिटी अस्पतालको आकस्मिक कक्षमा थिए ।

०६४ देखि प्राध्यापन पेसामा संलग्न चलाउने तत्कालीन माओवादी र सरकारबीच चलेको युद्धको चपेटाबाट जोगिन काठमाडौं आएका हुन् । ४ फागुन ०५८ मा माओवादीले अछाम सदरमुकाम मंगलसेन आक्रमण गरेपछि चलाउने काठमाडौं आउन बाध्य भए । ‘त्यो आक्रमणपछि सदरमुकामबाट सेनाले लखट्यो, गाउँ गएपछि माओवादीले । अनि काठमाडौं आएको हुँ । त्यसअगाडि अछाममै सहकारी संघमा काम गर्थें,’ चलाउने सुनाउँछन् ।

द्वन्द्वकाे चपेटाबाट ज्यान जोगाउन काठमाडौं छिरेका चलाउनेको ज्यान द्वन्द्व सकिएको १७ वर्षपछि काठमाडौंमै जोखिममा पर्‍यो ।

आफ्नै विद्यार्थीको हमलाबाट बेहोस भएका चलाउनेले १२ दिन अस्पतालमा बिताउनुपर्‍यो । अहिले पनि उनी निरन्तर अस्पताल धाइरहन्छन् । चारवटा ‘स्क्रु’ले जोडिएको खुट्टा लिएर उनी अचेल न्यायको यात्रामा छन् ।

उनीमाथि आक्रमण भएलगत्तै उनको परिवार महानगरीय प्रहरी वृत्त कीर्तिपुरमा उजुरी दिन पुग्यो । तर, उजुरी नै लिएन । वृत्त प्रमुख प्रहरी नायब उपरीक्षक (डीएसपी) रुकेश तण्डुकारले उजुरी लिन नमानेपछि उनको परिवार महानगरीय प्रहरी परिसर टेकु पुग्यो । त्यहाँ उजुरी दर्ता भयो ।

‘कठै ! हजुर, मेरी श्रीमतीले कीर्तिपुर प्रहरीमा रोइकराइ गर्दा पनि उजुरी लिएनन्,’ अछामी लवजमा चलाउने भन्छन्, ‘म यता अस्पतालको आईसीयूमा छु ।’

दोस्रो प्रयासमा प्रहरीले उजुरी त लियो । तर, आक्रमणकारी र आक्रमणको योजना बनाउनेहरू फरार थिए ।

कात्तिकमा घटनाको अनुसन्धान गरेर जिल्ला सरकारी वकिलको कार्यालयलाई प्रतिवेदन बुझायो । त्रिभुवन विश्वविद्यालयका नेविसंघ सभापति हरि आचार्य र सचिव योगेन्द्र रावल घटनाको मुख्य योजनाकार भएको अनुसन्धानबाट खुल्यो । आचार्य र रावलले रूपेश साह, रविकुमार लामा, निरज राना मगर, सयुश भनिने सयुज श्रेष्ठ र दीपकराज ओझालाई रकम दिएर चलाउनेमाथि आक्रमण गर्न लगाएको भेद अनुसन्धानले खोल्यो । योजनाकारद्वय आचार्य र रावलबाहेक सबैलाई प्रहरीले पक्राउ गरेर मुलुकी अपराध संहिताको ज्यानसम्बन्धी कसुर गरेको आरोपमा दफा १८३ अनुसार ज्यान मार्ने उद्योगमा मुद्दा चलायो, जिल्ला अदालत काठमाडौंमा ।

मुख्य कसुरदार आचार्य र रावल फरार थिए । अदालतबाट न्याय पाउने आस गरेका चलाउने उल्टै अन्यायको दलदलमा फसे ।

काठमाडौं जिल्ला अदालतका न्यायाधीश अम्बिकाप्रसाद निरौलाले अपराध कबुल गरिसकेका अभियुक्तलाई न्युनतम धरौटीमा छाड्ने आदेश दिए । न्यायाधीश निरौलाको एकल इजलासले २३ कात्तिकमा रविनकुमार लामा र रुपेश शाहलाई धरौटीमा छाड्ने आदेश दियो । २४ कात्तिकमा अर्का अभियुक्त दीपक ओझालाई पनि २० हजार रुपैयाँ धरौटीमा छोड्न भनियो ।

आक्रमणपछि घाइते भएका प्रेम चलाउने अस्पतालमा ।

आक्रमणमा सामेल अभियुक्त लगालग धरौटीमा छुटेपछि घटनाका योजनाकारद्वय आचार्य र रावल पनि सुटुक्क अदालतमा हाजिर भए, थुनछेकको बहसका लागि । १५ मंसिरमा दुवै जना धरौटीमा छुटे । ‘धरौटीमा छाड्ने पक्कापक्की गरेर नै उनीहरू (आचार्य र रावल) अदालत गएका हुन्,’ चलाउने शंका गर्छन्, ‘ज्यान मार्ने कसुर गरेका छन् । मलाई अंगभंग बनाएका छन् । तर, २०/२५ हजार रुपैयाँ धरौटीमा छुट्छन् । अनि मलाई न्यायाधीशमाथि विश्वासै लागेन ।’

सीसीटीभी फुटेजमा अभियुक्तहरू घटनास्थलमा पुगेको देखिएको थियो । यो प्रमाण प्रहरीले अदालतमा बुझायो । अभियुक्तमध्येका एक रविन लामाले इजलासमै आफू घटना भएको बेला अन्य कामले त्यहाँ पुगेको स्वीकारेका थिए । ‘इजलासमा अभियोग कबोल गरिसक्दा पनि न्यायाधीशले धरौटीमा छोडिदिँदा मेरो शंका सही रहेको पुष्टि भयो,’ चलाउने भन्छन् ।

त्यसपछि उनले २५ कात्तिकमा न्यायाधीश निरौलाविरुद्ध न्याय परिषदमा छानबिनका लागि उजुरी दिए ।

‘मान्छेको टाउको फुटाउँदै, अपांग बनाउँदै २०/२५ हजार तिरेर उन्मुक्ति हुन्छ त ?,’ चलाउने प्रश्न गर्छन, ‘यसले त गलत न्यायिक अभ्यास हुन्छ भनेर उजुरी हालेँ ।’

तर, न्यायपरिषद्‌ले उजुरी सुनुवाइ गरेन । यतिञ्जेलसम्म चलाउने घरबाट बाहिर निस्केका थिएनन् । उनी सुनाउँछन्, ‘म हिँडडुल नै गर्न सकिरहेको थिइनँ । अपराधीलाई धरौटीमा छाडेको थाहा पाएपछि चाहिँ आफैँ बहस गर्न जाऊँजस्तो झोँक चल्यो ।’

अभियुक्तबाहिर बसेर मुद्दा छिनिँदा आफूमाथि ज्यानको खतरा रहेको भन्दै उनीहरूलाई थुनामा राखेर मुद्दाको सुनुवाइ गर्न चलाउनेले उच्च अदालतमा पुनरावेदन पनि दिए ।

उच्च अदालत पाटनले उजुरी परेको पाँच महिनापछि १२ फागुन ०७७ मा धरौटी रकमबारे जिल्ला अदालतको आदेश उल्ट्याएर जनही ५ लाख बनाइदियो भने पीडितलाई १ लाख रुपैयाँ क्षतिपूर्ति भराउने आदेश दियो । तर, अरोपितहरूले धरौटी बुझाउन र क्षतिपूर्ति दिन महिनौँ लगाए ।

उच्च अदालतले पनि आक्रमणकारीलाई हिरासतमा राख्न अस्वीकार गरेपछि चलाउनेले ९ चैतमा सर्वोच्चमा पुनरावेदन दिएका छन् । तर, अहिलेसम्म पेसीको पालो आएको छैन ।

०००

वैशाखीको सहारामा झण्डै चार महिनापछि चलाउने कोठाबाट बाहिर निस्किए । त्यसपछि चलाउने आफ्नो बकपत्रका लागि अदालत पुगे ।

न्यायाधीश निरौलाले चलाउनेलाई देख्नेबित्तिकै सोधे, ‘ए, तपाईं नै हो प्रेम चलाउने ।’ न्यायाधीशको बोली अर्थ्याउँदै चलाउने भन्छन्, ‘उहाँको बोलीमा पीडितप्रति सदाशय, सहानुभूति नभई हियाउने खालको थियो ।’

त्यसपछि न्यायाधीश निरौलाले चलाउनेलाई भने, ‘भयंकर मिडियाबाजी गर्दै हिँड्नुभएको छ त ।’

‘तपाईंले न्याय मार्नुभयो । म पीडामा छुँ । मलाई पीडा भयो, छटपटी उर्लियो । अनि नबोली कसरी बस्नु ?,’ चलाउनेले जवाफ दिए ।

चलाउनेको जवाफ सुनेपछि न्यायाधीश निरौला चुपचाप रहे ।

मौनता चलाउनेले नै तोडे, ‘मेरो मुद्दा तपाईंले हेर्न मिल्दैन ।’

चलाउनेले निरौलाको इजलासबाट आफ्नो मुद्दामा स्वच्छ सुनुवाइ नहुने जिकिर गरिरहेपछि न्यायाधीशले ‘अब अर्को पेसीबाट मुद्दा छाड्छु’ भने । तर, आठ महिनापछि पेसी तोक्दा निरौलाकै बेञ्चमा थियो । ‘मैले तपाईंविरुद्ध नै न्याय परिषद्‌मा उजुरी हालेको छु, तपाईं त मेरो प्रतिवादी हो । प्रतिवादीले मलाई न्याय दिने गरी फैसला गर्न सक्छ ?,’ चलाउनेले इजलासमा प्रश्न गरे ।

चलाउनेसँगै बहसमा गएका सरकारी वकिलले पनि न्यायाधीश निरौला यो मुद्दाको सुनुवाइबाट अलग्गिनुपर्ने तर्क गरे ।
‘त्यसो नगरौँ, ट्रेन्ड बिग्रिन्छ,’ न्यायाधीश निरौलाले बेञ्चबाट भने ।

‘जघन्य अपराध गरेको मान्छेलाई यत्तिकै छाड्दाखेरी ट्रेण्ड कहाँ गयो नि श्रीमान् ?,’ चलाउनेले उही प्रश्न दोहोर्‍याए, ‘म त तपाईंविरुद्धको जाहेरवाला हुँ । अनि कसरी तपाईंले मेरो मुद्दा हेर्न मिल्छ ?’

त्यसपछि न्यायाधीश निरौलाले आफूलाई मुद्दाबाट अलग्याउन जिल्ला सरकारी वकिलबाट निवेदन ल्याउन भने । चलाउने निवदेन लिन जिल्ला सरकारी वकिलको कार्यालय पुगे । सरकारी वकिलको कार्यालयले ‘न्यायाधीशलाई बेञ्च छाड्न’ भन्ने निवेदन लेख्न नमिल्ने जवाफ दियो ।

चलाउने फेरि अदालत पुगे । र, न्यायाधीश निरौलाअघि पुगेर चुपचाप उभिए, आक्रोशित मुद्रामा । ‘अब म यो मुद्दा हेर्दिनँ,’ आँखासमेत नजुधाई निरौला बोले ।

केही छिनमा उनले कारण नखुलाई लघु आदेश दिए, ‘यो मुद्दा मरहितको इजलासमा पेस गर्नू ।’

०००

ज्यानै लिने गरी हमला गर्नेलाई हिरासतमा पठाउन नसक्दा चलाउने अझै पनि असुरक्षित महसुस गरिरहेका छन् । ‘उनीहरू जेल नपर्दा मलाई डर लाग्छ,’ चलाउने भन्छन्, ‘न्यायको गुहार माग्दै म कहाँ, कहाँ पुगिन होला ? कसको चोटामा डुलिन होला ?’

चलाउनेमाथि हमला गर्ने आचार्य र रावल नेपाली कांग्रेसको सिटौला समूहनजिक भएकै कारण राजनीतिक संरक्षणमा रहेको उनको बुझाइ छ । यद्यपि आचार्यले भने त्यो घटना हुँदा आफू कोरोना संक्रमित भएर आइसोलेसनमा रहेकाे दाबी गरे । तत्कालीन उपकुलपतिकाे षड्यन्त्रकाे सिकार भएकाे बताउँदै उनले भने, 'उपकुलपतिले हामीलाई तह लगाउन सकियाे भने मनलाग्दी गर्न पाइन्छ भनेर यो सब गरेका हुन् ।'

यति मात्र हाेइन, चलाउनेलाई नक्कली घाइते बनाएर खडा गरेकाे अनाैठाे दाबीसमेत गरे आचार्यले । 'रड, भाटाले कुट्यो भन्दै ज्यान मार्ने उद्योगमा मुद्दा चलाइएकाे छ । तर, यो मुद्दा त्यति गम्भीर होइन । यो सामान्य कुटपिट हो भनेरै अदालतले छाडेको हो नि,' उनले तर्क गरे, 'प्रेम चलाउने अदालतका न्यायाधीशलाई उजुरी हाल्छन् । न्यायाधीशबारे सामाजिक सञ्जालमा मानमर्दन हुने गरी लेख्छन् भने आफैँ कल्पना गर्नुहोस्, उनले विद्यार्थीबारे के सोच्छन् होला ? वैचारिक फरकपनका कारण हामीमाथि लगाइएका झुटा मुद्दा यो सरकारले फिर्ता लिओस् भन्ने माग गर्छु ।'

तर, राजनीतिक संरक्षणकाे आशंकालाई बल पुग्ने गरी नेपाली कांग्रेसका सांसद भीमसेन दास प्रधानले चलाउनेमाथि आक्रमण गर्नेलाई ५ लाख धरौटी तिराएको भन्दै असन्तुष्टि पोखे, संसदीय समितिमा । उच्च अदालतबाट सर्वोच्च अदालतको न्यायाधीशमा सिफारिस भएका कुमार चुडालको संसदीय सुनुवाइका क्रममा ३ वैशाखमा उनले भने, ‘राजनीतिक पूर्वाग्रह अदालतले नराखोस् । राजनीतिक आस्थाका आधारमा विद्यार्थीको झगडामा ३६ लाख धरौटी माग्ने गरिएको छ । मलाई गुनासो आएको थियो, मैले फोन भने गरिनँ ।’

उच्च अदालतका न्यायाधीश चुडाल र किरणकुमार पोखरेलको इजलासले चलाउनेमाथि आचार्य र रावलसहित अरु आक्रमणकारीलाई ५ लाख रुपैयाँ धरौटी र क्षतिपूर्ति तिर्न आदेश दिएको थियो ।

जिल्ला अदालतबाट धरौटीमा छुटेको केही दिनमै आचार्य र रावलले आफूलाई निर्दोषसरह ठानेर त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा शक्ति प्रर्दशनसमेत गरेका थिए । साथै, उनको समूहले विश्वविद्यालय सुधारका मागमा ‘विद्यार्थीमाथि लगाइएका झुटा मुद्दा’ खारेजीको बुँदा राखेर रिले अनशन गर्‍यो ।

यसको आशय आचार्य र रावलमाथिको ज्यान मार्ने उद्योगको मुद्दा फिर्ता लिनुपर्ने थियो । चलाउनेलाई प्राध्यापक क्वार्टरबाट हटाउनुपर्ने मागसहितको विज्ञप्ति पनि निकाल्यो यो समूहले ।

आक्रमणपछि पनि शान्ति र न्याय नपाउँदा घाउमा नुनुचुक छरेजस्तो अनुभव गरेका छन् चलाउनेले । ‘चोटको शारीरिक र मानसिक तनाव त छँदै छ,’ उनी भावुक सुनिन्छन्, ‘अपराधीलाई जोगाउने राजनीतिक अभिव्यक्ति, अपराधीलाई गरिएका संरक्षणजस्ता कुराले थप पीडा हुँदो रै'छ ।’

अहिले पनि चलाउने निरन्तर फिजियोथेरापि गराइरहेका छन् । जीवनभर औषधि खानुपर्ने सल्लाह चिकित्सकले दिएका छन् । अस्पताल, अदालत धाउँदा-धाउँदा थाकेपछि उनी न्यायको लडाइँ नै छाडिदिऊँ कि भन्ने पनि सोच्छन् । ‘एक वर्ष भइसक्यो । यो एक वर्षमा केही समय ओछ्यानमा बित्यो । बाँकी समय अदालत र अस्पताल । कहाँ, कहाँ जाने, कति धाउने ?,’ घरीघरी उनी सोच्छन् ।

आक्रमणपछि उनको पुरानो दैनिकी फेरिएको छ । जीवनको लय बदलिएको छ । बिहान भालेको डाकदेखि लेखपढमा सक्रिय रहने चलाउनेले किताब नपढेको एक वर्ष भयो । ‘शारीरिक पीडा र मानसिक पीडाबीच लेखपढ पटक्कै गर्न नसकिँदो रै'छ,’ चलाउनेले सुनाए ।

आक्रमणकाे एक वर्षपछि सामान्य जीवनमा फर्कने प्रयासमा छन् प्रेम चलाउने ।तस्वीर : सुशील श्रेष्ठ / शिलापत्र

समाजशास्त्र विभागमा उनी ‘इन्ट्राेडक्सन टु सोसियोलोजी,’ ‘मार्क्सिज्म तथा निओमार्क्सिज्म’ पढाउँछन् । एक वर्ष भयो उनले यी किताब छोएका छैनन् । घटनाको असर उनमा मात्र होइन, उनको परिवारमा पनि पर्‍यो । उनको साथमा श्रीमती, ११ वर्षकी छोरी र १० वर्षका छोरा छन् । ‘घटना भएको केही समयसम्म त डरले मेरा छोराछोरी बाहिर खेल्न जानसम्म सकेका थिएनन्,’ चलाउने भन्छन्, ‘उनीहरूलाई सम्झाउनै सकस भयो ।’

क्वार्टरबाट चलाउने एक्लै बाहिर निस्कन लागेपछि छोराछोरी आएर अहिले पनि बाटो छेक्छन् । ‘एक्लै नहिँड्न भन्छन्,’ चलाउनेले सुनाए ।

अवस्था सामान्य भएको भए यतिखेर चलाउने ‘सर’ले समाजशास्त्रसम्बन्धी व्याख्यान्न सुनाउनुपर्ने थियो । ‘मैले यो पीडाको कुरा गर्नुपर्ने त होइन नि, पढाउनुपर्ने हो । अध्ययन गर्नुपर्ने थियो । तर, बारम्बार यो घटनाबारे बोल्नुपर्ने अवस्था आइलाग्यो,’ चलाउने भन्छन् । न्याय नपाउँदासम्म बोलिरहने र लडिरहने उनको अठोट छ ।

यो असामान्य अवस्था र न्यायको खोजीबीच उनी फेरि नियमित रूपमा पढाउने अभ्यासमा फर्किने तयारीमा लागेका छन् । तर, उनको मन पहिलेजस्तो सामान्य सायद हुने छैन । नेपाल बैंकको एटीएमबाट क्रिकेट मैदानको गेटतिर औँलाले देखाउँदै चलाउनेले भने, ‘यो बाटो हिँड्दा डर लाग्छ । मेरो हातखुट्टा काँप्छन् ।’

प्रकाशित मिति: शनिबार, असोज १६, २०७८ ०८:०१