गाउँ पस्न लाग्याे सप्तकाेसीकाे बाढी, जाेखिम क्षेत्रका स्थानीय भन्छन्- डरले नसुतेकाे साता बित्याे

गाउँ पस्न लाग्याे सप्तकाेसीकाे बाढी, जाेखिम क्षेत्रका स्थानीय भन्छन्- डरले नसुतेकाे साता बित्याे

A+ A A-

‘तीन/चार वर्षअगाडिसम्म कोसी ऊ दुई/तीन किलोमिटर परदेखि बग्थ्यो’, स्थानीय ४६ वर्षीय दिलबहादुर माझीले आफ्नो घरबाट पूर्वतिर देखाउँदै भने, ‘तर, अहिले कोसी यी मेरै घरदेखि तीन सय मिटर नजिक आइसक्यो । पहाडतिर अझै पानी पर्‍यो भने केही दिनमै घरबारी बगाउने भयो । यही सुर्ताले हामी हप्तौँदेखि सुत्न सकेका छैनौँ ।’

स्थानीय दिलबहादुर माझी ।

दिलबहादुरको खरले छाएको टाटीको घर सुनसरीको बराहक्षेत्र नगरपालिका–६, चिलिया टापुमा छ, जुन कुनै पनि बेला सप्तकोसीले बगाउन सक्ने खतरा छ । घरछेउमै उनले मकै र तरकारी खेती गरेका छन् । त्यही बेचेर आउने आम्दानी उनको घरगर्जो टार्ने स्रोत हो । तर, कोसीको बाढी घरबारीनजिकै आएको देखेर उनको होसहवास उडेको छ ।

याे पनि...

दुई कम्पनीलाई कोसी टप्पु लिजमा दिने सरकारकाे निर्णयले ८ सय परिवार सडकमा (भिडियाे)

पूर्वीपहाडी जिल्लामा केही दिनदेखि लगातार वर्षा भइरहेको छ । वर्षासँगै उर्लिएको सप्तकोसीले सुनसरीको सिसौली घाटभन्दा मास्तिरैबाट पश्चिमतिर कटान तीव्र पारेको छ । कोसी गाउँतिर पस्ने डरले सुनसरी, उदयपुर र सप्तरीका सयौँ परिवार दिलकुमारजस्तै राम्रोसित निदाउन सकेका छैनन् ।’

सप्तकोसीले पश्चिमी तट चाप्दै लगेकाले सुनसरीको बराह क्षेत्र नगरपालिकाको ६ नम्बर वडा, उदयपुरको बेलका नगरपालिका २, ३, ८, ९ नम्बर वडा अनि सप्तरीको सप्तकोसी नगरपालिका र कञ्चनरुप नगरपालिका बाढीको उच्च खतरामा छन् ।

कोसीले कटान थालेको यो वर्ष मात्र होइन, वर्षैपिच्छे सय/दुई सय मिटर पश्चिम चापिरहेको छ, यो हाम्रो गाउँ पस्न खोज्दै छ’, बराहक्षेत्र–६, चिलिया टप्पुकी ४७ वर्षीया रामकुमारी थापा मगर चिन्तित छिन्, ‘भोजपुरमा पहिरोले घरबारी लगेपछि आठ वर्षअघि यता आएर खनिखोस्री पेट पालिरहेका थियौँ । यहाँबाट पनि कोसीले धपाउने भयो ।’

खरले छाएको, बाँसको टाटीले बारेको उनको घर दिलकुमारको भन्दा एक किलोमिटर तल्तिर छ । बुढाबुढी, तीन छोरी र दुई छोरासहितको परिवार बिचल्लीमा पर्ने सुर्ताले उनी तिरमिराएकी छन् । भन्छिन्, ‘पहिला कोसी कुदेको ठाउँमा गएर नबस्नू भनेर आफन्तले सम्झाएकै थिए । तर अन्त गएर बस्न पनि त कि पैसा हुनुपर्‍यो, कि कसैले दया गर्नुपर्‍यो । दुवै नभएपछि अन्तिममा यहीँ आएर बसियो । अहिले कोसीले भोकनिन्द्रा खोसेको छ ।’

स्थानीय हर्कबहादुर दर्लामी मगर वर्षाैंदेखि बसिआएकाे गाउँकाे नामाेनिशान मेटिने हाे कि भन्ने पिर परेकाे बताउँछन् ।

स्थानीय हर्कबहादुर दर्लामी मगर ।

चिलिया टप्पुका ६० वर्षीय अजमलाल उराउको परिवार पनि कम डराएको छैन । तरकारी खेती गरेर गर्जो चलाएको उराउ परिवारको आँखा हिजोआज अक्सर कोसीतिरै हुन्छ । उराउ भन्छन्, ‘के हुन लाग्यो यस्तो, कुन बेला बगाउने हो टुंगो भएन ।’

वर्षौंदेखि आफू बसोबास गरिरहेको क्षेत्रमा कबुलियत वन गठन गर्ने केन्द्र सरकारको हालैको निर्णयविरुद्ध आन्दोलन गरेका बेलका नगरपालिका–३ का साधुराम थापा भन्छन्, ‘सरकारले उठाउन खोज्दै थियो, कोसीले उठाउने’भो ।’

स्थानीय उराउ परिवार ।

कोसी गाउँ पस्यो भने कहाँ जाने, के खाने चिन्ताले उनी बेचैन छन् । ‘नगरपालिकाले बाढी गाउँ पस्न सक्ने चेतावनी दिँदै सतर्क रहन माइकिङ गरिरहेको छ । जतिचोटि यो सूचना सुन्छु, उतिचोटि म सम्भावित संकट सम्झेर झस्किइरहेको छु । साँच्चै बाढी पस्यो भने हाम्रो के हुन्छ ?,’ साधुराम विस्मित छन् ।

बेलका नगरपालिकाका मेयर दुर्गाकुमार थापा (स्वस्ती)ले सोमबारे, डुम्रीबोटे, सिसौलीघाट, धौरी टप्पु, चिलिमे, एबीसी, श्रीलंका टापु र रामनगरका १५ सय परिवार उच्च जोखिममा रहेको बताए । ‘सम्भावित जोखिम टार्ने पहलका लागि हामीले प्रदेश र केन्द्र सरकारको ध्यानाकर्षण गराएका छौँ । आफ्नो तहबाट हामीले आफैँ पनि पहल गरिरहेका छौँ,’ मेयर थापाले भने ।

बेलका नगरपालिकाका नगरप्रमुख दुर्गाकुमार थापा (स्वस्ती) ।

अहिले जोखिम क्षेत्रका स्थानीयवासीलाई माइकिङ गरेर नगरपालिकाले सतर्क रहन आग्रह गरिरहेको उनले बताए । ‘कोसीले दाबिरहेको रंगमहल मुन्तिर अस्थायी बाँध कस्ने काम नगरपालिकाले गरिरहेको छ’, उनले भने । बाढीको सम्भावित जोखिमबारे ध्यानाकर्षण गराउन उनी काठमाडौं आएका छन् । यसअघि प्रदेश सरकारसहितका सरोकारवाला निकायलाई यसबारे जानकारी गराई समाधानका लागि आवश्यक पहल लिन आग्रह गरिएको उनको भनाइ छ ।

उदयपुरका निमित्त प्रमुख जिल्ला अधिकारी विनोदकुमार पोखरेलले कोसीको बाढीले खतराको घण्टी बजाएको बताए । पोखरेलसहितको टोलीले हिजो कटानक्षेत्रको अवलोकन गरेको थियो । ‘बेलैमा सावधानी नअपनाए सप्तकोसीले अकल्पनीय क्षति पुर्‍याउन सक्छ,’ उनले भने ।

सुनसरीको बराहक्षेत्र नगरपालिका–६ का वडाअध्यक्ष उद्धव पोखरेलले अति जोखिममा परेका क्षेत्रबाट स्थानीयलाई उद्धार गर्ने काम थालेको जानकारी दिए । ‘चिलिया टप्पुमा कोसीको बाढीले केही घर डुबाएको छ । हिजो मात्र त्यहाँबाट सात जनाको उद्धार गरी सुरक्षित स्थानमा सारिएको छ,’ उनले भने, ‘कतिपयचाहिँ आउनै मान्नुभएन ।’ सम्भावित जोखिम कम गर्न नगरपालिका तहबाट हदैसम्मको पहल भइरहेको उनको दाबी छ ।

सुनसरी प्रशासनले डुबानपीडितको उद्धारमा सेना, प्रहरी खटाइएको छ । पकलीबाट खटिएका डीएसपी वीरेन्द्र खनालले केही दिन अझै पानी परे कोसीले ठूलै क्षति गर्न सक्ने बताए । ‘चिलियाबाट हामीले केही स्थानीयको उद्धार गरेका छौँ । माथि (सिसौली घाटभन्दा उत्तर) बाटै कोसीले कटान गरिरहेको छ । बेलैमा ध्यान पुर्‍याउनुपर्ने देखिन्छ । हाम्रो तप्काबाट क्षति न्यूनीकरणको सक्दो प्रयास गरिरहेका छौँ ।’

उनीहरूले बाेरामा सिमेन्ट भरेर कटान क्षेत्रमा राख्ने काम पनि गरिरहेका छन् । यसैगरी जाेखिम क्षेत्रका नागरिकलाई सतर्कता अपनाउन आग्रह पनि गरिएकाे उनले बताए ।

डीएसपी वीरेन्द्र खनाल ।

बराहक्षेत्र र बेलका नगरपालिका छुट्याउने भाटेपुलभन्दा करिब चार किलोमिमटर पूर्वमा भारतीय पक्षले त्रिखुट्टीहरू ल्याएर राखेको छ । तर, कोसीले त्योभन्दा केही किलोमिटर माथिबाटै कटान गरिरहेको छ । स्थानीय हर्कबहादुर दर्लामी मगरका अनुसार भारतीय पक्षले केही महिनाअघि नै त्रिखुट्टीहरू ल्याएर राखे पनि कोसीकाे बाढी छेकिनेवाला छैन ।

प्रदेश र नगरले सक्दैनन्

कोसी टप्पुक्षेत्रमा धेरैजसो भूमिहीन सुकुम्बासी छन् । यद्यपि, अन्त जग्गाजमिन भएर यहाँ ठाउँ ओगटेर बसेकाहरू पनि कम छैनन् । अहिले जोखिममा परेको क्षेत्र पहिला कोसीकै बाटो हो । अर्थात्, २०४५ सालअघि यो क्षेत्रमा सप्तकोसी बग्थ्यो । त्यो वर्षको भूकम्पपछि पश्चिमी क्षेत्र अग्लिएसँगै कोसी पूर्वतिर धकेलिएको थियो । त्यसपछि पहिला कोसी हिँडेको क्षेत्रमा बस्ती बस्यो । ‘३२/३३ वर्षपछि कोसीले धार परिवर्तन गर्न खोज्दै छ । यसका केही कारण छन्’, बेलकाका मेयर थापा भन्छन्, ‘भारतले चतरामा बनाएको सिचाइँ आयोजनाका कारण पनि कोसीले पश्चिमतिर धक्का हानिरहेको छ ।’

उनका अनुसार काेसीका अधिकांश ढाेका बन्द हुँदा चतराभन्दा पश्चिमबाटै कोसी गाउँ पस्ने खतरा छ । उनले भने, 'अहिले त ढाेका खाेलिएकाे छ, त्यसैले तत्कालकाे खतरा टरेकाे छ ।'

यतातिर स्थायी बाँध कस्ने वा कोसीलाई गाउँ पस्नबाट राक्ने विषयमा प्रदेश वा स्थानीय सरकारले मात्रै निर्णय गर्न सक्दैनन् । किनकि, यो १९५४ को कोसी सम्झौतासँग जोडिएको छ । ‘यो क्षेत्रमा कुनै दीर्घकालीन महत्त्वकाे काम गर्नुपरेमा भारतको सहमति लिनुपर्ने स्थिति छ । तर, भारतीय पक्षले बिहारतिर क्षति नभएसम्म खासै वास्तै गर्दैन’, बेलकाका मेयर थापा भन्छन्, ‘कोसीको बाढी गाउँ पस्न लागेको कुरामा ध्यानाकर्षण गराउन म विराटनगरदेखि पटनासम्म पुगेको छु । तर, सुनुवाइ भएको छैन । सप्तकोसीसँग जोडिएका समस्याहरूको अस्थायी समाधान हामीले गर्न सक्ने भयौँ । त्यो हामी गर्छौं । तर, स्थायी समाधानका लागि दुवै देशका केन्द्र सरकारबीच नै समन्वय हुनुपर्छ । त्यस्तो समन्वयमा ढिलाइ नहाेस्, हामी यही चाहन्छाैँ ।'

(तस्वीरहरूः मनाेज पाण्डे/बेलका नगरपालिका)

प्रकाशित मिति: सोमबार, भदौ १४, २०७८ १७:४७