पब्जीको कुलत : रातिराति ठोक्, हान् भन्थे, पछि थाहा भयो बालक समस्यामा रहेछन्

A+ A A-

भक्तपुर सूर्यविनायककी सुनिता थापा आफ्नो १२ वर्षीय छोरा रोमनको आनीबानीमा एक्कासि आएको परिवर्तन देखेर बिस्मित छिन् । शारीरिक तथा मानसिक परिवर्तनको उमेर भएकाले छोराको व्यवहारमा केही अदलीबदली आएको हुनसक्ने उनकाे सुरुवाती अनुमान थियो ।

तर, दैनन्दिन रोमनलाई एकोहोरो, जिद्दी, झगडालु भएको देखेपछि सुनिताको मनमा चिसो पस्यो । छोराको बानीव्यवहार अस्वाभाविक लाग्न थालेसँगै उनले निगरानी बढाइन् । रोमनमा एकाएक देखिएकाे बदलावकाे कारण चाल पाइन्, अनलाइन गेम पब्जी ।

‘७/८ वर्षको उमेरदेखि नै यो (रोमन) छुट्टै कोठामा सुत्थ्यो । पहिलोपल्ट लकडाउन भएयता स्कुल लागेको छैन । कक्षा अनलाइनबाटै चलिराखेको छ । खाना खानेबित्तिकै आफ्नो कोठामा छिरेर चुकुल लगाएर बस्छ’, रोमनलाई लिएर चाबहिलस्थित मार्क नेपाल मनोसेवा केन्द्र आइपुगेकी सुनिताले भनिन्, ‘ल्यापटपमा अनलाइन क्लास भइरहेको बेलासमेत यो (छाेराे) मोबाइलमा पब्जी खेल्दै बस्दो रहेछ । राति हान्, मार्, ठोक् भन्दै कराउँछ ।’ सुतेका बेलासमेत रोमन भर्भराउने गरेको सुनिता बताउँछिन् ।

यति मात्र होइन, बोलाउँदा झर्किने । सम्झाउँदा झम्टिने । परिवारमाझ बसेर कुराकानी गर्नै नमान्ने । पढ्न मन नगर्ने । बाहिर निस्कँदा छिमेकका बच्चासँग झगडा गर्ने । रोमनमा यस्ता समस्याकाे बिस्कुन देखिएको सुनिता सुनाउँछिन् । ‘पहिले पढाइमा तेज थियो । अहिले बुद्धु बनिसक्यो । खाना पनि राम्रोसित खाँदैन । यी हेर्नु त, खिइएर सकिन लाग्यो’, छोरालाई देखाउँदै सुनिताले सुर्ता जाहेर गरिन्, ‘नखेल् भनेको मान्दै मान्दैन । बुवा हुँदा डराउँथ्यो । मलाई त हेपिहाल्छ ।’ ६ वर्षे भाइ रिदम पनि दाइको सिको गरेर बिग्रिने हो कि भन्ने पीर छ, आमालाई । ५ कक्षामा पढ्ने रोमनका बुवा इजरायलमा केयर गिभर हुन् ।

मार्क मनोसेवा केन्द्रका मनोपरामर्शदाता गोपाल ढकालले सुनितालाई सुझाएका छन्, ‘तपाईंको बच्चामा आएको परिवर्तन अनलाइन गेमिङसम्बन्धी कुलतको परिणाम हो । एकैपल्ट यो लत छुटाउन खोज्नुभयो भने समस्या आउन सक्छ । त्यसैले गेम खेल्ने समय छोट्याउँदै तपाईंले उसलाई यो कुलतबाट मुक्त गर्न सक्नुहुन्छ ।’

‘अब खेल्लास् न गेम ! बाउले तँलाई यसरी नै बिग्रिन मोबाइल पठाइदे‘को हो ? आजदेखि अनलाइन क्लास भएको बेलाबाहेक तैले मोबाइल पाउने आस नगरे पनि हुन्छ’, छोरासँग रिसाउँदै सुनिता बाहिरिन्छिन् । आमाले आफूलाई देखाउँदै अरुसित संवाद गरेका बेलासमेत रोमन बेपर्वाह देखिन्थे ।

०००

कपन बालुवाखानीका १९ वर्षे किशोर सिदास राना रातदिन फ्री फायरमा मस्त भएकाे थाहा पाएपछि बुवा रविन (माइला) ले मोबाइल खोसिदिए । यही आक्रोशमा सिदासले बाउलाई मुक्का हाने । छोरा निकै बिग्रिसकेको निचोडमा पुगेका माइलाले उनलाई केही दिन पुलिस थानामा थुनाउने विचार गरे । यसो गर्दा भएको एउटा छोरा पनि सधैंका लागि टाढिन सक्ने भन्दै रविनकी श्रीमती रमिलाले इन्कार गरिन् ।

रविन र रमिला मिलनचोकमा तरकारी बेच्छन् । दिनभरि घरमा एक्लै हुने सिदासले फ्रि फायर खेलेर एक्लोपन मेटाउँथे । कालान्तरमा उनको यो बानीले कुलतको रूप लियो । ‘हप्ता, १५ दिनसम्म हामीसँग बोल्दैन । केही भन्यो भने झम्टिहाल्छ । मोबाइल खोसेर राखिदिँदा बाउसँगै लाप्पा खेल्न पुग्छ । केही लागेन भने घर नै आउँदैन । पढ्न पनि छोडिदिन्छु भन्दैछ । एउटा छोरालाई राम्रैसँग शिक्षादीक्षा दिऊँला भन्ने थियो । सबै सपना चकनाचुर होलाजस्तो छ’, माइला सुर्ताएका छन् ।

सिदासलाई सुधार्न उनले केही दिनअघि मात्र दोलखाको एक विद्यालयमा पढाउने साला खड्ग दोङलाई घरमा बोलाएका छन् । ‘मामासँग अलिक डराउँछ । खासमा हामीले पनि अलिक कडा व्यवहार गरेछौँ क्यार ! मामाले फकाएर उसलाई काम लगाउँछन् । अनलाइन क्लासबाहेक दिनको दुई/तीन घण्टा मात्र मोबाइल चलाउन दिन्छन् । बाइक सिकाउन, फुटसल खेल्न लैजान्छन्’, चिन्तापछि माइलाले छोरा पुरानै लयमा फर्किँदै गरेको खुसी पनि साटे ।

०००

रोमन र सिदास त प्रतिनिधि पात्र मात्र हुन्, अनलाइन गेमिङको कुव्यसनमा परेर थुप्रै बालबालिका विभिन्न समस्याको सिकार बनिरहेका छन् । हिजाे मात्र प्रतिनिधिसभा बैठकमा सांसद आशाकुमारी विकले आफ्नाे छाेराले अस्वाभाविक व्यवहार देखाउन थालेकाे भन्दै फ्रि फायर र पब्जीमा प्रतिबन्ध लगाउन माग गरिन् । खानै खान भुल्ने, रूखाे र टर्राे बाेल्ने, रातभरि माेबाइलमा गेम खेल्नेजस्ता गतिविधिले आफ्नाे छाेरामा मानसिक समस्या देखिएकाे निचाेडमा पुगेपछि सांसद विककाे चिन्ता संसदमा पाेखिएकाे थियाे ।

प्रतिनिधिसभा बैठकमा सांसद आशाकुमारी विकले आफ्नाे छाेराले अस्वाभाविक व्यवहार देखाउन थालेकाे भन्दै फ्रि फायर र पब्जीमा प्रतिबन्ध लगाउन माग गरिन् ।

हुन पनि ९/१० वर्षका बालबालिकादेखि १५/२० वर्षका किशोरकिशोरीसम्मलाई पब्जी र फ्रि फायरजस्ता अनलाइन गेमको लतले शारीरिक तथा मानसिक समस्यातिर धकेलिरहेको मनोविद्हरू बताउँछन् । त्यसैले कतिपय देशले पब्जी र फ्रि फायरलाई पूर्णरूपमा प्रतिबन्ध नै लगाएका छन् भने कतिले खेल्नका लागि निश्चित समय ताेकिदिएका छन् ।

चीनले पब्जी खेल्न रोक लगाएको छ । भारतका कतिपय राज्यमा बन्देज छ । पब्जी खेलको चक्करमा बाउआमा, साथीभाइ मारेकोदेखि आत्महत्यासम्मका घटना छन् भारतमा । यसको अर्थ केटाकेटीमा पब्जी र फ्रि फायर गेमको लत नेपालको मात्र समस्या होइन, संसारभरकै किशाेरकिशाेरी यसका कारण खराब परिणामको संघारमा छन् ।

पब्जीका कारण केटाकेटी असाध्यै बिग्रेकाे व्यापक गुनासाेपछि गत वर्ष २८ चैतमा नेपाल दूरसञ्चार प्राधिकरणले याे अनलाइन गेममा राेक लगाएकाे थियाे । तर, असार दाेस्राे साता सर्वोच्च अदालतले यस्ताे राेक कार्यान्वयन नगर्न अन्तरिम आदेश जारी गरिदियो । अनि फेरि अधिंकाश केटाकेटी भर्चुअल संसारमा फर्किए । उतै मस्त हुन थाले । अपवादबाहेक अहिले याे घरघरकाे समस्या हाे ।

मोबाइल र अनलाइन गेमिङ अमेरिकाको देन हो । टेक्सासमा बस्ने विनिता लकान्द्री भन्छिन्, ‘अमेरिकी बच्चाहरूलाई अभिभावकले सजाय दिनुपर्दा ऊबाट केही समयका लागि मोबाइल खोसिदिन्छन् । यहाँका बच्चाहरूमा पनि अनलाइन गेमिङको डरलाग्दो लतकाे जाेखिम छ । तर, यहाँ गेमिङको लतमा फसेका केटाकेटीका लागि ‘सुधारगृह’ छन् । अभिभावकहरू निकै सचेत छन् । सकेसम्म लतसम्म पुग्नै दिँदैनन् ।’

नेपाल अभिभावक महासंघका अध्यक्ष सुप्रभात भण्डारी भन्छन्, ‘हामीकहाँ उल्टो छ । हामी बच्चा खुसी पार्न मोबाइल दिन्छौँ । अनि यहाँ त यस्ता बिरामी बच्चालाई ठीक ठाउँमा ल्याउन कुनै सुधार संस्था पनि छैन ।’

थापाथलीस्थित मानसिक स्वास्थ्य तथा परामर्श केन्द्रकी मनोविद् डा. करुणा कुँवर भएठाउँ दैनिक एक/दुई जना अभिभावक आफ्नो बच्चाको गेमिङ लतसम्बन्धी समस्या लिएर पुग्ने गरेका छन् । ‘केही दिनअघि एउटा केस आएको थियो । पब्जी खेल्न नदिएको भन्दै १४ वर्षको एक किशोरले आमाबुवालाई नै कुटेछन्’, मनोविद् कुँवर भन्छिन्, ‘बच्चाहरूमा देखिएको अहिलेको यो सबैभन्दा ठूलो समस्या हो ।’

विश्व स्वास्थ्य संगठनले मोबाइलमा अत्यधिक गेम खेल्नुलाई ‘गेमिङ डिसअर्डर’ भनिसकेको छ । यसकाे अर्थ याे मानसिक समस्या हाे । ‘पब्जी, फ्रि फायरजस्ता गेममा लिप्त हुने बच्चाहरूमा शारीरिक तथा मानसिक समस्या देखिने गरेको छ’, मनोविद् कुँवर भन्छिन्, ‘पब्जीको लतमा परेकाहरूले आफ्नो दैनिकी नै बिर्सिन्छन् । टाइम टेबलमा खाना खाँदैनन् । स्कुलले दिएको गृहकार्य सम्झिँदैनन् । एकोहोरो त्यही गेम खेलेर समय बिताउँछन् ।’

उनका अनुसार अनलाइन गेमको लतले बच्चाहरूलाई झगडालु, हिंस्रक र असामाजिक बनाउँदै लगेको छ । शारीरिक कसरत नपुगेर कतिपय बच्चाहरू अस्वाभाविक मोटाइरहेका छन् । हरसमय मोबाइल वा डेस्कटपको स्क्रिनमा हेर्दा आँखामा समस्या आउँछ । राति सुत्नभन्दा बढी गेम खेल्दा निन्द्रासम्बन्धी समस्या देखिन्छन् ।

०००

३५ वर्षीया विष्णु सुवेदी काठमाडौंको बुद्धनगरमा होटल चलाउँछिन् । निर्माण व्यवसायी उनका पति गोविन्द सुवेदी बिहानै निस्केर एकैचोटि राति ९ बजेतिर घर फिर्छन् । उनीहरूका १० वर्षे छोरा सफलले बाउआमासँग खेल्ने समय नै पाउँदैनन् । अनि उनी आमाछेउ गएर रिसाउँछन् । तब छोरालाई खुसी पार्न विष्णु आफ्नो एन्ड्रोइड मोबाइल उसलाई थमाउँछिन् । सफल मोबाइल पाएपछि दंग पर्दै कोठातिर छिर्छन । अनि विष्णुचाहिँ ढुक्कले होटलको काममा लाग्छिन् । ‘नभए त यहाँ छेउमा आएर गनगनाएर हैरानै पारिहाल्छ’, विष्णु आफ्नो छोराको सम्भावित रडाकोबाट मुक्ति पाएकोमा प्रसन्न छिन् ।

अभिभावक महासंघका अध्यक्ष भण्डारी बाउआमाको यस्तै गल्तीले बच्चाहरू कुलतोन्मुख भइरहेको बताउँछन् । ‘आफू फुर्सद हुन वा बच्चा खुसी पार्न बाउआमाले उनीहरूलाई मोबाइल दिने गरेको पाइन्छ । तर, त्यो मोबाइलले बच्चालाई अँध्यारोतिर त धकेलिरहेको छैन भन्नेमा अक्सर अभिभावकले हेक्का राखेको पाइँदैन ।’

खुमलटारस्थित युलेन्स स्कुलका प्रिन्सिपल मेदिन लामिछाने ३३ वर्षदेखि स्कुले विद्यार्थीको माझमा छन् । उनी पनि बाउआमाले छोराछोरीलाई खुसी बनाउन वा आफूले फुर्सद पाउन मोबाइलजस्ता ग्याजेट्स थमाउने गल्तीबाट जोगिनुपर्ने बताउँछन् । ‘आफ्ना छोराछोरीलाई इन्टरनेटको दुनियाँबाट टाढा राख्न कसलाई मन हुन्छ र ! राख्न पनि हुँदैन । तर, उसले इन्टरनेटको सदुपयोग गरिरहेको छ कि दुरुपयोग भनेर निरन्तर निगरानीचाहिँ गर्नुपर्छ ।’

उनका अनुसार पब्जी, फ्रि फायरजस्ता अनलाइन भिडियो गेमको लतले बालबालिका, किशोरकिशोरीहरूको संवेगात्मक विकासमा गम्भीर बाधा खडा गरिरहेकाे छ । पब्जीको बानीलाई उनी जङ्क फुडको लतसँग तुलना गर्छन् । उनका अनुसार जसरी जङ्क फुड खान थालेपछि घरको खाना मीठो लाग्दैन र जङ्क फुडले स्वास्थ्यलाई राम्रो गर्दैन । त्यसरी नै पब्जीजस्ता गेम खेल्न थालेपछि केटाकेटी भर्चुअल संसारमै रमाउन थाल्छन् र त्यसले उनीहरूलाई घर, समाज फिक्का लाग्न थाल्छ । ’सामाजिकीकरणको समयमा यस्तो हुनु घातक हो’, लामिछाने भन्छन्, ‘पब्जी, फ्रि फायरजस्ता गेमको लत लागेपछि आराम गर्ने समयसमेत हुँदैन । अध्ययन गर्ने समय पनि खेर जान्छ ।’

सामाजसँग अन्तर्क्रिया गर्ने समयमा केटाकेटी मोबाइल गेममा एकाेहाेरिनुलाई उनी चानचुने समस्या मान्दैनन् । ‘अहिलेदेखि नै उनीहरू घरपरिवारमा राम्रोसित अन्तर्क्रिया गर्दैनन् । घरबाहिरको कुराप्रति बेपर्वाह हुन्छन् भने यो एउटा घरको मात्र समस्या होइन, समाज र राष्ट्रकै समस्या हो, उनी भन्छन्, ’ किनकि अहिले कसैलाई मतलब नगर्ने, धेरै कुराबाट टाढिँदै गएको किशोरकिशोरी भोलि देशको अनुत्पादक र अक्षम व्यक्ति हो ।’

विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार जो बालबालिका मारकाटसँग सम्बन्धित खेल खेल्छन्, उनीहरूको विचार, सोचाइ र संवेग पनि आक्रामक हुने गरेको छ । उनीहरूमा अरूलाई सहयोग गर्ने भावनाको कमी पनि आउँछ ।

लेभलकाे चक्करमा कुलत

पब्जी, फ्रि फायर, काउन्टर स्ट्राइक, ओभरवाचजस्ता गेमहरू आमरूपमा खेलिन्छन् । समूहमा भर्चुअल्ली खेलिने यस्ता गेममा ‘ब्याटलग्राउन्ड’ अर्थात् रणभूमिमा सबैलाई परास्त पार्दै अन्तिमसम्म टिक्ने प्रतियोगी विजेता हुन्छ । यस्ता गेम खेल्दा लेभल पार गर्नुपर्छ । सदस्यता लिन, लेभल, स्क्रिन, गन्स र वेपन्स, कस्ट्युम आदिका लागि टपअप गराउनुपर्छ । यस्तो रकम कम्तिमा ५ सय देखि ४ हजारसम्म हुन्छ । कतिपय अवस्थामा यही पैसाका लागि बच्चाहरू अभिभागकसँग रड्याइँ गर्छन् । अनि लेभल बढाउने चक्करमा केटाकेटी यसको लतमा पर्छन् । कसैले खेल्नमा बाधा पुर्‍याए रिसाउने, झगडा वा आक्रमण गर्ने, कोहीसँग नबोल्नेजस्ता व्यवहार देखाउन थाल्ने मनाेविद् डा. करुणा बताउँछिन् ।

केटाकेटीमा अनलाइन गेमको लत बस्नुमा सबैभन्दा मुख्य दोषी अभिभावक नै रहेकोमा मनोविद् र शिक्षाविद्हरू एकमत छन् ।

त्यसाे भए के गर्ने ?

मनोविद् करुणा आफ्नो बच्चाकाे इन्टरनेट गतिविधिमा निगरानी गरी अभिभावकले समस्यालाई सुरु हुनबाटै रोक्नुपर्नेमा जाेड दिन्छिन् । ‘तर जजसका बच्चा अनलाइन गेमको लतमा फसिसकेका छन्, उनीहरूले घरमै आफ्ना केटाकेटीको उपचार गर्न सक्छन्’, उनी भन्छिन्, ‘छोराछोरीसित बढीभन्दा बढी अन्तर्क्रिया गर्ने, घुमाउन लैजाने, शारीरिक व्ययाम हुने खालका खेलहरू खेलाउन सकिन्छ । धेरै मोबाइलमा झुम्मिरहने बच्चाबाट एकैपटक मोबाइल खोस्नुभन्दा विस्तारै उसलाई त्यसबाट निस्कन सहयोग गर्नुपर्छ । समस्या निकै जटिल छ भने मनाेपरामर्श गर्नुपर्छ ।’

अभिभाव महासंघका अध्यक्ष भण्डारी पनि अभिभावक नै सचेत हुनुपर्नेमा जोड दिन्छन् । ‘अनलाइनमै एकोहोरिन थालेका केटाकेटीलाई विद्यालय, शिक्षक र आमाबुवाले मनोपरामर्श गर्नुपर्छ । मोबाइल चलाउन समय तोकिदिनुपर्छ,’ उनी भन्छन् ।उनी कानुन बनाएर बच्चा बिगार्ने एपहरू बन्द गर्नुपर्ने मत राख्छन् ।

युलेन्स स्कुलका प्रिन्सिपल लामिछानेचाहिँ पढाइबाहेक बच्चाका गतिविधिप्रति चनाखो हुन अभिभावकलाई सुझाउँछन् । ‘इन्टरनेटको डिभाइस अभिभावकले आफ्नो कोठामा राख्ने गर्नुपर्छ । अनि आवश्यकताअनुसार अनअफ गरिदिँदा भइहाल्छ । आफ्नो छोराछोरीलाई सुत्नुभन्दा अगाडि ग्याजेट्स एक ठाउँमा राख्न लगाउँदा झनै राम्रो,’ उनकाे मत छ, ’थाहै नपाई उनीहरू कुलतमा फस्ने गरेका छन् । यसो हुँदा बेलैमा मनोपरामर्श गर्नुपर्छ ।’

केटाकेटीको आउटडोर्स गेमतिर ध्यानाकर्षण गराउँदा पनि समस्याबाट पार पाउन सकिने लामिछाने बताउँछन् । भन्छन्, ’पार्क, गार्डेन वा फिल्डमा लैजान सकिन्छ । यसले शरीरलाई पनि राम्रो गर्छ ।’

अहिलेदेखि एक्लै बस्ने, समाजमा घुलमिल गर्न नरुचाउने, भर्चुअल संसारलाई वास्तविक संसारभन्दा पारिवारिक ठान्ने अनि पढाइसँगै अतिरिक्त सीपहरूबाट टाढा हुने केटाकेटी भविष्यमा देशका लागि समस्या हुनसक्ने चेतावनी विज्ञहरू दिन्छन् ।

याे पनि..

अनि उठ्यो संसदमा फ्रि-फायर र पब्जी रोक्ने प्रस्ताव

प्रकाशित मिति: बुधबार, साउन १३, २०७८ १८:३३