ओलीकालीन गल्तीको मूल्य र देउवाकाे माैका

A+ A A-

अमेरिकी विचारक र नेतृत्वकलासम्बन्धी विश्वविख्यात लेखक जोन म्याक्सवेलले 'द पिपुल्स पर्सन' नामक किताबमा लेखेको एउटा छोटो कथाबाट कुरा सुरु गरौँ ।

पहाडको खोँचमा एक दम्पती बस्थे । निकै गरिब थिए । दैनिकी चलाउनै धाै-धाै थियो । छिमेकी गाउँबाट मागेर पनि कति टार्नु ? टाढाको गाउँसँग सम्बन्ध निश्चल नहुने र अनैतिक स्वार्थ हावी हुने जोखिम थियो । श्रीमान्‌ले कुखुरा पाल्ने व्यवसाय सुरु गरे । घरनजिकै रहेको सानो खोलामा हरेक साल बाढी आउँथ्यो र कुखुरा बगाएर लान्थ्यो । हरेक वर्षको वेदना त्यही थियो । कुखुरा पाल्दा पनि भेलले बगाएर फाइदा नै लिन नपाउने ।

कुखुरापालनबाट हार मानेर बसेका श्रीमान्‌लाई एक दिन श्रीमतीले सोधी, 'के भयो ?'

श्रीमान्‌ले भन्यो, 'म अब सक्दिनँ, जति गरे पनि उँभो लागेन । वर्षभरि कुखुरा पाल्यो, भेलले बगाएर लान्छ । वर्षौं भइसक्यो यस्तो भएको । कहिले प्रगति होला खै ?'

श्रीमतीले भनी, 'तिम्रो समस्या कुखुरा होइन, भेल हो र त्यो तिमी परिवर्तन गर्न सक्दैनौँ । हामी जमिन बेचेर अन्त जान सक्दैनौँ । किनकी यहाँको जमिन कसैले किन्दैन र अर्को ठाउँमा सर्न पनि हामीसँग पैसा छैन । भनेपछि हामीले यहीँ बस्नका लागि हाम्रो तरिका परिवर्तन गर्नुपर्‍यो ।'

श्रीमान्‌ले भन्यो, 'के हो त्यो तरिका ?'

श्रीमतीले भनी, 'त्यसो भए अबदेखि कुखुरा नपाल, अब हाँस पाल । त्यसो गर्‍यौ भने न त भेलले बगाउँछ, न बसाइँसराइ नै गर्नुपर्छ ।'

हाम्रो देश नेपालको अवस्था पनि त्यस्तै छ । हामीलाई हाम्रो कमजोरी थाहा छ तर पनि समाधानका लागि अपनाउने तरिका सधैँ उही नै । हामी कहिलेकाहीँ समस्या समाधान गर्ने नाउँमा समाधानको उपाय पटक-पटक एउटै लगाइरहेका हुन्छौँ । विधिवत् रूपमा सुशासन स्थापना हुन सकेको छैन । तर, प्रयास अर्कैतिरको हुने गर्छ । हाम्रो समाधानका सबै उपायहरू हेर्दा नाइटोको घाउका कारणले आएको ज्वरोलाई ज्वरोको औषधिले ठीक पार्न खोजेझैँ लाग्छ । मूल समस्या त ज्वरो होइन नि, नाइटोको घाउ हो । त्यो घाउ बिसेक पारे त ज्वरो आफैँ निको भइहाल्छ नि ।

पूर्वराजा ज्ञानेन्द्रले 'तिमीहरू छोड, देश अब दाइले चलाउँछ' झैँ गरेर आए र सत्ता हातमा लिए । कोलाहल मच्चाए, राजनीतिक जगत् त्राहिमाम भयो । स्वच्छ छविकाे नाममा उही पुराना अनुहारहरूलाई लिएर सरकार गठन गरे । तर, ती अनुहार त पटक–पटक प्रयोगमा आइसकेर पनि हरेक पटक नै असफल भइसकेका अनुहार थिए । तर, असफलतापश्चात् उनीहरूको स्वार्थ र इख कतै न कतै बाँकी नै थियो । राष्ट्र सञ्चालन गर्ने प्रमुखहरू लेखक र पत्रकारहरूको पछाडि लाग्थे । राजा देशदर्शन र फूलमाला संकलनमा व्यस्त रहन्थे । उनलाई कसैले भनिदिए, 'नेपाली जनता तपाईंंलाई देखेर नै मक्ख पर्नेछन् ।' उनी अझै ठूलो राजा बन्नतर्फ लागे तर नागरिक नेता कुर्दै थिए । न कुनै नयाँ कार्यक्रम आयो, न त कुनै उत्साह । विस्तारै विकल्पविहीन हुँदै हार खाए र एउटा अध्याय सकियो ।

तपाईंको पुस्ताले देशमा राजनीतिक र सामाजिक स्वतन्त्रताका लागि योगदान दिनुभएको छ तर तपाईंहरूको राजनीतिक लगानीको बदलामा पटक-पटक लाभ पनि त पाइसक्नुभयो । जति दिन जेल बस्नुभयो, लगभग त्यत्तिकै समय बालुवाटार, सिंहदरबार र संसद् भवनमा बसिसक्नुभयो । अब त पूर्णकालीन रूपमा देशको सेवामा समर्पित हुनुस् न ।

हालैको यो दुई महिनामा नेपाली राजनीति यति गतिशील भयो कि देउवा प्रधानमन्त्री हुन पुगे । पाँचौँ मौका, त्यो पनि यस्तो राम्रो समयमा, मानौँ– देउवा र कांग्रेसको भाग्य नै भनौँ । तर भनिन्छ नि, असफल व्यक्तिको असफलताका कारण बुझ्नु नै सफलताको पहिलो खुट्किलो हो ।' देउवा सरकारको रणनीतिक योजना बनाउने यदि कोही छ भने उनीहरूले बुझ्नुपर्ने पहिलो कुरा नै ओली सरकारको असफलताको कारण हो ।

पूर्वमन्त्री प्रदीप ज्ञवालीले सदन र युवा संघले सडकमा त आफ्नो दोष नदेख्लान् तर ओली सरकारको असफलताको दोषी त बालुवाटार नै हो । बुँदागत रूपमा अध्ययन गर्नुस् र हेर्नुस्, त्यो सरकार किन महेन्द्र बन्ने चक्करमा लाग्दा ज्ञानेन्द्र धरी बन्न सकेन ? र, फेरि त्यही गल्ती दोहोर्‍याउने हो भने परिणाम पनि त्यही नहोला भन्न सकिन्न ।

देउवा सरकारका बारेमा मैले विगत तीन दिनमा मेरा केही अग्रजहरूलाई दुईवटा प्रश्न सोधेँ ।

प्रश्न एक– पटकपटक असफल देउवाबाट यो पटकको नेतृत्वमा केही फरक र राम्रो अपेक्षा गर्न सकिन्छ कि ?

उत्तर– यो तिम्रो शालीन सकारत्मकता मात्र हो, धेरै जोखिम नलेऊ, निराश हुनुपर्नेछ ।

प्रश्न दुई– देउवा सरकारको सकारात्मक कदमसम्बन्धी समाचारको लिङ्क पठाएर ट्विटरको डियममा सोधेँ, 'यो राम्रो नै हो कि केवल गत सरकारभन्दा मात्र राम्रो हो ?'

उत्तर– यो केवल गत सरकारभन्दा मात्र राम्रो हो ।

यो दुईवटा प्रसंगले एउटा के देखाउँछन् भने देउवा सरकारबाट कायापलट हुने वा नयाँ संस्कार स्थापना हुने अपेक्षा छैन । केवल गत सरकारभन्दा राम्रो भइदेयोस् भन्ने मात्र अनुरोध छ । र, यो कुरा नै देउवा सरकारका लागि ठूलो अवसर हो । तर, त्यसका लागि केही कार्यगत भिन्नता आवश्यक हुन्छ । बालुवाटार र सिंहदरबार फेरि पनि तिनै दलालको नेक्ससले घेरिने तथा पटक-पटक प्रयोग भएका र पशुपतिनाथ मन्दिरको नजिक डेरा गरेका असफल विशेषज्ञ मानवस्रोतमा भर पर्ने हो भने सरकारका लागि फेरि पनि जोखिम यस्तै रहनेछ ।

राजनीतिक स्थिरता : कार्यकाल वा पद्धति ?

सन् २००५ मा मलेसियन वायु सेवा कम्पनी भारी नोक्सानीमा जाँदै थियो । त्यो वर्षको मात्र नोक्सान ४० करोड अमेरिकी डलरबराबरको थियो । त्यो नोक्सानका कारण मलेसियन सरकार निकै तनावमा थियो । विश्वविख्यात कम्पनी शेलमा कार्यरत एक मलेसियन नागरिकलाई मलेसियन सरकारले राष्ट्रिय वायु सेवाको व्यवस्थापन हेरिदिन अनुरोध गरे । ती व्यक्ति दुई वर्षका लागि व्यवस्थापनको नेतृत्व गर्ने गरी आए र ४० करोड अमेरिकी डलरबराबरको कम्पनीको घाटालाई २६ करोड अमेरिकी डलर नाफामा परिणत गरेर देखाए ।

उनी आएपछि भएको परिवर्तनबारे सोधियो । उनले भने, 'घाटामा जानुका कारणहरू पत्ता लगाएँ र ती सेवा नै बन्द गरिदिएँ ।संस्थालाई घाटा पर्ने रुटहरू बन्द गरेर नाफामूलक गन्तव्यमा मात्र सेवा विस्तार गरेँ ।'

त्यसपछि उनलाई प्रधानमन्त्री कार्यालय हेर्ने मन्त्रीको जिम्मा दिइयो । उनले सप्ताहान्तमा हरेक मन्त्रीको कार्य मूल्याङ्कन रिपोर्ट कार्ड प्रकाशन गर्ने प्रचलन ल्याए । उनलाई सोधियो, 'रिपोर्ट कार्ड किन प्रकाशन गर्ने ?'

उनले जवाफ दिए, 'जुन मन्त्रीले काम गरेको छैन, उसको सप्ताहान्तको समय ध्वस्त पार्नका लागि ।'

मलेसियन सरकारले मलेसियामा सन् १९५८ मा जन्मिएका र दुई दशकभन्दा बढी आफ्नो व्यावसायिक कार्यकाल अन्तर्राष्ट्रिय निजी क्षेत्रमा बिताएका ती व्यक्ति मो. श्री इद्रिस जलालाई दातोको सम्मान दियो । हाल उनी पेमान्दु नामक बहुराष्ट्रिय संस्था सञ्चालन गर्छन् र कार्यसम्पादनमा प्रमुख प्रदर्शकका सूचक KPI को रूपमा परामर्श दिन्छन् । उनी सम्बन्धित एक अन्तर्राष्ट्रिय परामर्शदाता संस्थासँगको सहकार्यमा दुई वर्षपहिले ओली सरकारले पनि मन्त्रीहरूको साप्ताहिक रिपोर्ट कार्ड प्रकाशनसम्बन्धी कार्य सुरु गर्ने प्रयास गरेको थियो । तर, दुई साता पनि चलेन । हाम्रो देशमा पनि केही यस्तो प्रक्रिया, प्राथमिकता र संस्कार छन्, जुन देशका लागि सधैँ घाटा र असफलताका सूचक हुन् ।

राज्यको सीमित स्रोत र सोच हुन्छ । राज्यले मात्रै सबै सम्हाल्न सक्दैन, केही बजारमा पनि छोड्नुपर्छ । विद्युत्, मल र तेल राज्यले मात्र बेच्दा के भएको छ ? र, टेलिकम र इन्टरनेट निजीक्षेत्रले बेच्दा के भयो ? नागरिकको मतले बन्ने र करले सञ्चालन हुने राज्य जनताका लागि सहजकर्ता हुने हो, ठेकेदार होइन । यो असीमित भारी विषय भएको हुनाले यसलाई यहीँ टुङ्ग्याएँ ।

देउवा नेतृत्वको सरकारले पाएको अवसरमा सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा नै उहाँको सचिवालय हुनेछ । चुस्त र व्यावसायिक सचिवालय, जसले सधैँ केन्द्रमा सरकारलाई राखोस्, दल वा दलीय स्वार्थलाई होइन । व्यक्तिगत घोचपेचमा ओर्लिने सल्लाहकार नहोस् । शालीन र भद्र अभिव्यक्ति दिने होस् । ओली सरकारले सधैँ सबै कुरामा हवाला नागरिकलाई दियो तर काम सीमित समूहका लागि मात्र गर्‍यो । देउवा सरकारले त्यस्तो नगरोस् ।

संघीयता लागू भएपश्चात् देशमा सबैभन्दा धेरै भ्रष्टाचार भइरहेको प्रदेश तथा स्थानीय तहमा हो र त्यसमा पनि प्रदेश २ अग्र स्थानमा छ । प्रदेश वा स्थानीय निकायका प्रतिनिधिहरूलाई 'किन यति भ्रष्टाचार' भनेर सोधियो भने 'केन्द्रको देख्दैनस्' भन्छन् । मधेसमा किन यति धेरै भ्रष्टाचार भनेर सोधेमा 'पहाडीले भ्रष्टाचार गरेकोमा किन बोल्दैनस्' भन्छन् । यस्ता प्रश्नको जवाफ हुँदैन, विवाद मात्र हुन्छ । देउवा सरकारको पालामा भोलि सरोकारवालाहरूलाई त्यो सोध्न नपरोस् र जवाफ पनि 'ओली सरकारले जत्तिको त गरेनौँ नि' भन्न नपरोस् । देउवा सरकारका लागि यो एक अवसर हो र विगतका तौर तरिका र आचरण जोखिमको आधार हो ।

देउवाजी, तपाईं जुन दलको सभापति हुनुहुन्छ, त्यो दलले आफूलाई यो देशमा लोकतन्त्रको संवाहक रहेको दाबी गर्छ । तर, के त्यो दलका पदाधिकारीहरूको बैठकमा लोकतन्त्रको अभ्यास हुन्छ ?

विगतमा भाषण पढ्नुपर्ने ठाउँमा अरुले दिएको निवेदन पढिदिने, विदेशी विश्वविद्यालयमा सोधिएको प्रश्नको राम्रो जवाफ नदिने, साझा मञ्चमा उग्र हुने, सार्वजनिक कार्यक्रममा सधैँ हतारमा देखिने, 'चाँडै गर चाँडै गर, गइहालौँ' भन्ने, तर खै हतार कुन कुराको हुन्थ्यो, थाहा छैन । विगतमा त हतारअनुसारको उपलब्धि देखिएन । अब तपाईंं बरू सार्वजनिक कार्यक्रममा कम जानुस् तर जहाँ पुग्नुहुन्छ, उपस्थितले सम्झोस्, याद राखोस् ।

प्रिय, आदरणीय र सम्माननीय

देउवाजी, तपाईं जुन दलको सभापति हुनुहुन्छ, त्यो दलले आफूलाई यो देशमा लोकतन्त्रको संवाहक रहेको दाबी गर्छ । तर, के त्यो दलका पदाधिकारीहरूको बैठकमा लोकतन्त्रको अभ्यास हुन्छ ? एक केन्द्रीय सदस्यले सभापतिलाई उनको कमजोरी सुनाउने वातावरण छ ? सुनाइहाले भने पनि सभापतिले मनन गरेर सुन्ने धैर्य देखाउने गरेका छन् ? परिणाम र जवाफ हामीलाई थाहा छ । जवाहरलाल नेहरु र बीपीका जस्तै उदारताका केही अंश अभ्यास गर्न सकिन्छ, जसले विश्लेषकलाई बोलाएर कठोर हुन विनम्र अनुरोध गर्ने गर्थे ।

समयमा महाधिवेशन नगराएर भए पनि, समितिहरूमा समयमै मनोनयन नगरेर पनि, भ्रातृ संगठनहरूको अद्यावधिक निर्वाचन नगराएर पनि दल त जसोतसो चलाउनु हुँदै छ, चलिनै रहला । त्यसको मूल्य दलसँग सम्बन्धित केही लाख सदस्यहरूले तिर्दै छन् र तिर्नेछन् । तर, देशलाई पनि त्यसरी नै चलाउनुभो भने त्यसको मूल्य पूरै एक पुस्ताले तिर्नुपर्ने हुन्छ ।

हाम्रो पुस्ताको जीवनका तीन दशक, अरुको राजनीतिक प्रयोगशालामै बितिसक्यो । विदेश जान नपाएर होइन, नचाहेर नगएको वा फर्केका उदाहरण धेरै छन् । तर अब त राम्रो होला भन्ने आसबाहेक उल्लेखनीय काम त केही भएको छैन । भएका केही विकास पनि समयको वेगले दिएको हो । पूर्वप्रधानमन्त्री केपी ओलीले भन्नुभएझैँ पश्चिमा मुलुकले बनाएको सफ्टवेरको विकासको पनि जस लिन खोज्ने भए त अर्कै कुरा, तर निर्वाचन घोषणापत्रलाई राखेर कुरा गर्ने हो भने त खासै के नै भएको छ र ?

हो, तपाईंंको पुस्ताले देशमा राजनीतिक र सामाजिक स्वतन्त्रताका लागि योगदान दिएको छ तर तपाईंहरूले राजनीतिक लगानीको बदलामा पटक-पटक लाभ पनि त पाइसक्नुभयो । जति दिन जेल बस्नुभयो, लगभग त्यत्तिकै समय बालुवाटार, सिंहदरबार र संसद् भवनमा बसिसक्नुभयो । अब त पूर्णकालीन रूपमा देशको सेवामा समर्पित हुनुस् । जति समय सडक आन्दोलनमा लाग्नुभयो, त्यत्तिकै समय हेलिकोप्टरमा घुमिसक्नुभयो, अब त लोभ त्याग्नुस् ।

तपाईं गलत नभए पनि तपाईंको समूहको स्वार्थ गलत हुन सक्छ । तपाईंलाई थाहा नै नहुने गरी प्रक्रिया गलत हुन सक्छ । पटक-पटक प्रयोग भइसकेका असफल आफन्तहरू गलत हुन सक्छन् । तर याद रहोस्, हर एक करदाता र मतदाता तपाईंका आफन्त हुन् । विगतको सरकारले झैँ केही सीमित दलाल र घरानालाई मात्र आफ्नो आफन्त नबनाउनुहोला ।

ओली सरकार गठन हुँदा हामी निकै उत्साहित थियौँ । स्थायित्व र समृद्धि आउने आस थियो । सिंहदरबारमा कन्फ्रेन्स रुम, साप्ताहिक रूपमा मन्त्रिपरिषद्‌को जानकारी गराउन पत्रकारसँगको नियमित अन्तर्क्रिया, अन्तर्राष्ट्रिय फोरममा प्रधानमन्त्रीको प्रस्तुति, विभिन्न अवसरमा प्रधानमन्त्रीको भिडियोमार्फत अभिव्यक्ति, यी सबै ओली सरकारले गरेका सुरुवाती कार्यक्रम राम्रा थिए । तर, पछि सबै बिग्रँदै गयो । विस्तारै सचिवालयले समेत छुच्चोपना देखायो । ओलीले आफ्नो गल्ती कमजोरी लुकाउन हरेक सचेतकमा विपक्षी देख्न थाले । वर्तमान सरकारले त्यस्तो नगरोस्, सम्बन्धित कुराहरूमा सजग होस् । जय होस् ।

शिलापत्रमा प्रकाशित मनिष झाका सबै लेख पढ्न यहाँ क्लिक गर्नुहोस् ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, साउन ६, २०७८ ०७:३७