राजनीतिक स्थिरता : कार्यकाल वा पद्धति ?

A+ A A-

राजनीतिमा समयको अर्थ निकै नै हुन्छ, कोही एक दिनमा जिरोबाट हिरो हुन्छन् र फेरि जिरो । अहिले हाम्रो देशको प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले दोस्रो पटक प्रधानमन्त्री हुँदै गर्दा व्यक्तिगत स्वतन्त्रता प्रयोग गर्दै १८ पटकसम्म मन्त्रिपरिषद्‌ फेरबदल गर्नुभयो । जसले मन्त्रिपरिषद्‌ नै त यति धेरै पटक फेरबदल गर्नुभयो भने अरु संवैधानिक र राजनीतिक नियुक्तिमा के–के गर्नुभयो होला, हामीमध्ये धेरैलाई थाहा नै छ ।

प्रधानमन्त्री ओलीले १७औँ पटक मन्त्रिपरिषद्‌ विस्तार र फेरबदल गर्दै गर्दा नियुक्त भएका मन्त्रीहरू पूर्ण रूपमा शुभकामना र बधाई थाप्न नपाउँदै नै मन्त्री पद गुमाउन पुगे । पद गुमाउने कारण कानुनी पद्धति थियो । हल्ली-खल्ली भयो । हामीमध्ये कैयौँलाई नेपालमा मात्र यस्तो हुन्छ होला र यसैलाई नै राजनीतिक अस्थिरता भनिन्छ होला भन्ने लाग्यो होला । मलाई पनि त्यस्तै नै लाग्यो र म केही अध्ययन अनुसन्धानमा लागेँ ।

दक्षिणी छिमेकी भारतमा तीन पटक प्रधानमन्त्री भएका स्वर्गीय नेता अटल बिहारी बाजपेयीले आफू तेस्रो पटक प्रधानमन्त्री हुँदा पूर्णकालीन (सन् १९९९ देखि सन् २००४ सम्म) सरकार चलाए, दोस्रो पटक (सन् १९९८ मा) १३ महिना तर पहिलो पटक प्रधानमन्त्री हुँदा केवल १३ दिन मात्र पदमा रहे । राजनीतिक रूपमा भारतको लोकसभामा ४२ वर्ष र राज्यसभामा १० वर्ष रहेका भाजपाका संस्थापक अध्यक्ष पहिलो पटक प्रधानमन्त्री हुँदा केवल १३ दिन मात्र टिक्न सके । भारतीय राजनीतिक इतिहासमै सबैभन्दा छोटो कार्यकालको प्रधानमन्त्रीको रूपमा उनी दर्ज भएका छन् ।

अमेरिका र युरोपको संयुक्त प्रयासमा छ वर्षपहिले स्थापित राजनीतिक विश्लेषण गर्ने गैरराजनीतिक संस्था 'पोलिटिको'ले प्रकाशन गरेको एक प्रतिवेदनअनुसार जर्मनीको स्वतन्त्र राज्य थुरिङियाका लागि सन् २०२० फेब्रुअरीमा एफडीपी पार्टीको तर्फबाट निर्वाचित प्रिमियर थोमस केमरिच (राज्य प्रमुख) निर्वाचित भएपश्यात् आफ्नो कार्यालयमा केवल साढे २४ घण्टा मात्र टिके र निर्वाचन दौरान भएको अनियमितताको खुलासापश्यात् उनले पद छोड्नुपर्‍यो । तर, उनी पछिको प्रिमियर न आएसम्म उनले २८ दिनका लागि कार्यालय सम्हाले ।

तर, यस्तो उदाहरणमा केमरिच एक्लो छैन ।

सन् १९१३ मा मेक्सिको राष्ट्रपतिमा नियुक्त पेद्रो लस्कुरिन केवल ४५ मिनेटका लागि त्यो पदमा रहे । हुन त भनिन्छ फ्रान्सिस्को मदेरोलाई हटाएर आफू राष्ट्रपति बन्नका लागि भिक्तोरियनो हुएर्ताले केही क्षणका लागि पेद्रोलाई प्रयोग गरेका थिए । र, अझै पनि मेक्सिकोमा रमाइलोका लागि पेद्रोले आफ्नो पूरा नाम लेख्दै गर्दा उनको पद गुमिसकेको थियो होला भन्ने गर्छन रे । उनको पूरा नाम 'पेद्रो जोस दोमिङो डे ला कल्जडा म्यानुअल मरिया लास्कुरिन पार्दे' थियो ।

अस्ट्रियाका अर्ठुस सेएस इन्क्वर्त सन् १९३८ मा केवल एक दिनका लागि चान्सलर भएका थिए । सन् १९५४ मा इटालीका प्रधानमन्त्री आमिन्तोर फन्फनी केवल १२ दिनका लागि पदमा रहे र छैटौँ तथा अन्तिम पटक सन् १९८७ मा प्रधानमन्त्री हुँदै गर्दा त केवल ११ दिन टिक्न सके । हुन त इटालीमा सन् १९७२ मा सिग्नोर आन्द्रेओत्ती सरकार केवल नौ दिन मात्र टिकेको तथ्य तहेको छ ।

पदमा को आए र कति दिन रहे भन्दा पनि पद्धति के बसालियो ? संस्कार कस्तो रह्यो भन्ने प्रश्न महत्त्वपूर्ण रहन्छ । अब यदि कोही आउँछ भने पनि यो याद रहोस् कि नागरिकले पदमा को कति दिनभन्दा पनि परिणामको सरोकार राख्छन् ।

नेपालको राजनीतिक इतिहासदेखि वर्तमानसम्म हेर्दा पनि सन् १८०६ देखि १८३७ सम्म भीमसेन थापाले ३२ वर्षको कार्यकाल सकाएपश्चात् नौ वर्षमा आठ पटक प्रधानमन्त्री परिवर्तन गरिएको पाइन्छ । अझै कैयौँ दृष्टान्तहरू पाइन्छन् र यी सबै हेर्दा हामी बुझ्न सक्छौँ– पदीय अस्थिरता केवल हाम्रो देशमा मात्र हैन । सधैँ र सबैतिर हुँदै आएको राजनीतिक खेल रहेछ । जित्ने टिक्छ, नसक्ने हट्छ । तर, अबको अर्को प्रश्न राजनीतिक स्थिरता भनेको पदको स्थिरता हो वा पद्धतिको ? मेरो विचारमा हाम्रो देशको अस्थिरताको कारण पदमा को आउँछ भन्दा पनि पद्धति कस्तो छ र त्यसको अभ्यास कस्तो भइआएको छ र हुँदै छ भन्ने हो ।

जस्तै; एमाले र माओवादीको चुनावी गठबन्धन बन्यो, राम्रो महौल बन्यो । प्रतिद्वन्द्वी कांग्रेसले आसलाग्दो चुनावी एजेन्डा र चाखलाग्दो अभियान नै ल्याउन सकेन, अर्को दृष्टिकोणले हेर्दा तत्कालीन प्रधानमन्त्री देउवाले पार्टीका लागि चुनावी अभियान सम्हाल्न नै सकेनन । तर, ओली नेतृत्वको चुनावी अभियान रहरलाग्दो थियो । स्थिरता र समृद्धिको नारा निकै नै समयसापेक्ष थियो । उनको गठबन्धनले जित्यो र उनी प्रधानमन्त्री पनि भए । स्थिरता र समृद्धिको सपना देखेका हामी पनि हौसियौँ ।

पटकपटक विदेश गएर पनि देशमै फर्केको अर्थ लाग्ने भयो भन्ने कुरामा आस पलायो । तर आज ? आज के छ अवस्था ? के भयो त्यो एजेन्डा र अभियान ? केही टिकेन, केही रहेन । किनकि काम पदले हैन पद्धतिले गर्ने रहेछ तर प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको स्थिर सरकारले पद्धति, विधि र सुशासन बसाल्नुभन्दा पद बसाल्नतर्फ लाग्नुभयो र आज न त पद स्थिर छ, न पद्धति नै ।

अमेरिकी लेखिका एम्बी वेबले लेखेका प्रख्यात किताब 'सिग्नल्स आर टकिङ'का अनुसार कुनै पनि योजना अघि बढाउँदा पहिले कार्यनीति (ट्याक्टिस), अनि रणनीति (स्ट्राटेजी) र त्यसपछि दर्शन (भिजन) र परिकल्पना (इन-भिजन) हुन्छ । तर, केपी ओलीले सुरुवात नै भिजनबाट गरे । उनले रेल, जहाजलगायत के के बिक्छ, त्यो बेच्न थाले । तर, त्यस्तो बलियो र स्थिरताको सम्भावना भएको सरकारको प्राथमिकता त विधि, पद्धति, सुशासन बसाल्न हुनुपर्ने हैन र ? त्योतर्फ कतै ध्यान गएन र त्यसको पारिणामको मूल्य फेरि यो देशको नागरिकले तिर्नुपर्नेछ ।

पदमा को आए र कति दिन रहे भन्दा पनि पद्धति के बसालियो ? संस्कार कस्तो रह्यो भन्ने प्रश्न महत्त्वपूर्ण रहन्छ । अब यदि कोही आउँछ भने पनि यो याद रहोस् कि नागरिकले पदमा को कति दिनभन्दा पनि परिणामको सरोकार राख्छन् ।