भरिया शिक्षकले पाठ्यक्रमलाई हाउगुजी बनाए

विद्यालय शिक्षाको राष्ट्रिय पाठ्यक्रम प्रारूप २०७६ अहिले बहसको विषय बनेको छ । नयाँ शिक्षा नीतिअनुसार नयाँ पाठ्यक्रम बनाइएको हो । अब नयाँ पाठ्यक्रम आगामी शैक्षिक सत्रदेखि लागू हुँदै छ ।

को हो पाठ्यक्रम ? पाठ्यक्रम किन आवश्यक छ ? पाठ्यक्रमले कस्तो प्रभाव पार्छ ? पाठ्यक्रमले दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्छ कि गर्दैन ? पाठ्यक्रमप्रति विवाद किन ? यी महत्त्वपूर्ण प्रश्न हामीले शिक्षाविद् डा. विद्यानाथ कोइरालालाई राखेका छौं ।

के हो पाठ्यक्रम ?

शिक्षा मन्त्रालयले गत २० भदौमा स्वीकृत गरेको पाठ्यक्रम ५ महिनापछि सार्वजनिक गर्‍याे । पाठ्यक्रम भाडाँकुटी खेल होइन । पाठ्यक्रम शिक्षकलाई डोर्‍याउने भाँडो हो ।

भाँडोमा के पढाउने ? कसरी पढाउने ? कसरी जाँच्ने भन्ने लेखिएको हुन्छ । विशेषत: पाठ्यपुस्तक बनाउनका लागि पाठ्यक्रम बनाइने हो ।

नयाँ पाठ्यक्रम कस्तो हो ?

हाम्रो पाठ्यक्रम ब्रड बेस हो कि, माटोको भाँडोको पिँध ठूलो, टुप्पोमा सानो भए जस्तो हो ? वा टर्सरी एजुकेसन हो, खोज्नुपर्छ ।

हाम्रो पाठ्यक्रमको अनुहार हेर्ने हो भने ब्रड बेसको होइन । अनि विषय थप्ने कि घटाउने ? जति धेरै विषय राख्यो, त्यति विद्यार्थीले छिपछिपे पढाइ पढ्छन् । गहन रूपमा पढ्न पाउँदैनन् । त्यसैले विषय घटाइएको छ ।

१२ कक्षासम्म गणित पढाउन सकिँदैन भन्ने दृष्टिकोण पाठ्यक्रममा देखिन्छ । तर, पाठ्यक्रम खुट्टा भएर पनि नभएकोे जस्तो देखाउन खोजिएको छ ।

गणितलाई उपेक्षा किन ?

गणित विज्ञहरूको चिन्तन लिनियर हो । तल नपढेको विषय माथि पढ्न मिल्दैन भन्ने बुझाइ छ । तर, अन्तर्राष्ट्रिय जगतमा त्यस्तो भाषा हुँदैन । युरोप अमेरिकामा विद्यार्थीले के पढ्न खोजेको छ, त्यो दिइन्छ ।

यदि कोर्स पुगेको छैन भने अनलाइनबाट पनि पढाउन सकिन्छ । क्रेडिट सिस्टममा यति नै पढ्नुपर्छ भन्ने हुँदैन । विद्यार्थीले आफ्नो इच्छाअनुसार जे पढे पनि हुन्छ ।

गणित नपढेकाले साइन्स पढ्न सक्दैनन् भने गणितका लागि अनलाइन कोर्स लिने वा सँगै अर्को कक्षा लिने व्यवस्था गर्न सकिन्छ ।

अर्कोतर्फ हामीसँग गणित पढाउने शिक्षक पछि छैनन् । नयाँ पाठ्यक्रम थोरै विषय दिएर विद्यार्थीलाई बोझ नबनाउने खालको देखिन्छ ।

विद्यालयमा गणित विज्ञानका शिक्षक छन् कि छैनन्, बुझ्नुपर्छ ।

पाठ्यक्रम हेर्ने शिक्षक नै छैनन्

जतिसुकै राम्रो पाठ्यक्रम भए पनि यहाँ पाठ्यक्रम हेर्ने शिक्षक नै छैनन् । पाठ्यपुस्तक हेर्ने मात्र शिक्षक छन् । पाठ्यपुस्तक हेर्ने शिक्षकलाई पाठ्यक्रम सुधार गरेर मात्र के हुन्छ ?

शिक्षकलाई जेबाट पनि पढाउन सकिन्छ भन्ने चेत हाल्न सक्नुपर्छ, अनि जस्तो पाठ्यक्रम दिए पनि गरी खान्छ । शिक्षकसँग चेत नभएपछि पाठ्यक्रम यस्तो हो, यस्तो हुनुपर्छ भन्ने बखडा गर्नु जागिर खाने मात्र हो ।

नर्वे, फिनल्यान्डमा सरकारले पाठ्यक्रम नै दिँदैन । उद्देश्य दिन्छ । यो उद्देश्य पूरा गर्नुपर्छ । कसरी पढाउने ? के पढाउने ? पाठ्यक्रम कस्तो राख्ने शिक्षककै हातमा हुन्छ । तर, जाँच लिँदा विद्यार्थीको यति तागत हुनुपर्छ भन्ने निर्देशन दिन्छ ।

पाठ्यक्रममा राम्रो–नराम्रो पक्ष के छ ?

अहिलेको पाठ्यक्रमले विषय घटाएको छ । यो राम्रो पक्ष हो । विद्यार्थीलाई बोझ बनाउनु हुन्न भन्ने मान्यताबाट डिजाइन गरिएको छ ।

तर, १२ कक्षामा जीवनोपयोगी शिक्षा राखिएको छ । यो मुर्ख्याइँ हो । हरेक विषयलाई जीवनोपयोगी बनाउने हो । त्यस्तै, क्रेडिट आवर पनि राम्रो हो । तर, क्रेडिट आवर चलाउन शिक्षकसँग बुद्धि छ कि छैन, सोच्नुपर्छ । क्रेडिट भनेपछि विद्यार्थीले यो विषय पढ्नुपर्छ भन्ने छैन ।

पाठ्यक्रमले कस्तो जनशक्ति बनाउँछ ?

पाठ्यक्रमले जनशक्ति बनाउने होइन, प्रवृत्तिले बनाउने हो । त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा सेमेस्टर सिस्टम लागू भयो । वर्ल्र्ड बैंकले सेमेस्टर काइदा छ भनेको भरमा लागू गरियो । तर, सेमेस्टरले गतिला विद्यार्थी जन्माएको छ त ?

शिक्षकलाई अपडेट गर्नुपर्छ

पाठ्यक्रम बनाउँदैमा गतिला विद्यार्थी बनाउन सकिँदैन । हाम्रो शिक्षकको नैतिक धरातल नउठाएसम्म पाठ्यक्रमको काम हुँदैन । शिक्षकको नैतिक धरातल उठाउनु पर्‍याे, कि मेसिनले रिप्लेस गर्नुपर्‍याे ।

अथवा आवश्यकताअनुसार शिक्षकलाई अपडेट गर्नुर्‍याे । तर अहिले पनि पढाउने शिक्षक तिनै हुन् । विद्यार्थी प्रविधिमा पढ्न चाहन्छन् । तर, शिक्षकको पढाउने तरिका डाउनलोड गरेर टाँस्ने गर्छन् । अनि विद्यार्थीले शिक्षकलाई टेर्दैनन् ।

अहिलेको विद्यार्थीको रुचिअनुसार दौडन दौडाउन सक्ने शिक्षक आवश्यक छ । यसमा हामीले ध्यान दिएका छैनौं ।

शिक्षकले पाठ्यक्रम हेर्दैनन् । शिक्षकले गाइडबुक नोटबुक खोज्छन् । क्याम्पसमा पाठ्यपुस्तक नभएकाले पाठ्यक्रम हेर्नैपर्ने बाध्यता छ । तर विद्यालयमा पाठ्यपुस्तक हुन्छन् । त्यही हेरेर शिक्षकले पढाउँछन् । भोलिको विद्यार्थीलाई कसरी गरी खाने बनाउने हो, यसतर्फ सोच्नुपर्छ ।

पाठ्यक्रम शिक्षकको सहायक

पाठ्यक्रमले पाठ्यपुस्तक लेख्न सजिलो हुन्छ । पाठ्यक्रमअनुसारको पाठ्यपुस्तक बनाउने हो । तर, नेपालको विविधितालाई समेट्न पाठ्यक्रम र पाठ्यपुस्तकले सक्दैन । पाठ्यक्रम भनेको शिक्षकको सहायक हो ।

भरिया शिक्षक

पाठ्यक्रम ५–१० वर्षमा बदल्ने भन्ने पञ्चायतदेखिको चलन हो । अहिले पनि त्यसैको निरन्तरता हो । समस्या भनेको नै यही हो । पाठ्यक्रम आवश्यकताअनुसार बदल्नुपर्छ । पाठ्यक्रम भनेको शिक्षकको हो ।

कस्तो पाठ्यक्रम बनाउने हो शिक्षक महासंघले भन्नुपर्ने हो । तर महासंघको तागत छैन । अर्काले बनाइदिएको पाठ्यक्रम पढाउने गरेको छ । अर्काले बनाएको पढाउने शिक्षक भरिया हो । भरिया शिक्षक भएकाले समस्या भएको हो ।

नत्र भने पाठ्यक्रम भनेको दिनदिनै बदल्न सकिन्छ । हिजो भनेका कुरासँग आज मिल्न सक्दैन । आज भनेका कुरा भोलि मिल्न सक्दैन । प्रविधि फरक आउनेबित्तिकै कुरा फरक आउँछ । अहिले थाहा हुने कुरालाई पाठ्यक्रममा कसरी लेख्ने ? त्यसलाई अपडेट गर्ने भनेको शिक्षकले हो ।

पाठ्यक्रम मरेको वस्तु

पाठ्यक्रम भनेको मरेको वस्तु हो । त्यसलाई ज्यूउँदो बनाउने भनेको शिक्षकले हो । तर शिक्षक भरिया भए । शिक्षकले मलिकको ढंगबाट निर्णय गर्न सकेनन् । पाठ्यक्रम बनाउनेले केके न बनायौं भन्छन् । तर पाठ्यक्रमलाई ठूलो लिनै पर्दैन ।

हिजो पनि नेपाली पढाएको छ । आज पनि पढाएको छ । जीवनोपयोगी राखे भनेर केके न गरे भन्न मिल्दैन । शिक्षक र विद्यार्थी नै पाठ्यक्रम हो । त्यसैले शिक्षककोे तागत महत्त्वपूर्ण हो ।

अब के गर्ने ?

कक्षा ११ र १२ आधारभूत स्कुल हो कि विशिष्टिकृत ? ११ र १२ कक्षालाई पश्चिमा भाषामा टर्सरी एजुकेसन र हाम्रो भाषामा उच्च माध्यमिक शिक्षा भनिन्छ ।

११ र १२ कुन एजुकेसन हो भन्ने सैद्धान्तिक लडाइँ छ । स्कुल लेबलको हो भने सबै विषय पढाउनुपर्छ । त्यसमा गणित पनि परिहाल्छ । तर, ११ र १२ स्पेशल कक्षा हो भने उच्च शिक्षामा गणित पढ्न पनि सकिन्छ । गणित विज्ञहरूले साइन्समा विषय पुग्दैन भनेका छन् । सामाजिकको सट्टा गणित पढाए हुन्छ भन्ने तर्क गरिएको छ ।

सामाजिक भनेको समाजको कुरा हो । सामाजिक पढाउने तरिको यो हो भन्नु पर्‍याे । सामाजिकमा गणित र साइन्समा सामाजिक पनि हुन्छ । गणितजस्ता विषय विद्यार्थीका लागि अनलाइन वा विद्यार्थीको रुचिअनुसार पढ्ने सेन्टर बनाउन सकिन्छ । त्यसैले विकल्प दिने बाटो खोजौं ।

शिलापत्रकर्मी दिनेश गौतमसँगको कुराकानीमा आधारित

संयोजकलाई थाहै नदिई बनाइयो नयाँ पाठ्यक्रम

कक्षा ११ र १२ मा गणित नपढ्दा के हुन्छ ?

गणितमाथि उपेक्षा किन ?

कक्षा ११ र १२ को नयाँ पाठ्यक्रम विवादमा : विज्ञ भन्छन्, ‘पुरानै ढर्राको’

माध्यमिक शिक्षा : नयाँ पिँढीको नयाँ पाठ्यक्रम

के हो ‘स्टिम’ एजुकेसन ? कसले पढ्ने ?

गैरसंवैधानिक र अपरिपक्व शिक्षा नीति

शिक्षा नीति सार्वजनिक

प्रकाशित मिति: बुधबार, माघ १५, २०७६ ११:४४