सामुदायिक विद्यालयका विद्यार्थीको स्वास्थ्य परीक्षण नै हुँदैन

A+ A A-

डडेल्धुराका सामुदायिक विद्यालयहरूमा अध्ययनरत विद्यार्थीहरूको नियमित स्वास्थ्य परीक्षण नभएको पाइएको छ । पारस्परिक जवाफदेहिताका लागि सञ्जीवनी नेपालले गरेको सर्वेक्षणमा विद्यार्थीहरूको स्वास्थ्य परीक्षण नगरेको पाइएको हो ।

जिल्लामा सञ्चालित केही निजी विद्यालय र सामुदायिक विद्यालयबाहेक धेरैजसो सामुदायिक विद्यालयमा विद्यार्थीहरूको नियमित स्वास्थ्य परीक्षण नगरेको पाइएको हो । परिवारमा अझै बालबालिकाको सही उपचार र रोग पत्ता लगाउन अभिभावहरू संवेदनशील हुन सकिरहेका छैनन् ।

विद्यालयमा विद्यार्थीहरू बिरामी भइहालेमा नजिकैको स्वास्थ्य संस्थाहरूमा जाने गरेका घटाल माध्यमिक विद्यालय नुवाकोटका प्रधानाध्यापक गणेशबहादुर साउदले बताए । केही प्राथमिक उपचारका साधनहरू विद्यालयमा राख्ने गरेको भए पनि व्यावहारिक रूपमा प्रयोग हुन नसकेको उनको भनाइ छ ।

‘गत वर्ष विद्यार्थीको आँखा परीक्षण गर्न सरकारले विद्यालयमा आखाँ परीक्षण टोली पठाएको भए पनि त्यसपछि भने विद्यार्थीको स्वास्थ्य परीक्षण भएको छैन,’ प्रअ साउदले भने ।

स्वास्थ्य परीक्षणको कानुनी व्यवस्था

अनिवार्य तथा निःशुल्क शिक्षासम्बन्धी ऐन २०७५ को मा विद्यार्थीको स्वास्थ्य उपचारसम्बन्धी व्यवस्था गरिएको छ ।

शिक्षा ऐन २०२८ को संशोधन ऐन २०७३ को नियम ११ को उपनियम (६) मा गरिएको व्यवस्थाको तालिका (५) मा स्वास्थ्य सुरक्षा र बचावटसम्बन्धी न्यूनतम अपेक्षित मापदण्डअनुसार हरेक विद्यालयमा विद्यार्थीको नियमित स्वास्थ्य परीक्षण गर्नुपर्ने प्रावधान राखिएको छ ।

तर, सो व्यवस्था कार्यान्वयन नभएको पाइएको हो । विद्यार्थीहरूको स्वास्थ्य परीक्षणसँगै अभिभावकले विद्यालयप्रति चासो नदेखाउनु, शिक्षकहरूको लापरबाहीलगायतका कारणले जिल्लाको शैक्षिक अवस्था खस्कँदै गएको सञ्जीवनी नेपाल डडेल्धुराका जिल्ला संयोजक मञ्जु भण्डारीले बताइन् ।

यस्तै ‘गुणस्तरीय शिक्षाका लागि बालमैत्री विद्यालय राष्ट्रिय प्रारूप, २०६७’ मा सामुदायिक विद्यालयहरूले कम्तिमा वर्षको दुई पटक विद्यार्थीहरूको नियमित स्वास्थ्य परीक्षण गर्नुपर्ने उल्लेख छ ।

विद्यालयहरूमा गुणस्तरीय शिक्षाका लागि बालमैत्री राष्ट्रिय प्रारूपमा उल्लेख भएअनुसार सार्वजनिक विद्यालयहरूले विद्यार्थीहरूको स्वास्थ्य परीक्षण नहुँदा शिक्षाको गुणस्तर निकै खस्किएको सरोकारवालाहरू बताउँछन् ।

अधिकांश अभिभावक, विद्यार्थी र जनप्रतिनिधिहरूलाई विद्यालयहरूमा विद्यार्थीको नियमित स्वास्थ्य परीक्षण गर्नुपर्छ भन्ने कुरा पनि थाहा छैन् ।

अनिवार्य आँखा परीक्षणको नीति पनि उस्तै

तत्कालीन सरकारका स्वास्थ्यमन्त्री गगन थापाको पालादेखि विद्यालय भर्ना हुनुअघि अनिवार्य रूपमा आँखा परीक्षण गर्नुपर्ने नीतिगत व्यवस्था गरिएको छ । नीतिमा विद्यालयमा भर्ना हुनुअघि अनिवार्य आँखा परीक्षण गर्नुपर्ने व्यवस्था भए पनि डडेल्धुरामा भने त्यो हुन सकेको छैन ।

डडेल्धुराका विद्यालयमा सो नीति कार्यान्वयन नहुँदा नीति कागजमै सीमित भएको छ । ५ जेठ, २०७४ मा बसेको मन्त्रिपरिषद्को बैठकले राष्ट्रिय आँखा स्वास्थ्य नीति २०७४ पारित गरेको थियो । विद्यालयमा भर्ना हुनुअघि अनिवार्य रूपमा आँखा परीक्षण गर्नुपर्ने व्यवस्था पनि नीतिमा छ ।

स्वास्थ्य नीतिमा हरेक वर्ष दृष्टि परीक्षण गर्ने व्यवस्था गरिने उल्लेख छ । आधारभूत आँखा उपचार तथा आँखा स्वास्थ्यसम्बन्धी जनचेतनामूलक सन्देशहरूलाई विद्यालय तहका पाठ्यपुस्तकमा समावेश गर्न पहल गरिने नीतिमा उल्लेख छ ।

त्यसैगरी, स्कुलहरूका शिक्षक तथा निम्नमाध्यमिक तहका विद्यार्थीहरूलाई दृष्टि परीक्षणका लागि तालिम दिई स्थानीय स्तरमा दृष्टि परीक्षणको सेवा उपलब्ध गराइने पनि व्यवस्था गरिएको छ । नीतिमा व्यवस्था भएअनुसार यहाँका विद्यालयमा त्यसो हुन सकेको छैन ।

स्थानीय तह र विद्यालयले चासो नै दिएनन्

शिक्षा विकास तथा समन्वय इकाइ प्रमुख रामदत्त भट्टले विद्यालयमा अध्ययनरत विद्यार्थीको स्वास्थ्य परीक्षणका बारेमा शिक्षा विकास तथा समन्वय इकाइलाई जानकारी नहुने बताए ।

‘नियमित स्वास्थ्य परीक्षण नहुँदा विद्यार्थीको पठनपाठनको अवस्था कमजोर हुन्छ,’ उनले भने, ‘ऐनमा व्यवस्था भएअनुसार विद्यार्थीको स्वास्थ्य परीक्षणमा विद्यालय र स्थानीय तहले चासो देखाएनन् ।’

स्थानीय तहहरूले कार्ययोजना बनाएर विद्यार्थीहरूको स्वास्थ्य परीक्षण गराउनुपर्ने भए पनि स्थानीय तहहरूले बेवास्ता गरिरहेको प्रमुख भट्टको भनाइ छ ।

सरकारी विद्यालयले चासो नदिएपनि निजी विद्यालयमा बेलाबखत स्वास्थ्य परीक्षण हुँदै आएको छ । अहिले स्थानीय तहमा बजेट आउने भएकाले आधारभूत तहको स्वास्थ्य परीक्षणमा स्थानीय तहले ध्यान दिनुपर्ने जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालय डडेल्धुराका जनस्वास्थ्य अधिकृत आशुतोष श्रेष्ठले बताए ।

‘डडेल्धुरामा रहेका जोगबुढा अस्पताललगायत जिल्लामा रहेका विभिन्न स्वास्थ्य संस्था अहिले पालिकाअन्तर्गत रहेका छन् । त्यहाँका कर्मचारीहरू र त्यहाँका सम्पूर्ण स्वास्थ्य सेवाहरू पनि उहाँकै सम्पत्ति हुन्,’ उनले भने, ‘विद्यालयहरूले आफूनजिकका स्वास्थ्य संस्था र हामीहरूसँग समन्व्य गर्‍यो भने हामी सहयोग गछौं ।’

सामुदायिक विद्यालयमा विद्यार्थीको स्वास्थ्य परीक्षण अनिवार्य छ । सामुदायिक विद्यालयमा मात्र होइन हरेक विद्यालयका विद्यार्थीहरू स्वास्थ्य परीक्षणबाट वञ्चित हुनु नपर्ने जनस्वास्थ्य अधिकृत श्रेष्ठको भनाइ छ ।

अहिलेसम्म स्वास्थ्य परीक्षण नगरेको भए पनि अब गर्ने योजनामा रहेको अमरगढी शिक्षा शाखा प्रमुख हेमन्त पन्तले बताए ।

सरकारी र निजी गरी कुल २ सय ८२ विद्यालय

डडेल्धुरामा सामुदायिक र संस्थागत गरी कुल २ सय ८२ विद्यालय रहेका छन् । सो विद्यालयमा अहिले ४६ हजारभन्दा बढी विद्यार्थीहरू अध्ययनरत छन् । शिक्षा विकास तथा समन्वय इकाइ डडेल्धुराको तथ्यांकअनुसार जिल्लामा २ सय ५१ सामुदायिक र ३१ संस्थागत गरी २ सय ८२ विद्यालय रहेका छन् ।

गत आर्थिक वर्ष २०७५/०७६ को तथ्यांकअनुसार विद्यार्थीको संख्या छात्रातर्फ २३ हजार ६ सय ६५ र छात्रतर्फ २२ हजार ९ सय ३५ गरी विद्यार्थीको संख्या ४६ हजार ६ सय जना रहेको शिक्षा विकास तथा समन्वय इकाइ प्रमुख रामदत्त भट्टले बताए ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, पुस ३, २०७६ १२:११