बैंकिङ कसुर अभियोगमा सिंगो गाउँ जेलमा

A+ A A-

काभ्रेको बनेपा नगरपालिकाबाट धुलिखेलतिर जाँदा बीच बाटोमा पर्छ मुखिया गाउँ । केसी परिवारको बाहुल्य रहेको मुखिया गाउँ उदासीन छ । केही नयाँ घर बनेपनि अधिकांश घरहरू २०७२ सालको भूकम्पअघिकै छन् । नयाँ घर बनाउने जाँगर कसैमा छैन । गाउँलेमा चिन्ता छ, बेचैनी छ, अन्योल छ ।

नहोस् पनि किन ? यही यो सानो गाउँका डेढ दर्जनजति व्यक्तिअहिले जेलमा छन् । केही फरार छन् । इन्जिनियरिङ भर्खर सकेका, चार्टर्ड एकाउण्ट (सीए) अध्ययन गर्दै गरेका, मुटु रोगले थला परेका, सरकारी जागिरमा पेन्सन पाक्न केही महिना बाँकी रहेका, नवविवाहित र आफ्नै बलबुतामा पेसा व्यवसाय गरिरहेका समेत जेलमा छन् ।

किन परे जेलमा ?

यसको कारण खोज्न क्यापिटल मर्चेन्ट बैंकिङ एण्ड फाइनान्सको घोटाला प्रकरणसम्म पुग्नुपर्छ ।

क्यापिटल मर्चेन्ट बैंकिङ एण्ड फाइनान्सलाई नेपाल राष्ट्र बैंकले २४ साउन २०६८ मा शीघ्र सुधारात्मक कारबाही गर्यो । तर,असार मसान्त २०६८ को वित्तीय विवरणका आधारमा गरेको मूल्यांकन प्रतिवेदनले कम्पनीको निष्क्रिय कर्जा ७३.३१ प्रतिशत र नेटवर्थ १ अर्ब ५३ करोड रुपैयाँले ऋणात्मक देखायो ।

यस्तै, पुँजीकोष अनुपात करिब ४२.२० प्रतिशतले ऋणात्मक तथा कुल सञ्चित नोक्सानी २ अर्ब ४६ करोडरुपैयाँ देखियो । यस्ता वित्तीय परिसूचकहरू क्रमशः कमजोर भएरअसोज मसान्त २०६९ मा पुँजीकोष ४३.६२ प्रतिशतले ऋणात्मक, निष्क्रिय कर्जा ९८.२१ प्रतिशत तथा नेटवर्थ १ अर्ब ४१ करोड ३ लाख रुपैयाँले ऋणात्मक भयो ।

विगतमा ठूलो परिमाणको कर्जा अपचलन भएको र कर्जाको गुणस्तर अत्यन्त कमजोर भएका कारण संस्थामा खासै सुधार हुन सक्ने सम्भावना राष्ट्र बैंकले देखेन ।

कम्पनीलाई प्रचलित ऐन, कानुन र नियमनकारी व्यवस्थाबमोजिम कारबाही नगरेमा संस्थाको वित्तीय स्वास्थ्य अझ बढी जीर्ण हुने, निक्षेपकर्ता र लगानीकर्ताको हितमा थप प्रतिकूल असर पर्ने तथा उक्त संस्था टाट पल्टेर वित्तीय क्षेत्रमै प्रणालीगत जोखिम बढ्दै जाने परिस्थिति सृजना भएको निष्कर्ष राष्ट्र बैंकले निकाल्यो । अनि १८ माघ २०६९ मा कम्पनीलाई समस्याग्रस्त घोषणा गर्‍याे ।

कम्पनीलाई समस्याग्रस्त घोषणा गर्दा ६ महिनाको म्याद दिएर तोकिएका परिसूचक सकारात्मक बनाउन राष्ट्र बैंकले निर्देशन दियो । राष्ट्र बैंकले दिएका निर्देशन यस्ता थिए–

१. नेपाल राष्ट्र बैंकको निर्देशनबमोजिम पुँजीकोष कायम गर्न ।

२. थप निक्षेप संकलन एवं नवीकरण नगर्न ।

३. थप कर्जा तथा जमानत प्रदान नगर्न ।

४. भाखा (म्याद) पुगेका एवं फिर्ता भुक्तानी गर्नुपर्ने निक्षेप फिर्ता गर्न । तर, २ लाखभन्दा बढी निक्षेप वा दायित्व रकम भुक्तानी गर्दा राष्ट्र बैंकबाट पूर्वस्वीकृति लिन ।

५. नयाँ शाखा नखोल्न ।

६. राष्ट्र बैंकको स्वीकृति बिनास्थिर सम्पत्ति खरिद वा बिक्री नगर्न ।

७. सञ्चालकको भत्ता, सुविधा एवं कर्मचारीको तलब भत्ता र अन्य आर्थिक सुविधा वृद्धि नगर्न ।

८. राष्ट्र बैंकको स्वीकृतिबिना नयाँ कर्मचारी भर्ना नगर्न तथा कार्यरत कर्मचारीहरूको बढुवा नगर्न ।

९. निष्क्रिय कर्जाको अनुपात ५ प्रतिशतभन्दा तल ल्याउन ।

१०. लाभांश घोषणा वा वितरण नगर्न ।

११. संस्थागत सुशासन, आन्तरिक नियन्त्रण प्रणाली र जोखिम व्यवस्थापनको समुचित व्यवस्था मिलाउन ।

१२. संस्थाको हरहिसाब तथा श्रेस्ता ठीक दुरुस्त राखी राष्ट्र बैंकलाई सही तथ्यांक, सूचना र जानकारी उपलब्ध गराउन ।

तर, क्यापिटलको समस्या समाधान भएन । थप जटिल बन्दै गयो । यसरी समस्या सिर्जना हुनुको मुख्य कारण कम्पनीका पूर्वप्रबन्ध सञ्चालक पवनकुमार कार्की र उनका ससुरा शम्भु केसी थिए । र, मुखिया गाउँका यति धेरै गाउँलेलाई एकैचोटि जेल हाल्ने प्रपञ्चको योजना शम्भु केसीले रचेका थिए ।

कसरी फसाए शम्भुले ?

मुखिया गाउँका स्थानीय शम्भु केसी कुखुरा व्यवसायी थिए । र, गाउँलेका सुखदुःखका साथी पनि ।

‘शम्भु केसी चिया खान बसेको होटलमा ४०/५० कप चिया बिक्थ्यो, पैसा उनैले तिर्थे, बाटोमा कुकुरलाई बिस्कुट खुवाउँदै हिँड्थे, उनले नराम्रो काम गर्लान् गराऊलान् भनेर पत्याउनै सकिँदैनथ्यो, उनले एक हस्ताक्षर त के, गर्धन मागेपनि दिन तयार हुने धेरै थियौं,’ यस्तैयस्तै भनेर सम्झिन्छन् केसीलाई अहिलेका पीडितहरू ।

तर, शम्भुको नियतमा खोट थियो । उनी गाउँले र आफन्तको नाममा जग्गा पास गरिदिन्थे । जग्गा कहाँको हो भन्ने कुरा जग्गा लिने व्यक्तिलाई थाहा हुँदैनथ्यो । कसैलाई त आफ्नो नाममा शम्भुले जग्गा किनिदिएको पनि पत्तै हुँदैनथ्यो । अनि शम्भुले कम्पनी खोलिदिन्थे । त्यही कम्पनीको नाममा क्यापिटलबाट ऋण झिक्थे । आफैं चलाउँथे ।

शम्भुको यस्तो हर्कत राष्ट्र बैंकको अध्ययनले देखायो । अनि ३१ वैशाख २०६९ मा नेपाल राष्ट्र बैंकले शम्भु केसीसहितका व्यक्तिहरूविरुद्ध बैंकिङ कसुरको मुद्दा दर्ता गर्‍यो । र, पाटन उच्च अदालतले २९ वैशाख २०७१ मा फैसला गर्दै केसीसहितका केही व्यक्तिलाई दोषी करार गर्‍यो, केहीले सफाइ पाए ।

शम्भु केसी दोषी ठहरिए । केसीले विभिन्न ४४ जनाको नाममा जग्गा पास गराइदिने, कम्पनी खोलिदिने र त्यस्तो कम्पनीको नाममा क्यापिटल मर्चेन्ट बैंकिङ एण्ड फाइनान्स कम्पनीबाट ऋण बनाएर पैसा आफैंले चलाउने गरेका थिए । यी ४४ जनाको दोष नभएको, आफैंले ऋण निकालेको जस्ता बयान केसीले अदालतमा दिए । तर, अदालतले यी ४४ जनालाई दोषी मतियार ठहर गर्‍यो ।

यसरी फसे अनिल

शम्भु केसीले जग्गा पास गरिदिने, त्यस्ता व्यक्तिको नाममा ऋण झिकेर आफैंले प्रयोग गर्नेमध्येका एक हुन् अनिल थापा । उनी अहिले पाटन उच्च अदालतको आदेशले धुलिखेल जेलमा कैदी जीवन गुजारिरहेका छन् ।

अनिल भर्खर ११ कक्षामा पढ्दै थिए । उनी फुटबलका सौखिन थिए । उनी काभ्रे क्याम्पसमा प्लस टु अध्ययन गर्दै थिए । यस्तैमा उनको भेट शम्भुका छोरा भूषणसँग भयो ।

भूषण पनि त्यही कलेजमा पढ्थे । आइटेल गाडी लिएर कलेज जान्थे । अनिलसँग फुटबल खेल्थे । कलेजमा उनको राम्रै रवाफ थियो । क्यापिटल रेमिटको ‘ठूलै मान्छे’ भन्ने हल्ला थियो कलेजमा ।

अनिलका बुबा गाडी ग्यारेजमा काम गर्थे । आमा रातभरि स्वीटर बुनेर घरको गर्जाे टार्ने प्रयत्न गर्थिन् । अनिललाई सीए बनाउने धोको थियो घरपरिवारको ।

‘मैले पढेकी छैन, आफूले नपढे पनि छोरालाई सीए बनाउँछु भन्ने ठूलो धोको थियो, ५ लाख ऋण खोजेर छोरालाई सीए पढ्न भारत पठाएकी थिएँ, शम्भुको छोराले फसाएछ, सीए पढ्दै गरेको छोरा, बिहे गरेको केही महिनापछि नै ऊ जेल पर्‍यो,’ अनिलकी आमा सुधा थापाले भनिन् ।

के भन्छिन् अनिलकी आमा ? तलको भिडियोमा हेर्नुहोस्)

शम्भुका छोरा भूषणको नाममा मेगा सप्लायर्स नामक कम्पनी दर्ता रहेछ । भूषणले आफू ६ महिनाका लागि दुबई जानुपर्ने भएको कथा बुनेछन् । ६ महिनामा आफू आएपछि कम्पनी फेरि आफ्नो नाममा फिर्ता गर्ने तर यहाँ व्यापार व्यवसाय गरिरहनुपर्ने भएकाले यहीँ बस्ने व्यक्तिको नाममा कम्पनी हुनुपर्ने बताएछन् ।

भूषणको योजनाअनुसार नै अनिलको नाममा सो कम्पनीको नामसारी गरिएछ । अनिल फकिएछन् । बाबुआमालाई पनि भनेनछन् । तर, भूषणले भनेअनुसार नै आन्तरिक राजस्व कार्यालय जगाती गएछन्, आफ्नो सप्लायर्सले डण्डी, बालुवालगायत बेच्ने हो भनेछन् । र, अनिललाई भूषणले एक बुक खाली चेकमा हस्ताक्षर गराएछन् ।

अनिलको नाममा मेगा सप्लायर्सको नामसारी भएपछि ३ करोड २० लाख रुपैयाँ ऋण झिकिएछ क्यापिटल मर्चेन्ट बैंकिङ एण्ड फाइनान्सबाट । ११ कक्षामा पढ्दै गरेको १८ वर्षे किशोरको नाममा कम्पनी, ऋण प्रवाह ३ करोड २० लाख रुपैयाँ । बाँकी कुरा तलको लिंकमा क्लिक गरी उनकै आमाको मुखबाट सुनौं ।

भिडियोः सुशील श्रेष्ठ