फेरि उसै गरी ब्युँझनुपर्छ ‘कहिल्यै ननिदाउने शहर’

A+ A A-

दाङ जिल्लामा रहेको भारतसँग जोडिएको नाका– कोइलावास । मेरा लागि अपरिचित थिएन यो नाम । गाउँघरमै हुँदा बेलाबेलामा समाचारमा आउने नाम थियो यो । यस नामसँग जोडिएका समाचार सुनेको याद अलिअलि थियो । तर, कोइलावास देखेको र टेकेको भने थिइनँ । यसको हालको अवस्थाबारे जानकारी पनि थिएन । तर, हुटहुटीचाहिँ थियो, कोइलावास पुग्ने ।

त्यहाँ जाने दिन जुरेको थिएन । केही प्रयास गरे पनि सबै विफल भएका थिए ।

गत २५ कात्तिकमा शिलापत्र डटकमबाट फोन आयो । ‘कुनै बेलाको गुल्जार शहर अहिले मृत शहर भएको छ रे ! त्यहाँको रिपोर्टिङ गर्न सकिएला ?’, आवाज थियो सहसम्पादक शिव सत्यालको ।

‘हुन्छ, जान्छु, सकिन्छ’, एकै पटक जवाफमा भनेँ ।

शिव सरको फोनपछि पुनः कार्यकारी सम्पादक डिल्ली आचार्यको फोन आयो, ‘शिव सरले भनेको विषयमा रिपोर्टिङ गर्नुस्, केही परे सम्पर्कमा रहिरहनुस् ।’

शिव सर र डिल्ली सरसँग कुराकानी हुनासाथ कोइलावास कसरी पुग्ने भनेर गुगल गरेँ तर प्रष्ट भएन । त्यहाँ कसरी जाने भनेर गुगलले मद्दत गर्न सकेन या मैले खोज्न जानिनँ ।

दाङका पत्रकार गणेश आचार्यलाई फोन गरेँ । लमहीबाट दक्षिण जाने मात्र उनले बताए । उनी पनि कोइलावास नगएको कुराकानीका क्रममा बताए ।

फेरि गुगल गरेँ । स्थानीय गढवा गाउँपालिकाको वेवसाइट भेट्टाएँ । वडा अध्यक्ष सद्धाम सिद्दिकीलाई फोन लगाएँ । उनले त्यहाँ आउने सबै विवरण बताए । सहयोग गर्नका लागि पनि उनी तयार भए । त्यसछि कोइलावास जाने साथीको खोजीमा लागेँ ।

मसँग कोइलावास जान तयार भए भाइ राजेन्द्र झाँक्री मगर । उनीसँगको छलफलपछि कात्तिक २८ गते बिहान ११ बजे हिँड्ने सल्लाह भयो ।

...

विद्युत, सञ्चारको पर्याप्त सुविधा नभएको सूचना पाएकाले आवश्यक क्यामेरा, व्याट्री व्याकअप, स्ट्यान्ड सबै तयार गरेँ । त्यसपछि हामी दुई मोटरसाइकलको यात्रा गर्दै कोइलावास यात्रामा निस्कियौँ ।

बुटवल, ४ नंं. कपिलवस्तु, गोरुसिंगे, धानखोला, भालुवाङ हुँदै लमही पुग्यौँ । लमहीमा त्यहाँका स्थानीयलाई कोइलावासको बाटो सोध्यौँ अनि दक्षिण लाग्यौँ । लमहीबाट ७ किलोमिटर टाढा लमही नगरपालिका– ४ सेमरहवा राप्ती पुल रहेछ ।

पुल नजिक २ वटा रेस्टुरेन्ट रहेछन् । हामी द स्टार राप्ती भ्यू रेस्टुरेन्ट एण्ड कटेजमा खाजा खायौँ । त्यसपछि पुनः हाम्रो यात्रा जारी रह्यो । गढवा आइपुग्यो । गढवामा पनि कोइलावास नाका कसरी पुग्न सकिन्छ ? भनेर सोध्यौँ ।

अहिले लमही–कोइलावास सडक निर्माणाधीन अवस्थामा छ । कतै कालोपत्रे, कतै धुलाम्मे सडक र डाँडाकाँडाहरू छिचोल्दै हामी साँझ ६ बजे कोइलावास पुग्यौँ । अप्ठ्यारो बाटो, त्यो पनि कच्ची, निकै जोखिमपूर्ण र कष्टकर यात्रा गर्दै कोइलावास पुगेका थियौँ । झमक्क साँझ परेकाले मान्छेको प्रष्ट अनुहार देखिएको थिएन ।

बाटोमा ३ जना केटाकेटी देख्यौँ, उनीहरूलाई बस्ने होटलका बारेमा सोध्यौँ । उनीहरूले हातको इशाराले होटल देखाए ।

घरको पाहुनालाईझैँ होटलमा स्वागत

लामो तर एक तला मात्र भएको एउटा भवन हामीले मधुरो उज्यालोमा देख्यौँ । होटलमा प्रवेश गरेपछि हामीले खान र बस्न सुविधा भए/नभएको जानकारी लियौँ । होटलमा रहेका एक जनाले ‘हजुरकै सेवाका लागि हामी तयार छौँ सर’ भने ।

लामो यात्रा, कच्ची सडक, ज्यान थाकेको थियो । होटलमा पुगेपछि हामी कहाँबाट, के उद्देश्यले आएको भनेर केही प्रश्न सोधियो । मैले आफ्नो कार्ड दिएर रिपोर्टिङ गर्न आएको भन्दै रुम ‘इन्ट्री’ गर्‍यौँ । खाना अर्डर गरेर केहीबेर आराम गर्‍यौँ ।

यहीबीचमा केही ‘प्लान’ बनाइयो । भोलि ककसलाई भेट्न सकिन्छ ? कोसँग कुरा गर्दा खास कोइलावासको जानकारी पाउन सकिन्छ भनेर केही तयारी गरेँ ।

खाना खाइरहँदा होटलका गोविन्द अधिकारीसँग केही कुराकानी भयो । कोइलावासका बारेमा उनले आफूूले देखेको, जानेको र भागेको केही कुरा बताए ।

...

बुटवलबाट कोइलावास जाँदा जे सोचेका थियौँ, अर्को बिहान त्यो नाका देख्दा हामी अचम्भित र चकित भयौँ । डाँडाले घेरिएको कोइलावास साँच्चै उजाड र उराठ लाग्यो । कात्तिकको महिना भए पनि मध्य माघको चिसोमा झैँ मन चिसो भयो ।

बिहानै वडा अध्यक्ष सद्धाम सिद्दिकीलाई फोन लगाएँ । लामो प्रयासपछि उनको फोन लाग्यो । उनी होटलमै आए । केही जानकारी लिएँ त्यस ठाउँबारे ।

गाउँपालिकाको बैठक भएकाले २ घण्टा हामीसँग कुराकानी गरेपछि सिद्दिकी गढवा हिँडे । हामी खाना खाएपछि होटलकै भाइ गोविन्दको सहयोगमा कोइलावास घुम्यौँ ।

...

कोइलावासमा हामी पुग्दा त्यहाँका स्थानीय आफ्ना कुरा सुनाउन अगाडि सरे । भारतको सीमा सुरक्षा बल (एसएसबी) क्याम्पबाट पानी ल्याएर खानुपर्ने बाध्यता, सडकको अवस्था र भग्नावशेष र जीर्ण शहरको कथा सुनाउन सबै तयार भए ।

हामीले त्यहाँ पुगेपछि त्यहाँका पुराना स्थानीय मधुरी ठाकुरसँग गफ गर्‍यौँ । पुराना दिनलाई सम्झँदा उनको बोली लर्बराउँथ्यो । छाती फुुलेर आउँथ्यो । आँसु टिलपिल हुन्थ्यो उनका आँखामा ।

पुरानो शहर, ऊबेलाको तामझाम, मानिसको भव्य र घना उपस्थिति, सेवा सुविधा, बजार आदि सम्झँदा उनको मात्र होइन, यहाँका अधिकांशको मन पोल्छ, मुटुु भक्कानिन्छ र अवाक् बन्छन् स्थानीयहरू ।

सडक नभएकै कारण कोइलावास गुमनाम शहर भएको उनले कुराकानीका क्रममा बताए । त्यसपछि हामीले त्यहाँका स्थानीय रामप्रकाश पटार, केही सुरक्षाकर्मी, लल्लु कशव, लल्लु कहार, सुनिल कहार, अव्दुल रज्जाक खान र अन्य केही व्यक्तिहरूसँग कुराकानी गर्‍यौँ ।

त्यसपछि त्यही दिन दिउँसो हामी कोइलावासबाट बुटवल फर्कियौँ । कोइलावासमा बिताएको १७ घण्टामा हामीले धेरै कुरा प्रत्यक्ष रूपमा देख्यौँ । सडकको सञ्जाल राम्रोसँग नजोडिँदा देखिने परिणाम त्यहाँ पुगेपछि देख्यौँ ।

...

कोइलावासमा रिपोर्टिङका लागि गएको म पहिलो थिइनँ । त्यहाँकै स्थानीयले भनेअनुसार पहाड काटेर कोइलावासमा आएर पत्रकारले रिपोर्टिङ गरे पनि डाँडा काटेपछि कसैले वास्ता गरेका छैनन् । कोइलावासको खास यथार्थ लिएर बुटवल आउँदै गर्दा त्यहाँका जनताले एउटा आशा गरे– ‘कतै कोइलावास फेरि गुल्जार हुने हो कि ! हाम्रा कुरा कहीँ कतैबाट सुनिन्छ कि !’

स्थलगत रिपोर्टिङपछि निरन्तर समाचारका पाँचवटा शृङ्खला शिलापत्रमा प्रकाशन भए । वडा अध्यक्ष सद्धाम सिद्दिकी, होटलका भाइ गोविन्द अधिकारी त्यसपछि पनि निरन्तर सम्पर्कमा रहेका छन् । स्थानीय विकास र आवश्यकताका मुद्दा उठेपछि केही हुने आसमा त्यहाँका जनता बसेका छन् ।

कोइलावासबाट आएपछि मैले त्यस क्षेत्रबाट प्रतिनिधित्व गर्ने प्रदेश सांसद ईन्द्रजीत थारूसँग केही कुरा गरेँ । उनीसँग मैले त्यहाँको मुख्य विषय नागरिकताका बारेमा केही जानकारी लिएँ। समस्या पनि शेयर गरेँ । उनले संघीय संसदले नागरिकता विधेयक पास नगरुन्जेल नागरिकताका विषयमा केही गर्न नमिल्ने कानुनी कुरा बताएर पन्छिए ।

तर, मलाई लाग्यो– जिम्मेवार जनप्रतिनिधि, जो त्यही राज्यका लागि आवश्यक ऐन, कानुन, नीति बनाउन जनताबाट चुनिएको छ, उसैले यस्ता आममान्छेका समस्या समाधान गर्ने विषयमा कुनै पनि वहानामा पन्छिन मिल्छ र ! बरु संघीय संसद, सरकारलाई आवश्यक दबाब दिने पो होइन र ?

अन्त्यमा

सुनसान कोइलावासमा अब छिट्टै चहलपहल हुनेछ । हामी पुराना तस्वीर, भिडियो लिएर कोइलावास फर्कनेछौँ पुनः रिपोर्टिङ गर्न । त्यहाँका जनताको दैनिकी र त्यो ठाउँले मुहार फरेको दृश्य अब जाँदा देखिनेछ । हो, अब यो मेरो सपना होइन, वास्तविकता हुनुुपर्छ– कोइलावासको मुहार फेरिनुपर्छ, कोइलावासवासीको अनुहार खुसीले बल्नुपर्छ ।

पुरानो कहिल्यै ननिदाउने शहर फेरि उसरी नै ब्युँझनुपर्छ । हो, यस्तै दृश्य खिच्न मेरो क्यामरा आतुर छ ।

काेइलावासका अन्य समाचार यता छन्

आधा गाउँ नागरिकताविहीन