पर्यटकीय राजधानी घोषणाले कायापलट हुँदैन पोखरा, के गर्नुपर्छ ?

A+ A A-

भनिन्छ– केही कुराप्रतिको पहिलो छाप नै अन्तिम छाप हुन्छ । यो समय पोखरा आउने पर्यटकको मन–मस्तिष्कले पोखराप्रति कहिल्यै राम्रो छाप नछोड्ने परिस्थिति छ ।

माथिल्लो वाक्यलाई प्रमाणित गर्ने एउटा उदाहरण हेरौँ । पोखराका युवा सरोज गौतमले पर्यटकीय राजधानी घोषणापछि आफ्नो एउटा अनुभव सामाजिक सञ्जालमार्फत सुनाएका छन्- जसले पर्यटकमाझ सानो विषयले पोखराको छवि कसरी धुमिल पार्दै छ भन्ने चित्र प्रस्ट देखाउँछ ।

सरोजले फेसबुकमा लेखेका छन्:

पोखरा एयरपोर्टमा झरेर बाइक इन्ड्राइभ गरेँ । त्यसपछि एउटा ट्याक्सीवालाले दाइ ट्याक्सी हो ? भन्यो । मैले होइन इन्ड्राइभ गरेको छु भनेँ । ठीक त्यही बेला इन्ड्राइभबाट फोन आयो । त्यसपछि मेरो पछि–पछि आएको त्यो ट्याक्सीवालाले अरुलाई इन्ड्राइभ आउँदै छ, सबै आऊ भन्दै बोलायो पूरै गुण्डागर्दी स्टाइलमा । त्यसपछि त्यो इन्ड्राइभवाला भाइलाई हात हाल्छन् भन्ने लागेर तुरुन्त त्यो भाइलाई फोन गरेर गेट बाहिरसम्म म हिँडेर आउँछु तिमी गेटबाहिरै अलि पर बस भनेँ । एउटा सार्वजनिक सवारीको सम्म भरपर्दो सुविधा नभएको ठाउँमा एयरपोर्टको गेट छ । त्यहाँ कार्टेलिङवाला ट्याक्सीहरूको एकल राज छ, जसले अकुत ठोकेर पैसा लिन्छन् ।

२०७४/७५ सालतिर कास्कीको प्रहरी प्रमुख थिए, एसपी अशोक सिंह (हाल डीआईजीबाट अवकाश) । मिटरमा नचल्दा कारबाही गरेर उनले त्यतिबेला ट्याक्सीवालालाई हायलकायल पारेका थिए । आन्दोलित हुँदाहुँदै त्यतिबेला ट्याक्सी मिटरमा चल्न थालेका थिए तर पछि त्यसले निरन्तरता पाउन सकेन ।

गण्डकी प्रदेश सरकारले मिटरमा ट्याक्सी चलाउँदा फ्लग डाउन अर्थात् सुरुवातको मूल्य ८० रुपैयाँ तोकेर र हरेक २ सय मिटरमा १० रूपैयाँ थपिने गरेर राजपत्रमा दुई वर्षअघि नै सूचना प्रकाशित गरेको थियो । मन्त्रीहरू बेलाबखत अनुगमनमा निस्किए पनि ‘स्टन्ट’बाहेक यो समस्यामा दीर्घकालीन समाधान निस्कन सकेन ।

पोखरा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल झर्ने हरेकले यातायातको समस्या र ट्याक्सीको मनपरी भाडाको समस्या भोग्नुपर्ने अवस्था छ । यो समस्या आगामी वैशाखदेखि समाधान गर्न एयरपोर्टदेखि मुख्य बजार पृथ्वीचोकसम्म सटल बस चलाउने योजना पोखराका मेयर धनराज आचार्यको छ । यो विषयमा पोखराका ट्याक्सी चालकलाई सहमत गराउन सहज भने छैन ।

2 pokhara paryatakiya rajdhani ghosana1710985657.jpg

पोखराको पृथ्वीचोक यस्तो ठाउँ हो, जहाँ सिद्धार्थ र पृथ्वी राजमार्ग जोडिन्छ । यो पोखराको बसपार्क भएको ठाउँ हो । तर, यहाँको बसपार्क बर्खामा हिलाम्मे, हिउँदमा धुलाम्मे छ । गत वर्ष जेठमा गण्डकी सरकारका तत्कालीन भौतिकमन्त्री कुमार खड्का र पोखराका मेयर धनराज आचार्यले नाला बनाउने कामको शिलान्यास गरेका थिए ।

२२ महिनाअघि त्यही कार्यक्रममा बोल्दै मेयर आचार्यले ‘आधुनिक र सुविधासम्पन्न’ बसपार्क बनाइने सपना देखाएका थिए । बसपार्क त अलपत्र छ नै पर्यटकीय राजधानी घोषणा गर्दा यस्तायस्तै सामान्य तर जटिल बनिरहेका चुनौतीको अग्लो पहाड गण्डकी सरकार र पोखरा महानगरपालिकाको अगाडि खडा भएको छ ।

तीनपटक आग्रह गर्दा पनि संघ सरकारले पोखरालाई पर्यटकीय राजधानी घोषणा नगरेपछि गण्डकी प्रदेश सरकार र पोखरा महानगरपालिकाले आफैँ त्यसको अग्रसरता लिएका छन् । प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डलाई नै डाकेर गत ४ चैतमा फेवाताल किनार बाराही घाटमा भव्य कार्यक्रम गरेर पोखरालाई पर्यटकीय राजधानी घोषणा गरिएको छ ।

सन् १९५० मा सफल भएको अन्नपूर्ण हिमाल आरोहण, सन् १९६१ मा बेलायती महारानी एलिजाबेथ द्वितीय, सन् १९८० देखि विभिन्न समयमा अमेरिकी राष्ट्रपति जिम्मी कार्टर, सन् १९८१ मा बेलायती राजकुमार चार्ल्स, त्यही वर्ष भारतीय राष्ट्रपति निलम रेड्डी, सन् १९८७ मा जापानी राजकुमार नारूहितो, सन् २०१६ मा भारतीय विदेशमन्त्री सुष्मा स्वराज, सन् २०१९ मा भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी र बंगलादेशी राष्ट्रपति मोहम्मद अब्दुल हमिदको भ्रमणले पोखरालाई विश्वका धेरै कुनासम्म चिनाएको छ ।

पोखराको प्रकृति, भीआईपीको भ्रमण र आतिथ्यताले पोखरा आफैँमा एउटा ब्रान्ड नाम हो र यो अघोषित रूपमा नेपालको पर्यटकीय राजधानी हो । तर, भव्य कार्यक्रम गरेर किन पोखरालाई पर्यटकीय राजधानी गरियो ? यसले के हुन्छ र चुनौती के–के छन् ?

सुरूमा पर्यटकीय राजधानीको विषय कसरी उठ्यो भन्ने बुझौँ ।

पोखरालाई लिखित रूपमै पर्यटकीय राजधानी घोषणा गर्नुपर्ने विषयको उठान पोखरेली पर्यटन व्यवसायीले एक दशकअघिदेखि गर्दै आएका थिए । उनीहरूले यो आवाज उठाइरहँदा स्थानीय तह जनप्रतिनिधिविहीन अवस्थामा थिए भने प्रदेश संरचना बनेको थिएन । २०७४ मा प्रदेश सरकार गठनपछि यो विषय राजनीतिक दल र सरकारकै नेतृत्वबाटै उठ्न थालेको हो । पृथ्वीसुब्बा गुरूङ गण्डकीको मुख्यमन्त्री हुँदा सरकारी तवरबाटै पोखरालाई पर्यटकीय राजधानी घोषणा गर्नुपर्ने व्यवसायीको आवाजमा सरकारले साथ दिएको थियो ।

२९ जेठ २०७८ अघिसम्म गण्डकीमा एमाले नेता गुरूङ मुख्यमन्त्री थिए । उनी मुख्यमन्त्री हुँदा प्रदेश सरकारले २८ मंसिर २०७५ मा मन्त्रिपरिषदबाट निर्णय गरेर पोखरालाई पर्यटकीय राजधानी घोषणा गरिदिन आग्रह गर्दै पत्र पठाएको थियो । यतिबेला कास्कीकै नेता रवीन्द्र अधिकारी पर्यटनमन्त्री थिए । त्यही वर्ष १५ फागुनमा उनको निधन भयो ।

रवीन्द्रको निधनपछि संघ सरकारमा पोखराको एजेण्डाबारे बोलिदिने अर्को व्यक्ति भएनन् । यसको आभाष पोखरेली पर्यटन व्यवसायीले राम्रोसँग गरेका छन् । ‘हाम्रोबीचमा रवीन्द्र अधिकारी हुनुहुन्न । तर, यहाँबाट जित्नुभएका अरू माननीयज्यू हुनुहुन्छ । उहाँहरूको भूमिका जुन तहको हुनुपर्थ्यो, त्यो हुन सकेन,’ नेपाल पर्यटन बोर्डका पूर्वसदस्य वासु त्रिपाठीले १८ साउन २०७९ मा शिलापत्रमा लेखेको विचारमा यो विषय लेखेका छन् ।

'रवीन्द्रजी रहनुभएन, अरू माननीयको भूमिका भएन'

प्रदेश सरकारले पहिलोपटक आग्रह गरेको वर्ष दिनसम्म यसको कुनै सुनुवाइ भएन । २०७६ सालको अन्तिममा कोरोना भाइरस संक्रमण भएपछि यो विषय मत्थर भयो । कोरोना भाइरसको त्रासबीच नै पृथ्वीसुब्बाको सरकार ढल्यो । त्यसपछि कांग्रेसका कृष्णचन्द्र नेपाली मुख्यमन्त्री बने । उनले पनि पोखरालाई पर्यटकीय राजधानी घोषणा गर्नुपर्ने पूर्ववत् सरकारको निर्णयको अपनत्व लिए । पोखरेल नेतृत्वको सरकारले पनि २९ कात्तिक २०७८ मा मन्त्रिपरिषदबाट निर्णय गरेर संघलाई उस्तैखाले आग्रह गर्‍यो । यसमा पनि संघ सरकारले चासो दिएन ।

प्रदेश सरकार मात्र होइन, पोखरा महानगरपालिकाले पनि संघ सरकारलाई फेरि दबाबस्वरूप त्यही आग्रह गर्‍यो । १२ जेठ २०७९ मा पोखरालाई पर्यटकीय राजधानी घोषणा गर्न लेखेर पठाउने धनराज आचार्य मेयर निर्वाचित भएपछिको पहिलो निर्णय थियो । संघ सरकारले चासो नदिएपछि अन्ततः प्रदेश सरकारबाट अध्ययन समिति बनाएर, त्यसको प्रतिवेदनलाई आधार मानेर पोखरालाई पर्यटकीय राजधानी घोषणा गरियो ।

3 paryatakiya rajdhani ghosana karyekram1710985658.jpg

के हुन्छ घोषणाले ?

पोखरालाई पर्यटकीय राजधानी घोषणा गर्दा मात्रै पोखरेली पर्यटनमा कायापलट हुने भने होइन । संघ, गण्डकी प्रदेश सरकार र पोखरा महानगरपालिकालाई यो घोषणाले पर्यटकीय पूर्वाधार बढाउनुपर्ने र लगानी भित्र्याउनुपर्ने चुनौती थपिएको छ ।

पोखरा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा अन्तर्राष्ट्रिय उडान गर्नुपर्ने, पोखरा–बुटवल र पोखरा–मुग्लिङको सडकलाई सहज बनाउनुपर्ने तत्काल गरिहाल्नुपर्ने काममा झनै ध्यान दिनुपर्ने पर्यटन व्यवसायीसमेत रहेकी गण्डकी प्रदेशसभा सदस्य देवका पहारी बताउँछिन् । पोखरामा कुनै ठूलो उपस्थितिमा अन्तर्राष्ट्रियस्तरको कार्यक्रम गर्नुपर्ने भएमा सुविधासम्पन्न सभा हल छैन । खुल्ला सभा गर्न पोखरा प्रदर्शनी केन्द्र र भित्र कार्यक्रम गर्ने भएमा पोखरा सभागृह छ । तर, यी अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटकमैत्री छैनन् ।

अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध विस्तार हुने पूर्वाधार बनाउन आवश्यक रहेको पहारीको भनाइ छ । ‘एयरपोर्टमा नियमित अन्तर्राष्ट्रिय उडान गर्नुपर्ने चुनौतीको विषय छ । पोखरा–काठमाडौंको बाटो छिटो बनाउनुपर्ने अर्को कुरा भयो । अन्तर्राष्ट्रियस्तरको सभा हलको कुरा पनि छ,’ उनले भनिन् । यसबाहेक पोखरामा व्यवस्थित ल्यान्डफिल, सरसफाइमा पनि महानगरको तहबाट ध्यान पुर्‍याउनुपर्ने उनको सुझाव छ ।

व्यवस्थित ल्यान्डफिल, सरसफाइको काम पोखरा पर्यटकीय राजधानी घोषणा नहुँदा पनि गरिनै पर्ने काम हुन् । अब पोखराको अगाडि थपिएको ‘पर्यटकीय राजधानी’ शब्दले यो काम जतिसक्दो छिटो गर्नैपर्ने दबाब बढेको छ ।

पोखरालाई पर्यटकीय राजधानी घोषणा गर्न आवश्यक पूर्वाधारको पहिचान, मापदण्डको पहिचानलगायत विषयमा अध्ययन गर्न नीति तथा योजना आयोग गण्डकीका उपाध्यक्ष डा. कृष्णचन्द्र देवकोटाको नेतृत्वमा गत मंसिरमा समिति बनेको थियो ।

अध्ययन समितिले नीतिगत, पूर्वाधार, सेवाको गुणस्तरसहित रणनीतिक सुझाव पनि बुझाएको छ । ती सुझाव कार्यान्वयन गर्न सकेमा र अन्तर्राष्ट्रिय तहमा प्रचार गर्न सके पोखरालाई पर्यटकीय राजधानी घोषणा सफल हुने समितिको निष्कर्ष छ ।

पोखरा र आसपासका पालिकामा गरेर पाँच तारे दुईवटा, चारतारे सातवटा, दुईतारे, एकतारे र गैरतारे गरेर १२ सय होटल, लज तथा गेस्ट हाउस छन् । अध्ययन समितिको प्रतिवेदनअनुसार ती होटलको ४० हजार बेड क्षमता छ । पोखराको निकै चल्तीको फूलबारी रिसोर्ट पाँच वर्षदेखि बन्द छ । ‘पोखरा ग्राण्ड’ अर्को पाँचतारे होटल पोखरामा छ । पर्यटन क्षेत्रले ७५ हजार जनालाई रोजगारी दिएको र यो जनशक्तिको क्षमता विकास गर्न अध्ययन समितिको सुझाव छ । अध्ययन समितिका अन्य सुझाव यस्ता छन्:

गण्डकी प्रदेश र पोखराको पर्यटन गुरुयोजना निर्माण
ट्राफिक तथा यातायात सुधार
विदेशी पर्यटकलाई दोहोरो शुल्क तिर्नु नपर्ने व्यवस्था
अन्नपूर्ण संरक्षण क्षेत्रमा एक महिनासम्मका लागि बहुप्रवेशी अनुमति
मनसुन पर्यटन विकास
पर्यावरणमैत्री विकल्पसहित फेवातालमा डुंगा सयरको सुविधा
वाटर स्पोर्टस्को विकास तथा प्रवर्द्धन
देवघाट–विन्ध्यावासिनी–मुक्तिनाथ धार्मिक सर्किट निर्माण
फेवा, रूपा र बेगनास ताल वरपर पैदलमार्ग निर्माण
सडक मानवरहित पोखरा
गुणस्तरीय सडक
ट्रेकिङ प्याकेज निर्धारण तथा बजारीकरण
खर्च क्षमताअनुसार प्याकेज निर्धारण
साहसिक पर्यटनका लागि विशेष क्षेत्रको विकास
स्मार्ट टिकटिङ र विद्युतीय पर्यटन व्यवस्थापन प्रणाली सुरुवात ।

अध्ययन समितिले पर्यटकीय राजधानी घोषणा भएमा पर्ने सकारात्मक प्रभाव औँल्याएको छ । ती बुँदा यस्ता छन्:

१. गण्डकी प्रदेश सरकार र पोखरा महानगरपालिकाको नीति, योजना र कार्यक्रममा पर्यटन क्षेत्रले प्राथमिकता पाउने ।
२. पोखराको पर्यटकीय ब्राण्डिङ गर्ने विषयमा थप योगदान पुग्ने ।
३. प्रदेशका स्थानीय तहबीच पोखराको पर्यटन विकास र सेवा प्रवाहमा सहकार्य बढ्ने ।
४. पर्यटन क्षेत्रमा उत्साह, जवाफदेहिता र व्यावसायिक क्षमता बढ्छ ।
५. पोखरामा लगानीमैत्री वातावरण सिर्जना हुन्छ ।
६. नेपाल सरकार, निजीक्षेत्र र साझेदार संस्थासँग सहकार्यको वातावरण बन्छ ।
७. पर्यटनमैत्री पूर्वाधार निर्माणमा बल पुग्छ ।

माथि उल्लेखित बुँदा तत्काल भइहाल्ने नभई समय लाग्ने काम हुन् । यी विषयको सम्बोधन हुन्छ हुँदैन भने अब आउने बजेटमा देखिनेछ । राजधानी घोषणापछि गण्डकी सरकारका मुख्यमन्त्री, पोखराका मेयर, पर्यटनसम्बद्ध संस्थाको दौडने गतिमा बढावा नआए ‘असफल घोषणा’को ट्याग झुण्ड्याउनुपर्ने अवस्था आउँछ ।

विद्यमान र सम्भावित चुनौतीको सामना गर्दै आवधिक योजना बनाएरै काम गर्ने पोखराका मेयर धनराज आचार्य बताउँछन् । ‘राय र सुझावअनुसार पर्यटकीय राजधानीको विकास र सुदृढीकरणका लागि आवश्यक नीतिगत सुधार, पूर्वाधार विकास र सुशासनको क्षेत्रमा अल्पकालीन, मध्यमकालीन र दीर्घकालीन कार्ययोजना तथा रणनीति निर्माण गरी कार्यान्वयन गरिने प्रतिबद्धता व्यक्त गर्दछु,’ मेयर आचार्यले घोषणा समारोहमा भनेका थिए ।

1 radhika kandel Pokhara31710985656.jpg

यो घोषणालाई सफल पार्न अध्ययन समितिको प्रतिवेदनलाई आधार मानेर पर्यटनमा धेरै बजेट र योजना पार्न सक्नुपर्ने गण्डकी प्रदेश सरकारका उद्योग–पर्यटन सचिव कुमानसिंह गुरुङ बताउँछन् । ‘प्रदेश सरकार, पोखरा महानगरपालिका र आसपासका पालिकाले पर्यटन क्षेत्रका पूर्वाधार र जनशक्तिमा लगानी बढी गर्नुपर्छ,’ उनी भन्छन्, ‘प्रदेश सरकारको बजेट ३३ अर्बमा पर्यटन क्षेत्रमा ३ प्रतिशतभन्दा बढी लगानी गरेका छैनौँ । अनि अपेक्षा धेरै राखेर हुन्छ ?’ सरकारबाहेक निजी क्षेत्रका हरेक संघसंस्थाले यो घोषणालाई सफल पार्न नयाँ र आकर्षक योजना ल्याउन सक्नुपर्ने उनको भनाइ छ ।

विकासविद् रमेश अधिकारी संघ, प्रदेश र स्थानीय सरकारको उपस्थितिमा घोषणा हुनु, अध्ययन गरेर औचित्य पुष्टि गर्नु, भोलिका योजना कोरिएकाले ‘आजका मितिसम्म’ सकारात्मक कदम भएको जिकिर गर्छन् । प्रदेश सरकारको भविष्य सुनिश्चित नभएको र अहिलेको सरकारले गरेको पहललाई पछि आउने सरकारले कति निरन्तरता दिन्छन् भन्ने विषय चुनौती रहेको उनको भनाइ छ ।

पोखरा मात्र नभएर प्रदेशभित्रका ८५ वटै पालिका यो घोषणाको विषयमा र योजनाबारे एकठाउँ हुनुपर्ने अधिकारीको सुझाव छ । ‘प्रधानमन्त्री कास्कीमै जन्मिनुभयो । फलाम तातेको समयमा त्यसलाई कति हान्न सकिन्छ/सकिँदैन भन्ने एउटा चुनौती हो । घोषणा गरेर पोखराको ब्रान्ड भएको छ । निजीक्षेत्रलाई उत्साही बनाउनुपर्छ,’ उनले हालसालै पोखराको पब्लिक टेलिभिजनसँगको अन्तर्वार्तामा भनेका छन्, ‘पोखरा एक्लैले गरेर हुँदैन । प्रदेशका ८५ वटै स्थानीय तहलाई मिलाउनुपर्छ ।’

पोखराका मेयर धनराज आचार्य पर्यटकीय राजधानी घोषणा दूरगामी महत्त्व राख्ने गौरवको विषय भएको जिकिर गर्छन् । यसले गण्डकी प्रदेशलाई पर्यटनको हबको रूपमा स्थापित गर्न र पोखरालाई पर्यटनको केन्द्रका रूपमा ब्रान्डिङ गर्नका साथै आर्थिक समृद्धिमा सघाउ पुग्ने उनले जारी गरेको ‘आभार सन्देश’मा उल्लेख छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, चैत ८, २०८० ०८:१८